ژنرال خانه نشین

فاطمه مقدم/ عضویت در اتحادیه شهرهای تاریخی جهان، شهر جهانی صنایع دستی، خواهرخواندگی با چندین شهر مهم دنیا و عناوین دیگری چون پایتخت فرهنگی ایران همه و همه عناوینی است که شیراز چون ژنرالی بازنشسته بر دوش خود حمل می کند بدون اینکه این عناوین را در میدان های اقتصادی یا میدانی های گردشگری کمکی به شیراز داده باشد و این شهر را از آنچه هست پیشتر برده باشد.

«از میراث فرهنگی ملموس و ناملموس به عنوان ‏گنجینه های ارزشمندی می توان یاد کرد که در عرصه داخلی به مثابه شالوده و بنیان همبستگی جامعه و حس تعلق به شهر و در محیط ‏بین الملل مایه فخر و مباهات مردم است.» این  سخنان محمدحسن اسدی شهردار شیراز بعد از انتخاب شیراز به عضویت هیات مدیره شهرهای تاریخی جهان، خود می تواند مقدمه ای ارزشمند بر این گزارش باشد به شرط آنکه صرف داشتن این گنجینه را کافی ندانسته و‏ برای معرفی هویت تاریخی و میراث فرهنگی به شهروندان تلاشی هدفمند و معطوف به نتیجه صورت گیرد.

«اتحادیه شهرهای تاریخی جهان مهم‌ترین سازمان بین المللی حکومت‌های محلی با تمرکز بر میراث تاریخی شهرها به شمار می‌آید که هــدف آن حفــظ میــراث تاریخی و آگاه سازی برای حفــظ هویــت تاریخی شهرهاست.»

یکی از اهداف این اتحادیه تبادل دانــش و تجربه برای حفظ بناها و آثار تاریخی و چگونگی معرفی و استفاده از این ظرفیت‌هـاست، چیزی که شیراز در مدت عضویت 7ساله خود (شیراز در اسفند ماه سال 1393عضو اتحادیه شهرهای تاریخی جهان شد) در این اتحادیه بهره ای از آن نبرده است.

درحالی که در همان اسفند 93 شهرداری شیراز عضویت در این اتحادیه را فرصتی برای شکوفایی و استفاده بیشتر از ظرفیت های شیراز خواند اما تخریب های متناوب در بافت تاریخی شیراز گاه به گاه به بهانه های مختلف رخ می داد؛ سال گذشته نیز وزیر میراث فرهنگی در اولین سفر به شیراز بدون درنظر گرفتن عضویت این شهر در اتحادیه شهرهای تاریخی جهانی، بافت تاریخی را مایه شرمساری خواند و دستور تخریب 200 خانه این بافت را که مهم ترین نشانه هویتی شیراز است، صادر کرد. اگر دلسوزان میراث فرهنگی از جمله اساتید دانشگاه‌ها، متخصصان و دوستداران تاریخ معماری ایران پا پیش نگذاشته بودند و با وزیر و وکیل و رئیس جمهور نامه نگاری نکرده و نگرانی و مخالفت خود را با طرح یاد شده اعلام نکرده بودند، ‏حالا بخش زیادی از بافت تاریخی زیر پای لودرها صاف شده بود. در این صورت آیا باز هم می شد گفت شیراز شهری با داشته های تاریخی است؟!

‏‎بافت تاریخی شیراز شباهت های به بافت شهر فلورانس دارد

شهردار شیراز با اشاره به اینکه نفس تشکیل اتحادیه شهرهای تاریخی جهان به سبب اهمیتی است که تاریخ برای بشر دارد، گفت: خیلی از بناها و آثاری که از قدیم الایام به جا مانده جزو میراث و داشته هایی است که اگر آن ها را از دست بدهیم تکرارپذیر نخواهند بود.  

