گره‌های کور کلانشهر شیراز

فاطمه ایزدی/ یک شهر خوب فقط پل های بزرگ و سازه های خوش تراش نمی خواهد. زیرگذرها و روگذرها و هزار و یک پروژه عمرانی، اگرچه آب بر آتش کمبودهای یک کلانشهر می ریزد اما هیچ چیز به اندازه ارزش ها، نگرش ها و قوانین مشترک اجتماعی، یک شهر را سر و سامان نمی دهد. فرهنگ شهروندی، حلقه مفقوده ای است که دربردارنده احساس تعلق، تعهد و احترام متقابل شهروندان به یکدیگر است و توسعه این فرهنگ بسیار اهمیت دارد. البته رعایت فرهنگ شهروندی و اخلاق در جامعه ما در سطح مطلوبی قرار ندارد و تنها مدیریت شهری نیست که در این زمینه، حقوق و تکالیفی بر عهده دارد. این تکلیف بر شانه های شهروندان نیز سنگینی می کند و اگر قرار است نظم و عدالت به عنوان معیارهای اصلی فرهنگ شهروندی، رعایت شود چاره ای نیست جز آنکه شهروندان و مدیریت شهری، دست در دست هم دهند و شهرشان را از این منظر پویا کنند.

شهروندان کلانشهر شیراز از مدیران شهری، یک شهر جنت طراز می‌خواهند؛ شهری که با تکیه بر آموزش های عمیق و ریشه ای، عقب ماندگی‌های این چند سال را جبران کند و بر طبل قانون مداری و ابعاد موکراتیک فرهنگ شهروندی بکوبد. از تقویت وجدان جمعی گرفته تا انجام تعهدات شهروندی، مسئولیت پذیری، امنیت اجتماعی و ترجیح منافع جمعی بر منافع فردی، برخی فاکتورهایی است که شهردار شیراز نیز اعتقاد دارد این ابعاد در مقوله فرهنگ شهروندی می‌گنجد و اگر قرار است شهری خوب داشته باشیم باید این بُعد از فرهنگ تقویت شود. اما اینکه تقویت فرهنگ شهروندی تا چه حد می‌تواند به رشد و شکوفایی پایتخت بهار نارنج ایران کمک کند، موضوعی است که مردم درباره آن نظرات متفاوتی دارند.

علی دهقانی، یکی از شهروندان شیرازی معتقد است یکی از رسالت‌های اصلی مدیریت شهری، معنا بخشیدن به آموزش و مشارکت شهروندی است و شهرداری نیز می تواند با بهره گیری از ظرفیت خانه های محلات و فرهنگسراها، رفتارهای شهروندی را تغییر دهد. آن طور که او می‌گوید اگرچه شهرداری باید مشکلاتی همچون عوارض ساختمانی و ساخت و ساز غیرمجاز در حریم شهرها را حل کند و با شفاف سازی بودجه، دقیقا تعیین نماید که برخی درآمدها صرف چه اموری می شوند اما در عین حال مهمترین مسئله، تقویت فرهنگ شهروندی در برخی ابعاد است. دهقانی بر این باور است که این روزها فرهنگسراها در محلات، خلوت است و هر چند می توان از آنها برای برای برگزاری کلاس های آموزشی در حوزه فرهنگ شهروندی استفاده کرد اما این کاربری ها در گوشه هایی از شهر خاک می خورد و آنچنان استفاده ای از آنها نمی شود. این شهروند شیرازی تاکید می کند که مردم از مدیریت شهری، نه تنها اجرای پروژه های خوب و ارائه خدمات در محلات کم برخوردار می خواهند بلکه انتظار دارند بستری برای ارائه آموزش های حوزه فرهنگ شهروندی نیز مهیا شود. هر چند به عقیده او کار شهرداری، بسیار وسیع تر و فراگیرتر است و از تمرکز بر تفکیک پسماند به عنوان طلای کثیف گرفته تا احیا و احداث پارک های محله ای و ده ها مسئولیت دیگر به عهده آنهاست اما در عین حال، هیچ چیز به اندازه تقویت فرهنگ شهروندی، لازمه زندگی شهری نیست.

