دلیل افزایش حساسیت فصلی در خوزستان چیست؟

کنوکارپوس درختی همیشه سبز و مقاوم در مقابل گرما، در شوری و کم آبی به خوبی طاقت می‌آورد و در استان‌های جنوبی و حتی برخی از جزایر خلیج فارس در کنار پیاده‌روها و خط میانی خیابان‌ها به چشم می‌خورد اما عاملی حساسیت زاست.

درختان کنوکارپوس علی رغم ظاهر زیبا و برگ‌های فراوان و سایه بزرگ، اما بر اساس اطلاعات علوم پزشکی اهواز یک اشکال اساسی دارند و آن هم افزایش حساسیت فصلی بین مردم در صورت هرس نشدن پیش از فصل‌های بهار و تابستان است.

دستکم در دوره ریاست پیشین دانشگاه علوم پزشکی اهواز، ابول نژادیان بار‌ها در خصوص هرس نشدن درختان کنوکارپوس پیش از فرا رسیدن فصل‌های بهار و پاییز هشدار داده بود.

مدیریت بحران استانداری خوزستان نیز در دوران غلامرضا شریعتی استاندار اسبق و جنجالی دولت روحانی بار‌ها در خصوص هرس شدن درختان پیش از بارش‌ها هشدار می‌داد، اما هیچ گاه شواهد علمی برای نقش درختان کنوکارپوس در افزایش بیماری های تنفسی ارایه نشد.

بعد از حملات تنفسی به دنبال یک طوفان در خوزستان، فرضیات این شد که ممکن است گرده درخت کنوکارپوس منجر به افزایش حملات تنفسی و مراجعه‌ بیشتر به اورژانس شده باشد که بر همین اساس طرح پژوهشی در دانشگاه جندی شاپور اهواز انجام و عصاره گرده‌ی درخت کنوکارپوس بر روی تعدادی بیمار مورد مطالعه قرار گرفت و مطالعات نشان داد، ۵۸ درصد این بیماران دچار حساسیت به گرده درخت کنوکارپوس می‌شوند.

پیش از این نیز رئیس دانشگاه علوم پزشکی اهواز گفته بود با آزمایش عصاره گیاه کنوکارپوس از سوی گروه پژوهشی ثابت شده که این گیاه، «عامل اصلی ایجاد بحران تنفسی» در خوزستان است.

این مسئله در دوره‌های پیشین بیشتر مطرح بود و درختان کنوکارپوس متهم به افزایش حساسیت‌های فصلی و مرگ و میر در بهار و پاییز بودند، اما در سوی دیگر این مسئله مخالفانی هم دارد که معتقدند این مسائل بیشتر «سیاسی» است تا علمی.

موافقان کنوکارپوس: مسئله سیاسی است نه علمی

حیدر علی کشکولی یکی از اعضای هیئت علمی سابق دانشگاه شهید چمران اهواز و دانش آموخته دپارتمان عمران و محیط زیست دانشگاه ایالتی کلرادو اعتقاد دارد درختان کنوکارپوس علاوه بر اهمیت بالایی که در محیط زیست دارند، دارای کاربرد‌های دیگری هم هستند.

او می‌گوید این درختان علاوه بر تاثیر بر روی محیط زیست کاربرد‌های دیگری هم دارند و همین مسئله باعث شده به صورت گسترده در کشور‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس کاشته شوند؛ البته آب و هوای گرم نیز در این زمینه تاثیر گذار است، زیرا کنوکارپوس در هوای گرم امکان رشد و نمو بالاتری دارد.

به گفته آقای کشکولی گیاه کنوکارپوس بین مدار ۳۲ درجه شمال و جنوب رشد می‌کند و در آمریکای شمالی تا مکزیک و سواحل آفریقا و مصر وجود دارد.

این عضو سابق هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان «سیاسی» بودن نقش درخت کنوکارپوس در افزایش بیماری‌های ریوی و تنفسی توضیح داد که پس از جنگ با رشد بی رویه جمعیت اهواز محلات به سمت کارخانجات حرکت کردند و حالا صنایع همسایه خانه‌ها شده اند.

این دانش آموخته دپارتمان عمران و محیط زیست دانشگاه ایالتی «کلرادو» یادآور شد که آلودگی‌های ناشی از سوخت‌های فسیلی به دلیل بالا رفتن آمار استفاده از خودرو‌ها در کنار صنایع آلاینده باعث آلودگی بیشتر شهر شده که در هوا معلق هستند، اما در فصل‌های بهار و پاییز با اولین بارش‌ها پایین می‌آیند.

او ادامه داد: قانون هوای پاک که به منظور جلوگیری از آلودگی هوا تصویب شده شامل مجموعه اقداماتی از جمله ساخت مترو، اسقاط شدن خوردو‌ها و موتور‌های از رده خارج و توسعه اتوبوس‌های برقی است که بودجه‌های کلان نیاز دارد؛ بنابراین مجموعه مقامات قبلی استان برای رهانیدن خود از توسعه این امکانات در کلانشهر درختان کنوکارپوس را متهم به افزایش بیماری‌های تنفسی می‌کنند.

حیدر علی کشکولی مقامات و مسئولان قبلی علوم پزشکی اهواز را متهم کرد که از طریق همکاری با استانداری خوزستان با مرم صادق نبودند و در خصوص بیماری زا بودن درختان کنوکارپوس راست گو نبودند.

مزایا و معایب کنوکارپوس

اما این تمام ماجرا نیست؛ اگرچه گروهی اعتقاد دارند این درختان برای سلامتی «هیچ» ضرری ندارند، اما در سوی دیگر برخی نیز بر این باورند که کنوکارپوس در کنار مزایا، زیان‌های اثبات شده‌ای نیز در حوزه تنفس انسان دارد.