محمدحسن اسدی افزود:  هجدهمین کنفرانس جهانی اتحادیه شهرهای تاریخی جهان در شهر آندونگ کره جنوبی برگزار شد. شهری کوچک با جمعیت  175 هزار نفری و فاصله 4 ساعته تا شهر سئول پایتخت کره جنوبی توانست میزبانی ایونتی را به عهده بگیرد که ده ها شهردار از 65 کشور جهان در آن شرکت کردند اما این شهر توانست ضمن میزبانی خوب، داشته های شهر خود را به شهرداران شهرهای تاریخی جهان نشان دهد.

وی با اشاره به اینکه هر کدام از شهرهای تاریخی جهان مزیت خاص خود را دارد گفت: می توان با الگو گرفتن از شهرهای تاریخی جهان به ساماندهی وضعیت داشته های میراث شهر شیراز-  از مرمت تا حفظ و بهره برداری- پرداخت از این جهت حضور در این اتحادیه می تواند تجربه خوبی برای شهر شیراز فراهم کند.

شهردار شیراز در پاسخ به این سوال که با توجه به عضویت ‏شیراز در اتحادیه جهانی در مسیر احیای بافت تاریخی از تجربه کدام شهرهای عضو این اتحادیه ‏استفاده خواهید کرد؟ اظهار داشت: به بافت به عنوان یک گوهر با ارزش باید نگاه شود و حتما به هر طریقی هست باید بافت تاریخی شیراز حفظ شود. از سوی دیگر بافت های تاریخی کشورهای جهان مثل هم نیستند اما اگر بخواهم شهر شیراز را با شهرهای تاریخی جهان مقایسه کنم شاید بتوانم بگویم که برای بهره برداری مناسب از ظرفیت های میراثی شیراز و ثروت آفرینی ‏از آن می توان از تجربه شهری چون فلورانس در ایتالیا بهره برد. من در سفری به این شهر ساعت ها در بافت های مختلف شهر قدم زدم و به مطالعه شیوه بهره برداری آن ها از ظرفیت های تاریخی شان پرداختم. باید بگویم این شهر چنان ظرفیت هایی ساخته که گردشگران هر تعداد سفر به این شهر داشته باشند در نوبت بعدی سفرشان هنوز چیزی برای دیدن دارند. به نظر من بافت تاریخی شیراز شباهت هایی به بخشی از بافت تاریخی شهر فلورانس دارد البته بافت تاریخی شیراز ظرفیت های منحصر به فردی نیز دارد که در کمتر جایی این ظرفیت ها در کنار هم دیده می شود نظیر چندین بنای تاریخی و بنای باستانی، حرم های مطهر و محورهای جهانی که همگی می توانند به ظرفیت های مهم گردشگری تبدیل شوند.

اسدی با اشاره به برداشتن قدم هایی برای بهره برداری از منابع گردشگری شیراز گفت: به تازگی پروژه ای برای «احیای میدان توپخانه دوره زندیه» که در منطقه 8 شهرداری است عملیاتی شده. در این پروژه از فلکه شهرداری تا ارگ کرمیخان تا دروازه اصفهان و خیابان طالقانی تا حوالی کوچه چپرخانه را به عنوان پروژه محور گردشگری زندیه در نظر گرفته ایم. پروژه «احیای میدان توپخانه دوره زندیه»  مصوب شده و ردیف بودجه دارد و تاکنون بخشی از تملکات آن نیز صورت گرفته است و با احیای این میدان گامی بلند برای استفاده از ظرفیت های تاریخی شیراز و بهره گیری از ان ها برداشته خواهد شد.

وی با اشاره به لزوم همکاری دستگاه های مختلف برای بهره گیری از ظرفیت های گردشگری شیراز عنوان کرد: اگر جز شهرداری دستگاه های دیگری چون اداره کل میراث فرهنگی، اداره کل راه و شهرسازی و حتی وزارت کشور برای احیای بافت 360 هکتاری شیراز و جذب سرمایه گذار و اقتصادی کردن آن همت گمارند، می توانیم رسالتمان در برابر میراثی که طی چند صد سال به دست ما رسیده ادا کرده و این میراث را به دست آیندگان بسپاریم.  

