تنش آبی یا تنش مدیریتی؟!
گفت و گو با رئیس مرکز تحقیقات جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز
ادمین 6
فاطمه مقدم/ پیش بینی وضعیت آب و هوای استان فارس در چند روز آینده که زمستان نیمی از اولین ماه خود را سپری می کند چنگی به دل نمی زند. پیش بینی هوای استان فارس تا 15 دی ماه به این شرح است: کمی ابری تا نیمه ابری گاهی با رگبار پراکنده برف و باران، احتمال رعد و برق و کاهش محسوس دما در پاره ای از نقاط استان... به نظر می رسد این پیش بینی را با کمی زیاد و کم شدن بارش ها می توان تا انتهای زمستان تسری داد. با این همه کم بارش بودن فارس پدیده نادر و جدیدی نیست که بتوان همه بحران های آب را به گردن آن انداخت. بارندگی فارس نسبت به دوره بلندمدت خود در وضعیت نرمالی به سر می برد و بحران آب از قضا چیزی است که مدیریت منابع آبی به فارس تحمیل کرده است و همچنان با وجود بحرانی بودن منابع آبی زیرزمینی فارس تداوم چاه کَنی غیرمجاز توسط متخلفان و کم فایده بودن سیاست انسداد چاه ها ادامه دارد و از سوی دیگر نیز فارس همچنان رتبه دار تولید محصولات کشاورزی پر آب بر در کشور است. در شهر شیراز نیز فرسودگی شبکه های انتقال آب شهری باعث پرتی 30 درصدی آب از شبکه های انتقال آب خانگی شده است پرتی آب شیرینی که به سبب نبود بودجه یا ناتوانی در مدیریت ها رفع این مشکل را از اولویت های اداره آبفا و دیگر دستگاه های وابسته خارج کرده است.
رئیس مرکز تحقیقات جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز در پاسخ به این سوال که با توجه به طولانی شدن خشکسالی در فارس به بیش از یک دهه آیا می توان این خشکسالی را آغاز یک دوره طولانی از دوره های خشک متوالی دانست؟ گفت: ما داده های بارش صد ساله شیراز را مورد بررسی قرار دادیم، این داده ها از قدیمی ترین آن ها که مربوط به کنسول گری انگلستان در شیراز است تا داده های متاخر مربوط به ایستگاه مشیر فاطمی و فلکه فرودگاه و فلکه گلسرخ را روی هم جمع کرده ایم که طبق آن کاهش بارش از صدسال گذشته تا کنون چندان دیده نمی شود.
دکتر محمدجعفر ناظم السادات افزود: البته در بعضی از دوره ها در این صد سال برای چند سال پیاپی کم بارشی وجود داشته اما باز با پر بارشی این دوره های خشکسالی جبران شده است. از این رو اگر صد سال را با هم در نظر بگیریم چون دوره ها کاهشی و افزایشی یکدیگر را پوشش می دهند بنابراین نمی توانیم بگوییم بارش شیراز و به تبع آن برخی مناطق استان فارس کاهشی بوده است.
وی با اشاره به اینکه نوع بارش ها در استان از برف به باران تغییر کرده است افزود: به سبب گرمای ناشی از تغییر اقلیم، بارش ها از برف به باران تبدیل شده است و زمانی که برف به باران تبدیل می شود طبیعتا مدیریت منابع آب تفاوت می کند و باید شیوه های متفاوتی برای مدیریت آب اتخاذ شود.
این کارشناس و پژوهشگر کمبود آب را ناشی از مدیریت منابع آب، مدیریت شیوه های کشاورزی و تغییر تمرکز جمعیت در استان دانست و اظهار داشت: ما در استان مدیریت چند حوزه ذکر شده را بر اساس باران و بر اساس میزان دسترسی به آب تنظیم نکردیم همین است که استان فارس دائم درگیر تنش های آبی است اما باید بگویم که این تنش ها در واقع تنش های مدیریتی است نه تنش های آبی.
دکتر ناظم السادات در ادامه یادآورد شد: ما سالانه حجم عظیمی از آب را برای کاشت محصولات صیفی هزینه می کنیم که حجم بزرگی از آن ها نیز برای صادرات استفاده می شود. امسال نیز که صادرات با مشکلاتی روبرو بود و کاهش پیدا کرد کشاورزانی که آب را از صد متری، دویست متری و حتی سیصد متری عمق زمین بیرون کشیدند و گوجه و هندوانه با آن پرورش دادند این محصولات را به قمیت آب فروختند. خب روشن است که اینگونه مدیریت هاست که بحران آب را به وجود می آورد.