راهی برای اعتلای شهر و تقویت فرهنگ شهروندی

سکاندار کلانشهر شیراز نیز بر این باور است که راه توسعه شهر از جاده تقویت فرهنگ شهروندی می گذرد و در همین رابطه می‌گوید این مقوله از زیر سقف خانه های مردم شروع می شود و هم آنان و هم مدیریت شهری در این بخش، مسئولیت دارند. از دیدگاه محمدحسن اسدی از زمانی که مردم از خانه های خود بیرون می آیند و وارد فضای عمومی جامعه می‌شوند، این مسئولیت بر دوش آنها سنگینی می‌کند و زباله نریختن در خیابان، راه نرفتن روی چمن ها، بوق نزدن در گذرها و مواردی از این دست، همه در مقوله فرهنگ شهروندی تعریف می‌شود.

شهردار شیراز به این نکته نیز اشاره می‌کند که اخلاق در این جامعه، گم شده و در صورتی که تک تک شهروندان همکاری نکنند، هر چند شهرداری نیز به آب و آتش بزند اما شهر به جاهای خوب نمی‌رسد. اسدی معتقد است پیشرفت شهر در گروی خواسته شهروندان است و انتظارات مدیریت شهری و مردم از یکدیگر همچون یک بازی دو سویه است که هر دو طرف باید حقوق هم را رعایت کنند.

او با اشاره به اینکه شیراز، پایتخت فرهنگ و مهد ادیبان، فرهنگیان و مردان اخلاق است، یادآور می شود که نباید این کلانشهر را با شهرهای دیگر مقایسه کرد. شهردار شیراز بر این باور است که مردم در مسیر جدیدی که مدیریت شهری در پیش گرفته باید هم انتقاد سازنده کنند و هم پیشنهاد بدهند، چرا که انتقاد کردن به تنهایی فایده نخواهد داشت و گرهی از مشکلات شهر باز نخواهد شد.

شهردار شیراز برای نظرات و پیشنهادات مردم به ویژه در حوزه تقویت فرهنگ شهروندی، ارزش ویژه ای قائل است و تاکید می کند که شهروندان باید به ما بگویند که چه می خواهند و چه انتظاری از شهر و مدیرانش دارند.

به عقیده اسدی، انتقال همین انتظارات، انتقادات و پیشنهادات به مدیریت شهری است که راه را برای پیشرفت شهر باز می‌کند و مسیر تازه ای پیش روی کلانشهر شیراز می گذارد.

در هر حال، اثربخشی تقویت فرهنگ شهروندی در سیاست گذاری‌ها و تصمیم گیری‌های شهری نیز نقش دارد و مهمترین اثرات آن، افزایش مشارکت شهروندان در مدیریت شهری به عنوان یکی از مهمترین استراتژی‌های لازم برای تقویت و اعتلای کلانشهر شیراز است.

داود خاضعی نسب، کارشناس حوزه شهری اعتقاد دارد مدیران شهر با ارائه آموزش‌های لازم و همچنین توانمندسازی شهروندان در جهت اصلاح رویه‌های ناسالم اخلاقی و رفتاری می‌توانند با بازتعریف فرهنگ شهروندی در برهه‌های مختلف زمانی، هم شهروندان قانون مدار و مسئولیت پذیر تربیت کنند و هم جامعه را در برابر آسیب های اجتماعی مصون سازند. از دیدگاه او آسیب‌شناسی و هدایت پژوهش‌ها به محلات کمتر توسعه یافته در جهت دستیابی به راه حل‌های عملیاتی برای حذف تبعیض‌های فرهنگی و اجتماعی نیز از دیگر استراتژی‌های مهم برای تقویت فرهنگ شهروندی است و مدیران می توانند با توزیع عادلانه امکانات در مناطق مختلف شهری، پایگاه های فرهنگ شهروندی را تقویت و ایمن کنند.

در هر حال این روزها شهردار شیراز، چشم به لب‌های مردم دوخته تا به او بگویند کدام گام‌ها را باید در حوزه شهری، محکم‌تر بردارد و آب بر آتش کدام کمبودها و نیازهای شهر بریزد. او خود بیش از هر چیز به فرهنگ شهروندی اعتقاد دارد و بر این باور است که با تقویت این مقوله می‌توان بسیاری از گره‌های کور را گشود و کلانشهری همچون شیراز را از بند ناهنجاری‌ها در حوزه شهری نجات داد.