اسدی در پاسخ به این سوال که آیا ضابطه ای برای حفظ عضویت در اتحادیه شهرهای تاریخی جهان وجود دارد نظیر ضوابط ماندن ‏یک اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو یا این عنوان فقط نظر به قدمت یک شهر دارد؟ ‏اظهار داشت: پارامترهایی وجود دارد که شهر به عضویت شهرهای تاریخ جهان در بیاید. همچنین از انجا که بافت شهرهای تاریخی و داشته های آن که یک روزه خراب نمی شود تا از این عضویت خارج شود بلکه ممکن است طی ادوار، بافت تاریخی یک شهر رو به ویرانی گذارد از این رو گمان نکنم چنین ضابطه و ممیزی وجود داشته باشد.

 توجه مردم به ظرفیت های عناوین جهانی از توجه مسئولین مهم تر است

روشن است که بهره گیری از عناوین جهانی شیراز امری نیست که تنها در حیطه وظایف شهرداری باشد مهم ترین دستگاهی که می تواند از این عناوین برای کسب بودجه های کشوری و استانی بهره ببرد اداره کل میراث فرهنگی استان است. شاید بتوان گفت ساخت پایانه گردشگری و استقرار دفاتر گردشگری در آن، پیگیری امور مربوط به احیای بافت تاریخی شهر توسط گروهی خبره از سوی شهرداری، ایجاد دسترسی‌های مناسب برای گذر به بافت‌های تاریخی و جلوگیری از تبدیل آن ها به مکان های خالی از سکنه، تاکید بر همخوان بودن معماری منازل اطراف بافت و ابنیه تاریخی و جلوگیری از صدور مجوز ساخت و سازهای نامتعارف در بافت تاریخی و مناطق گردشگری از جمله راهکارهایی باشد که برای بهره گیری از ظرفیت ایجاد شده عضویت ایران در شهرهای تاریخی جهان و درخشیدن در این لیست لازم و ضروری است.

یک پژوهشگر و شیرازشناس نیز عناوین و القابی نظیر شهر جهانی صنایع دستی، شهر خلاق ادبی و... ظرفیت های بالقوه ای خواند که تا بالفعل نشود نمی توان انتظار نتیجه گرفتن از آن ها را داشت  و افزود: روشن است که ایجاد این منابع هیچ ربطی به ساکنین آن ندارد و نظیر همین تاریخی بودن شیراز که پیشینیان ساخته اند اما هنر ما این است که ظرفیت بالقوه را به فعل دربیاوریم و اگر این ظرفیت ها کسی استفاده کند و در خدمت توسعه زیست پایدار در منطقه مورد نظر قرار دهد هنری کرده است در غیر این صورت این داشته ها مثل چشمه آب شیرینی در عمق چند متری زمین است  که مردم امکان استفاده از آن را ندارند و تشنگی می کشند.

مهدی پارسایی با اشاره به اینکه ما در شیراز تجربه های استفاده از این ظرفیت ها و عناوین را داریم اضافه کرد: به طور مثال عنوان شهرهای جهانی صنایع دستی برای شیراز و آباده منجر به اتفاقات و جریان های خوبی در این دو شهر شد مثلا در شهر آباده مرکز بزرگی با رویکرد آموزش و تولید صنعت دستی منبت به وجود آمد و منابع انسانی بسیاری در این مرکز مشغول به کار شدند که هم در حوزه اشتغال زایی برای شهر آورده داشته و هم در حوزه برندیگ برای آباده اعتبارات بسیار خوبی به دست آمد همچنین در این شهر با توجه به المان های نصب شده و اطلاع رسانی های دیگر برای گردشگران و مسافران روشن است که می توانند از این شهر آثار منبتی با استاندارهای جهانی بخرند و این خود برای آیندگان نیز تاثیرات مثبت بسیاری دارد.  در شیراز نیز به تبع همان عنوان شهر جهانی صنایع دستی برای شیراز شهرداری یک مجموعه 70 واحدی کارگاهی در محله سنگ سیاه ساخته و قصد واگذاری به هنرمندان صنایع دستی دارد.

