‏نمایشگاهی بدون بوی خوش کتاب

فاطمه مقدم / درحالی که کرونا فروکش کرده و همه کتابخوان ها و اهالی فرهنگ مشتاق برنامه های فرهنگی حضوری و گردهمایی ها ودیدارهای چهره به چهره هستند، نمایشگاه بزرگ کتاب شیراز امسال هم به صورت مجازی برگزار می شود. دلایل هم روشن است برگزاری نمایشگاه هزینه پشتیبانی زیادی میطلبد و نمی صرفد! سیاست آنست که همه بودجه برگزاری نمایشگاه حضوری کتاب در شهرستانها به دست مخاطبان اصلی (کتابخوان ها) برسد و دلایل دیگری از این دست. دلایلی که هیچکدام به مسئله فرهنگ مربوط نیست. غلام رضا خوش اقبال معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فارس در گفت و گو با «خبر جنوب» میگوید:« وزارت فرهنگ و ‏ارشاداسلامی با توجه به بازخوردهایی که از  نمایشگاه مجازی کتاب ‏سال گذشته گرفته و هزینه هایی که نمایشگاه حضوری به ‏وزارت خانه تحمیل می کند سازو کار را بر این گذاشته که نمایشگاه ‏امسال نیز به صورت غیر حضوری برگزار شود.» حمید رضا قانعی ‏مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فارس نیز در نشستی خبری، هزینه های برگزاری نمایشگاه در کلانشهر شیراز را بین ‏‏۵ تا ١٠ میلیارد تومان ‏برآورد کرده و میگوید: «اگر این هزینه در اختیار مردم قرار داده شود، عاقلانه تر است.‏»

نکته اول این است که اصلا ذات تشکیل نمایشگاه از هر دست، براي دسترسی مستقیم به مصرف کننده نهایی نیست؛ بلکه رسالتی بالاتر از این دارد و آن اصلاح، تقویت و بهبود سیستم توزیع، تسهیل ارتباطات و رونق مبادلات چه تجاری و چه فرهنگی است. نمایشگاه کتاب نیز از نوع نمایشگاههاي تخصصی است و فرصتی مغتنم برای بازاریابی و اطلاع رسانی به شمار می رود. در عین حال براي علاقمندان هم فرصتی فراهم می کند تا منابع و آثار مختلف ناشران ونویسندگان را از نزدیک ببینند و با تازه های نشر آشنا شوند. اینکه هدف سیاست گذاری های فرهنگی در این حد به خواسته های مادی تنزل یابد جای شگفتی است!

معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فارس در تبیین سیاست های وزارت خانه فرهنگی برای مجازی برگزار شدن نمایشگاه اضافه میکند:« تصمیم بر آنست که هزینه های برگزاری ‏نمایشگاه حضوری کتاب مستقیم به چرخه آخر فروش کتاب که مصرف کننده است تزریق می شود. وزارتخانه مبنای ‏بودجه برگزاری نمایشگاه کتاب که در شهرستان ها انجام می شد را درسامانه خرید کتاب تزریق می کند و با افزایش تخفیف ‏های نمایشگاه کتاب حضوری، در نمایشگاه مجازی به میزان 25 درصد برای هرخریدار تا سقف خرید 400 هزار تومانی با کد ‏ملی، سهمیه خرید کتاب تعیین میکند.»

فارغ از این موضوع که ان بودجه 10 میلیارد تومانی برگزاری نمایشگاه شیراز کجا واین تخفیف 25 درصدی آنهم با سقف خرید 400 هزارتومانی برای عده قلیل کتابخوان هم استانی کجا؟! از سوی دیگر استفاده از تخفیف های ‏ویژه تنها بخش کوچکی از مزیت های برگزاری نمایشگاه کتاب است. ‏ درحالیکه هدف از برگزاری نمایشگاه کتاب ترویج فرهنگ کتابخوانی است. شورو  شوقی که کتابخوانها در نمایشگاه کتاب از تورق کتابهای تازه چاپ شده و گفت و گو و بحث با دیگر مخاطبان که بعضا میان انها افراد متخصصی چون نویسندگان و اساتید دانشگاه و پژوهشگران نیز حضور دارند، می چشند، چیزی نیست که بتوان آن را با چند درصد افزایش تخفیف جبران کرد. از سوی دیگر هر کتابخوانی که به نمایشگاه کتاب می آید احتمالا فرزند، همسر یا دوست خود را نیز به همراه خواهد آورد و حضور این افراد در فضای پر شور نمایشگاه خود نوعی ترویج کتابخوانی است و احتمال علاقمندان شدن آنها به خرید و مطالعه کتاب را نیز افزایش میدهد.