غلامرضا گودرزی عضو هیئت علمی گروه مهندسی بهداشت محیط دانشگاه جندی شاپور اهواز از ۲ زوایه کنوکارپوس را برای شهر اهواز نقطه قوت و از ۲ دیدگاه دیگر آن را برای مردم زیان بار عنوان کرد.

او گفت: یکی از نقاط ضعف استفاده وسیع از یک نوع درختان است که در صورت ورود آفت بخش عمده‌ای از پوشش گیاهی شهر از بین می‌رود و نکته منفی دوم نیز در صورتی که این گیاه در افزایش حساسیت فصلی اثر گذار باشد و ۸۰ درصد پوشش گیاهی نیز همین درخت باشد به مثابه یک «بمب» عمل می‌کند که در هر فصل سلامت مردم را تهدید می‌کند.

آقای گودرزی نقاط قوت را مقاومت بالای این گیاه در برابر شوری و گرما دانست که شهرداری با توجه به گرمای بالا و نوع خاک اهواز، انتخاب زیادی ندارد و مجبور به استفاده از همین گیاه است، ضمن آنکه کنوکارپوس سرانه پوشش گیاهی در اهواز را بالا برده.

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات آلودگی هوا و بیماری‌های تنفسی در ادامه صحبت‌های خود «کنوکارپوس» را گیاه بومی جنگل‌های فلوریدا در آمریکا عنوان کرد که سپس به کشور‌های عربی راه یافت و بعدا با الگو برداری از آن‌ها به ایران نیز رسید.

هرس کنوکارپوس «آلرژی» را کاهش می‌دهد

این مقام مسئول سن گرده افشانی درختان کنوکارپوس را ۱۵ تا ۲۰ سال دانست و با استناد به مطالعات دانشگاه جندی شاپور اهواز یادآور شد که این گیاهان می‌توانند تاثیر بسزایی در افزایش حساسیت‌های فصلی داشته باشند.

حوادث‌های تنفسی که بعدا عامل آن را گیاه «کنوکارپوس» خواندند از سال ۹۲ رخ داد تا سال ۹۸ که به دوران اوج گیری کرونا رسید و مشخص نیست علائم آن به دلیل کرونا یا آنفلونزای ناشی از گرده گیاه بود.

به گفته غلامرضا گودرزی طی دوره‌هایی که هرس گیاهان «کنوکارپوس» پیش از اولین بارش به صورت وسیع انجام می‌شد، میزان حساسیت نیز کاهش چشمگیری داشت.

این عضو هیئت علمی گروه مهندسی بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی اهواز می‌گوید تحقیق‌های صورت گرفته در این حوزه به لحاظ رعایت چارچوب‌های پژوهشی استاندارد‌های خود را در سطح بین المللی دارد و مقاله آن نیز در «معتبرترین ژورنال آلودگی هوا به ثبت رسید» و چندین دانشمند در این خصوص نظر داده اند.

آقای گودرزی در پایان تاکید کرد که آنچه تاکنون بر اساس نتایج پژوهش ها به دست آمده نقش «آلرژیک» بودن گیاه کنوکارپوس است که دیگر محققان نیز نتواستند در این حوزه به پاسخی (برخلاف آن) برسند و ضمن آنکه در صورت هرس به موقع موارد نیز کاهش می یابد، اگرچه بارها هشدار داده شده که قهر آلود با این درخت برخورد نشود و به جای قلع و قم پیش از بارندگی هرس شود؛ همچنین بیش از این توسعه نیابد.

متخصصان آلرژی چه می‌گویند؟

این در حالی است که برخی دیگر پژوهش‌های علوم پزشکی را از سوی افراد غیر متخصص در حوزه آلرژی عنوان می‌کنند؛ از جمله عباس فایزی فوق تخصص آلرژی می‌گوید که هزاران درخت هر ساله هرس می‌شوند با فرض بر اینکه آلرژی زا هستند در حالی که این «غلط» است.

او گفت که انجمن آسم و آلرژی نیز موافق نیستند که کنوکارپوس در افزایش حساسیت  فصلی موثر باشد، ضمن آنکه بر اساس پژوهش‌های صورت گرفته در در جهان و تحقیقات عملی ما نیز تاثیر درختان کنوکارپوس در فصل‌های بهار و پاییز بر افزایش حساسیت فصلی به اثبات رسیده.

آقای فایزی با اشاره به حجم وسیع صنایع آلاینده در کلانشهر اهواز یادآور شد که باید سپر حفاظتی با توسعه پوشش گیاهی ایجاد شود حال آنکه با قلع و قمع این درختان برخلاف آنچه باید عمل می‌شود.

به نظر می‌رسد با توجه به وجود دیدگاه‌های مختلف در این حوزه و حتی ادعای متخصصان در خصوص انجام پژوهش‌های علمی مسئله به این مبحث باز میگردد که علم تجربی متغییر است و موضوع ثابتی نیست که ممکن است با انجام پژوهش‌های دیگر نتیجه‌ای متفاوت‌تر از پژوهش‌های قبلی حاصل شود.

با توجه به اینکه نگارنده و باشگاه خبرنگاران جوان امکان راستی آزمایی در این زمینه را ندارند، بنابراین نتیجه گیری از این گزارش را بر عهده مخاطبان می‌گذاریم، اما آنچه مسلما نادرست است، رفتار‌های قهری با این گیاهان است.

ضمن آنکه یک منبع آگاه که نخواست نامی از او فاش شود به ما گفت مسئله تاثیر درختان کنوکارپوس در افزایش مشکلات تنفسی به سود برخی از مقامات باز میگردد که عده‌ای شاخ و برگ آن استفاده کردند و در سوی دیگر نیز صنایع متهم به آلایندگی هوا از این طریق تبرئه شدند.