 عناوین جهانی مسئولین را از کرختی درمی آورد و وادار به عمل می کند 

پارسایی درخصوص اهمیت این عناوین یادآور شد: وقتی به وقتی آن شان و جایگاهی که این عناوین به شیراز داده به شهروندان یادآوری می شود ما سعی می کنیم خودمان را با آن شان تنظیم کنیم و همین باعث سرعت گرفتن رشد یا جهت دهی فعالیت ها می شود. شهردار شیراز عنوان عضو هیات مدیره شهرهای تاریخی داده می شود دیگر حواسش هست که نگذارد عده ای بولدوزر در بافت تاریخی شهر شیراز بیندازند و  50دهکتار از بافت را تخریب کند. در واقع این عناوینی که به شهرها داده می شود هم نیروی بازدارندگی برای تخریب آثار تاریخی دارد و هم نیروی تشویق کنندگی برای انجام فعالیت های جدید .

وی با اشاره به اینکه عناوینی چون شهر تاریخی یا شهر جهانی صنایع دستی از جنسی است که مسئولین شهر و شهروندان را از کرختی بیرون می آورد و وادار به عمل می کند تصریح کرد: البته همه آورده های این عناوین را نیاز نیست که مدیریت شهری فهم کند یا به آن جامعه عمل بپوشاند خیلی از این عناوین موضوعاتی است که عامه مردم باید با آن درگیر شود و برای شکوفایی آن تلاش کنند و امکان دارد نسل بعدی بتوانند میوه این عناوین را بچینند.

وی با اشاره به اینکه برخی از این عناوین اگر مردم را متوجه ظرفیتی کند که در شهرشان وجود دارد خود اثرگذاری بیشتری دارد تا اینکه توجه مسئولین را برانگیزد اظهار داشت: به طور مثال در چند سال گذشته مردم متوجه اهمیت بافت تاریخی شیراز شده اند و همین شده که حداقل 300 خانه خوب در بافت های تاریخی شیراز وجود دارد که اعیان شهر آن ها را خریده و مرمت کرده و حس و حال زیست در تاریخ را برای خودشان تعریف کرده اند. این نوع بهره برداری از ظرفیت ها از صد جلسه ای که مدیران شهری بگیرند اهمیت بیشتری دارد.

این پژوهشگر با اشاره به اینکه یادآوردی این عناوین و عمیق کردن آن از سطح چند جلسه دولتی به عمق جامعه بسیار مهم است گفت: شاید بتوان گفت بهره گیری از این عناوین به شناختی مربوط می شود که بخش عمده ای از آن توسط رسانه و بخش دیگر نیز توسط نخبگان دانشگاهی به جامعه داده می شود. بعد از آن کم کم این موج به عنوان برند شیراز فراگیر می شود ان جی اوها به ان توجه می کنند سپس لایه های پایینی جامعه به این مسئله توجه می کنند مسئله اصلی این است که این عناوین باید به باور مردم تبدیل شود وگرنه شخص شهردار می تواند چندین جلسه بگذارد بنر بزند و از این کارها که اثرات مداوم و عمیقی ندارد .

گفتنی است اتحادیه شهرهای تاریخی در سال ۱۹۸۷ در شهر کیوتو ژاپن بنیان‌گذاری شد و دبیرخانه آن نیز در همان شهر قرار دارد. در حال حاضر 124 شهر از بیش از ۶۵ کشور جهان عضو این اتحادیه هستند. شهرهایی اصفهان، شیراز، یزد، کاشان، نیشابور و سمنان و ماسوله به در فهرست شهرهای تاریخی جهان قرار دارد.