وی تصریح کرد: مشکل دیگر تمرکز نامتوازن جمعیت در استان است ما اکنون در شهر شیراز نیمی از جمعیت استان را جا داده ایم. در حالی که بارش شهر شیراز تغییر نکرده اما جمعیت نسبت به صد سال گذشته 20برابر افزایش پیدا کرده است و ورودی آب پاسخگوی این جمعیت نیست و همانطور که می دانیم حل بحران آب در شهرها بسیار از حل بحران آب در کشاورزی دشوارتر است.
خاک ایران از کانال های رسمی و غیر رسمی به کشورهای عربی فروخته می شود
رئیس مرکز تحقیقات جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز مقایسه ای از مدیریت آب در شیراز و کشور با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس داد و اظهار داشت: کشورهای حوزه خلیج فارس در حال تقویت منابع آبی خود هستند و به نظر می رسد در عین حال نیز در حال خرید حجم عظیمی از خاک از ایران هستند که یا به طور روشن و از کانال های رسمی و یا به صورت قاچاق فروخته می شود و این کشورها با خاک های خریداری شده به گسترش جنگل در کشورشان می پردازند.
دکتر ناظم السادات ادامه داد: از سوی دیگر طرح های مربوط به انتقال آب خلیج فارس به کشورشان را مورد مطالعه قرار داده اند منظور طرح های شیرین کردن آب نیست بلکه طرح های کشاندن خلیج فارس به درون کشورشان است تا بیابان ها را تبدیل به دریا کنند.
وی با اشاره به این که آن ها با اجرای این گونه برنامه های کلان در حال افزایش منابع آبی خود هستند افزود: اما ما در مدیریت منابع آبی خود تدبیر درستی نمی بینیم و همین بی تدبیری ها مشکلاتی برای استان و کشور به وجود آورده وچشم انداز خوبی هم برای تغییر رویه دیده نمی شود.
دکتر ناظم السادات در پاسخ به این سوال که با توجه به تغییر اقلیم آیا باید منتظر خشک تر شدن فارس باشیم گفت: خیر ما شواهدی داریم که دوران خشک جنوب ایران در آینده احتمالا کمتر و رطوبت منطقه جنوب که استان فارس نیز در آان قرار دارد بیشتر می شود. آن بارندگی تابستان سال گذشته نیز پدیده ای اتفاقی نبوده و در یک فرایند قرار دارد و ممکن در سال دیگر نیز تکرار شود بنابراین ما از نظر آنچه مربوط به طبیعت است بحرانی آنچنانی نداریم بلکه ندانم کاری های خودمان است که ما را در این بلایا و کمبود آب انداخته است.
وی با تاکید بر اینکه روند مرطوب شدن جنوب ایران در سی سال گذشته روند مثبتی بوده و افزایش رطوبت در جنوب از جمله فارس نشان می دهد، تصریح کرد: ما داده های 60 سال گذشته را بررسی کردیم در سی سال دوم که ما در آن هستیم روند مثبت شده رطوبت در جنوب بهتر است.
این پژوهشگر حوزه اقلیم شناسی در پایان خاطر نشان کرد: ما در حوزه آب و هوایی از جهان قرار داریم که به «ناحیه پر فشار» معروف است و در این ناحیه کمبود بارش فراوان است و ما یک سوم میانگین جهانی در کشور بارش داریم افزون بر کمبود بارش تنش فصلی نیز فراوان است و باید با توجه به میزان آبمان برنامه ریزی برای کشاورزی و شهرسازی داشته باشیم در واقع همه برنامه های توسعه ای باید بر اساس منابع آبی صورت گیرد. اما من تدبیر لازم را در سیستم مدیریت نمی بینم و این است که بخش بزرگی از بحران ها و کمبودهای آب مربوط به روابط انسان ها با یکدیگر و مدیریت آب است . از سوی دیگر حالا که اکثر مردم هم شهرها را برای زندگی انتخاب کرده اند باید در مصرف آب صرفه جویی کنند.
