حیات شیراز در بقای ریه‌های قصرالدشت

فاطمه ایزدی / قدیمی ها، قصرالدشت را با درختان میوه و سروهای سر به فلک کشیده اش می شناسند؛ با نهرهای روان و هوای بهشت گونه ای که اعتبار آن، قنات های چندین ساله و درخت های فرتوتی است که از قصرالدشت، مینو و رضوان ساخته است.  

قصرالدشت، یکی از محله های قدیمی شیراز است که در طول سالهای گذشته همچون قصر و نگینی مصفا، گردشگران زیادی را به سوی خود کشانده و نزد شیرازی ها نیز محبوب و دوست داشتنی است. نام و نشان این محله به باغ هایش گره خورده است؛ باغ هایی که چند سالیست قربانیِ توسعه شهرنشینی شده و جای بسیاری از آنها را آپارتمان ها و ویلاهای مدرن، گرفته است. ویلاها و ساختمان های بلندمرتبه از میان باغ های چند صد ساله قصرالدشت، سربرآورده اند و مساحت گسترده ای از منطقه را پوشانده اند. البته چند وقتی است متولیا ن شهری، متوجه شده اند این باغ ها ریه های تنفسی شهر است و باید آن را از چنگال ساختمان سازی، نجات دهند و آب بر آتش تخریب آن بریزند.

شهرداری شیراز در طول یک دهه اخیر برای حفظ و نگهداری باغات قصرالدشت، دست به دامان مصوبه های پارلمان محلی شده و سعی داشته از مجموعه این باغات محدوده های قصرالدشت، مهدی آباد، دهکره، منصورآباد و دینکان حفاظت کند. با این حال اما تصاویر هوایی این بخش از وضعیت بغرنج تخریب باغ ها حکایت دارد و در شهری که از هر سه نفر، یک نفر از خودرو استفاده می کند این مسئله، زنگ خطری برای محیط زیست نیز به شمار می آید. برخی مالکان با سوزاندن و خشک کردن باغ های خود به دنبال تغییر کاربری هستند و علاوه بر این، بحران آب نیز مشکلی است که به جان باغ های قصرالدشت افتاده و مسیر حفظ آنان را پردردسر ساخته است. قرار بود ایجاد تصفیه خانه های محلی و استفاده از آب های خاکستری برای آبیاری باغات، آتش بی مهری که به جان این محدوده از قصرالدشت افتاده را خاموش کند اما برخی از این باغ ها همچنان در حال خشک شدن هستند و بعضی نیز زیر تیغ تغییر کاربری رفته اند! اما اینکه در حال حاضر برای حفظ این مجموعه چه تدابیری لحاظ شده و آیا این قوانین و تدابیر در راستای جلوگیری از تخریب باغات قصرالدشت، بازدارنده و موثر بوده یا خیر، موضوعی است که برخی مسئولان تاکید می کنند که از شدت تغییر کاربری ها و تخریب این باغ ها در مقایسه با سالهای گذشته، کاسته شده است.

 شهرداری بیش از 200 هکتار از گروه یک باغات را تملک کرده است

امیرحسین جمشیدی، مدیر کل فنی، حمل و نقل و ترافیک استانداری فارس در گفتگو با «خبرجنوب» توضیح می دهد که گروهی از باغ ها در محدوده استحفاظی باغات قصرالدشت هستند و گروهی از آن ها نیز خارج از این محدوده اند. در واقع هزار هکتار از شهر شیراز، باغات قصرالدشت هستند و باغ های خارج از این محدوده هم به عنوان باغ های طرح تفصیلی نام گرفته اند. جمشیدی با اشاره به قوانین باغ های تفصیلی، یادآور می شود که بر اساس ماده 14 قانون زمین شهری، باغات تفکیک شده که کمتر از دو هزار متر مساحت داشته باشند در قطعاتی که سطح اشغال ساختمان، کمتر از 150 متر مربع باشد حداکثر تا 150 متر مربع، سطح اشغال در دو طبقه و یک طبقه زیرزمین، برایشان مجاز است . به گفته او کمیسیون ماده 5 نیز مربوط به تغییر کاربری است اما بر اساس تقسم بندی پنج گانه باغات قصرالدشت، داستان متفاوت است. مدیر کل فنی، حمل و نقل و ترافیک استانداری فارس تاکید می کند که باغ های گروه یک به هیچ عنوان اجازه تغییر کاربری ندارند و حتی اگر خشکیده، زراعی و پر درخت یا کم درخت باشند نیز حق تغییر کاربری ندارند و حتی کارگروه امور زیربنایی هم اجازه ورود ندارد. در واقع این گروه باغ ها باید توسط شهرداری، تملیک و حفظ شود و منبع درآمدی آن نیز گروه پنجم باغات است که جزو اراضی بایر و کم بازده محدوده «جبل دراک»، «صرافی» و «سجادیه فرهنگ شهر» است.

جمشیدی به این نکته نیز اشاره می کند که تنها باغ هایی که در محدوه باغات قصرالدشت، قابل تغییر کاربری هستند باغ های گروه پنج است که یکی دو پهنه خاص دارد و عواید حاصل از آن نیز باید صرف تملک گروه باغات یک شود. این مسئول با تاکید بر اینکه شهرداری تاکنون بیش از 200 هکتار از گروه یک باغات را تملک کرده است، یادآور می شود که گروه چهار، باغ های قدیمی هستند که یک بنا یا ساختمان قدیمی در دل خود جای داده اند و نظر قانونگذار بر حفظ وضع موجود آنهاست. در واقع این گروه از باغ ها اگر یک ساختمان 200 متری داشته باشند می توانند همان میزان زیربنا را نوسازی کنند. بنا به تاکید این مسئول، گروه های دو و سه در حریم کمربندی و روستاهایی همچون دینکان قرار دارند و در کل، فقط باغات گروه پنج می توانند تغییر کاربری پیدا کنند.