غلامرضا خوش‌اقبال درحالیکه هدف از برگزاری نمایشگاه کتاب را ارائه تسهیلات و خدمات به اهالی کتاب می خواند، دلایل ‏برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب را به این شرح برشمرد:« نمایشگاه مجازی محدودیت های نمایشگاه حضوری برای شرکت ناشران ‏را نخواهد داشت و در این نمایشگاه مخاطب می تواند در سامانه جامع به تمام انتشاراتی های سراسر کشور دسترسی داشته باشد در ‏حالی که در نمایشگاه حضوری شیراز نهایتا 200 ناشر شرکت می کردند.» ‏

خوش اقبال با اشاره به اینکه مخاطب در سامانه نمایشگاه مجازی کتاب می تواند کتاب مورد نظر خود را  به چند طریق از جمله با نام کتاب، با نام ناشر، بر اساس قیمت، بر اساس سال نشر کتاب و براساس حوزه علاقمندی جستجو کند اذغان میدارد: « مخاطب ‏در یکی دو ساعت می تواند کتابهای زیادی را ببنید و این ‏خیلی جذاب است. همچنین مخاطب بعد از انتخاب کتاب با توجه به ‏تفاهم نامه ای که پست با وزارت فرهنگ و ارشاد دارد کتابهای را به صورت رایگان درب منزل دریافت میکند. این مزیتی است ‏که باعث کم شدن واسطه ها می شود و مخاطب بدون متحمل شدن هزینه های جانبی چون رفت و امد و و..  مستقیم می تواند از ‏ناشر کتاب را بخرد.» ‏

سوال این است که واسطه هایی که در نمایشگاه، کتاب را به مخاطب می دهند چه کسانی هستند؟ جز ناشران یا کارکنان انتشاراتی ‏که خود دستی درحوزه فرهنگ دارند و از قضا می توانند راهنمایی خوبی برای انتخاب کتاب به مخاطبشان باشند؟ ‏ از سوی دیگر کتابخوان ها و دانشگاهی ها با رونق فعالیت ناشران درفضای مجاری خود به طور مستمر ‏با کارگزاران و ناشران در تماس بوده و برنامه ریزي خرید کتاب و سفارش آنلاین را انجام می دادند ‏و این نمایشگاه مجازی نمی تواند عرصه تازه ای به روی کتابخوان های حرفه ای و کتاب دوستان ‏بگشاید.‏

در پایان باید گفت، نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب در سراسر جهان بیش از هفتاد سال است(از سال 1949میلادی) به مراکزی مهم برای جریان‌سازی در بازار کتاب تبدیل شده اند. این دست از نمایشگاه‌ها نقش مهمی در صنعت نشر بازی می‌کنند و ضمن ارائه کتاب‌های گوناگون در ژانرهای مختلف به کتاب‌دوستان، محیطی برای گردهمایی ناشران و توزیع کنندگان فراهم می کنند تا جز آشنایی با نحوه کار یکدیگر با هم معامله و همکاری کنند. نمایشگاه‌های کتاب همچنین توجه رسانه‌ها و عموم را مردم به مدت یک هفته متوجه حوزه کتاب کرده و بستری برای دیدار نویسندگان با مخاطبانشان ایجاد می کنند.

 حال پس از دو دوره برگزاری نمایشگاه کتاب به صورت مجازی امید کتاب دوستان شیرازی برای دورهمی فرهنگی بر باد رفته و باید در فضای سرد مجازی دنبال عناونین مورد نظرشان بگردند. در آخر آنکه در تقویم نمایشگاهی استان، نمایشگاه بزرگ کتاب شیراز بنا بود در تاریخ 3 آذر تا 9 آذر برگزار شود و حالا با توجه به مجازی شدن نمایشگاه درست روشن نیست که تاریخ برگزاری افزایش خواهد یافت یا خیر؟