در عین حال به گفته مدیر کل فنی، حمل و نقل و ترافیک استانداری فارس، برای حفظ باغات قصرالدشت عمده ترین اقداماتی که انجام شده، تملک گروه یک باغات است و دیگری، ایجاد کاربری های گردشگری برای این باغ هاست. جمشیدی تاکید می کند که حتی به باغ های گروه یک نیز این اجازه داده می شود که 15 درصد از باغ به کاربری گردشگری اختصاص یابد، مشروط به اینکه 85 درصد مابقی به نام شهرداری و در اختیار مالک باشد. اینها جزو ضوابط تشویقی است که البته به قول جمشیدی در کلانشهر شیراز به دلیل همین شرط از آن استقبال نشده است.  

یک سوی ماجرا به نارضایتی مالکانی باز می گردد که از قیمت گذاری ها رضایت کافی ندارند و هر چند این کار توسط کارشناس انجام می شود اما قصه این است که شهرداری، هر متر از این باغ ها را به صورت فرضی، متری سه یا چهار میلیون تومان از آنها خریداری می کند و مالکان نیز با مقایسه باغ هایی که در همسایگی آنها متری 80 میلیون تومان قیمت گذاری می شوند از این وضعیت گلایه دارند. در اصل، قیمت باغ هایی که کاربری آنها مسکونی است با باغ های این چنینی تفاوت دارد و مالکان باغ هایی که در گروه یک واقع شده اند از این قصه، ناراضی هستند. در عین حال اما باغ های قصرالدشت به عنوان یک عامل زیست محیطی موثر در حفظ پاکی شهر باید حفظ شوند و غلامعلی ترابی، عضو کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر شیراز نیز معتقد است از این باغ ها به عنوان ریه های تنفسی شهر باید حفاظت شود.

 حراست از باغ های قصرالدشت به عنوان ریه های تنفسی شهر، ضروری است

رییس کمیسیون شهرسازی، معماری و هوشمندسازی شورای اسلامی شهر شیراز در گفتگو با «خبرجنوب» به طرح اقتصادی کردن باغ ها گریز می زند و توضیح می دهد که در مجموعه باغ های استحفاظی حوزه قصرالدشت، حدود 200 هکتار از این باغ ها بدون تغییر در کاربری باغ و احداث توده های ساختمانی می تواند در حوزه گردشگری مورد بهره برداری قرار گیرد که می تواند به اقتصادی کردن این باغ ها کمک کند.

به گفته ترابی، شورای شهر در راستای کمک به باغداران و حفظ باغات قصرالدشت، مصوباتی در خصوص دفع آفات، آبیاری و حتی ایجاد تصفیه خانه های لوکال داشته است و تمام این اقدامات به این داستان منتج خواهد شد که هم باغداران از درختان مثمر، بهره کافی ببرند و هم کاربری های گردشگری به نتایج مطلوب برسند.  

از دیدگاه عضو شورای شهر شیراز، هر چند برای حفظ باغات قصرالدشت باید قوانین و ضوابط طرح تفضیلی در این حوزه اصلاح شود اما در عین حال عمده ترین چالشی که این روزها در بخش تخریب باغ ها روی داده مربوط به بحث ضوابط و قوانین نیست. در واقع همه چیز از عدم اجرای قوانین آب می خورد و به قول عضو کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر شیراز، نیاز است دستگاه های متولی، ورود جدی تری به این داستان داشته باشند و با متخلفانی که در حوزه تخریب باغ ها فعال هستند، مقابله کنند.   

در هر حال آن طور که ترابی توضیح می دهد امروز یکی از چالش های کلانشهرها و مراکز عمده جمعیتی، بحث آلاینده های زیست محیطی و آب و هواست که مصائب مختلفی برای مردم ایجاد کرده است.

بنا به تاکید این عضو شورای شهر شیراز، حفظ و حراست از مجموعه باغ های قصرالدشت به عنوان ریه های تنفسی شهر، ضروری است و دستگاه های متولی همچون جهاد کشاورزی، دستگاه قضا و سایر نهادهای نظارتی نیز باید ورود جدی تری داشته باشند و شهرداری هم با اقدامات قاطع تر، این بخش را سامان دهد. او با تاکید بر اینکه پارلمان محلی این قضیه را پیگیری می کند به این نکته گریز می زند که اگرچه در طول سالهای گذشته، درصد تخریب باغات قصرالدشت کاهش داشته اما باغ هایی که تخریب شده اند نیز باید احیا گردند.

در هر حال باغ های قصرالدشت، سپر بلای ما در برابر هوای آلوده این شهر پرازدحام است. اگر باغ های قصرالدشت با راهکارها و تدابیر تازه، حفظ نشود یک پالاینده هوایی را از دست خواهیم داد و از لذت داشتن درختان فرتوت و اصیل ایم محله نیز محروم خواهیم شد.

حیات مردم شیراز به بقای باغ های قصرالدشت، گره خورده و اگرچه در طول سالهای اخیر، شهرداری اقدام به خریداری بخش بزرگی از این باغ ها کرده اما باید دید در آینده، رویکرد مدیریت شهری چقدر می تواند به دوام و بقای ریه های تنفسی شهر کمک کند.