«توریسم حیات وحش»، ظرفیت مفغول فارس

فاطمه مقدم/ «جشنی برای حیات وحش در روزی به خصوص در سراسر جهان به نام روز جهانی حیات وحش». شاید این موضوع پیش از تولد سه ‏توله یوز معروف و مرگ دلخراش «پیروز» آخرین و محبوب ترین توله یوز باقی مانده برای همه مردم چندان روشن نبود اما حالا به ‏جرات می توان گفت وجود «پیروز»، توله یوز دوست داشتنی پیروزی برای حساس تر شدن مردم کشور به محیط زیست و حیات ‏وحش و نعمتی بود که منجر به حساسیت از حفاظت گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض شد. پس از مرگ «پیروز» این سلبریتی دوست داشتنی مردم با این آگاهی که این گونه ها تا چه حد می توانند آسیب پذیر باشند به تمام جلوه های محیط زیست اهمیت بیشتری خواهند داد از تالاب تا ‏جنگل ها و حیوانات. به مناسبت روز جهانی حیات وحش سوم مارس گفت و گویی با رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش محیط زیست فارس درباره حیات وحش استان، تهدیدها و فرصت هایش داشتیم.

رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش محیط زیست فارس در گفت و گو با «خبر جنوب» درباره اهمیت حیات وحش گفت: یک ‏زیستگاه زمانی پایدار است که تمامی اجزای آن سرجای خود قرار گرفته باشد. وقتی یکی از اجزای زیستگاه وجود نداشته باشد یا ‏جمعیتش به طرز چشمگیری کم شده باشد آن زیستگاه پایداری خود را ازدست می دهد نظیر پرندگان شکاری در ‏یک زیستگاه که با شکار جوندگان باعث کنترل جمعیت آن ها و کم شدن آسیبشان به زیستگاه و مزارع می شود.

لیلا جولایی افزود: حیات وحش روی تنظیم ‏جمعیت زیستگاه تاثیر مطلوبی دارد و آسیب پذیری زیستگاه را در برابر تهدیدها کم کنند.‏

وی ارزش دیگر حیات وحش را ارزش ذاتی آن خواند و گفت: بشر به زیبایی علاقه مند است و حیات وحش یکی از جلوه ‏های مهم زیبایی طبیعت است. حضور در طبیعت می تواند نقش مهمی در کاهش استرس و اضطراب زندگی داشته باشد و از موارد ‏دیگر اینکه وجود حیات وحش با توسعه صنعت «توریسم حیات وحش» می تواند به اقتصاد ما کمک کند چنانکه در چندین کشور جهان ‏توریسم حیات وحش یا توریسم شکار سهم مهمی در اقتصاد و ارزآوری برای کشورشان داشته است.

جولایی فارس را دارای قابلیت ‏بسیار خوبی برای توسعه صنعت توریسم حیات وحش خواند و اضافه کرد: به عنوان نمونه گورخر آسیایی، نژاد رو به انقراضی است که فقط نمونه های آن در فارس و سمنان وجود دارد و ‏بیشترین جمعیت آن نیز در فارس با بیش از هزار راس زندگی می کنند. حال اگر کسی از هرکجای دنیا بخواهد گورخر آسیایی را ببیند یا پژوهشگری ‏بخواهد بر روی این گونه حیات وحش کار کند چاره ای جز مسافرت به ایران و استان فارس و منطقه بهرام گور ندارد.

وی افزود: کارکردن ‏روی این بخش از توریسم حیات وحش در حال انقراض می تواند بسیار به ارزآوری در فارس کمک کند. همچین وجود حیات وحش ‏باعث رونق کسب و کارهای جنبی صنعت توریسم و حتی رونق اقتصاد روستایی آن منطقه می شود.

این مسئول محیط زیست استان به اهمیت به حیات وحش در فرهنگ ایرانی و فرهنگ اسلامی اشاره کرد و افزود: همچنین برای انکه مردم جهان به ‏اهمیت حیات وحش متوجه شوند روزی را در سال به عنوان روز حیات وحش نام گذاری کردند که سوم مارس و 12 اسفند  امسال‏است. در این روز کنوانسیونی در سازمان ملل منعقد شده است به نام منع تجارت گونه های در حال انقراض که حتی جابه جایی شان از کشوری به کشور دیگر و از شهری به شهر دیگر باید با نظارت سازمان های ناظر برای این گونه فعالیت ‏ها انجام شود مثلا گونه جانوری یوزپلنگ که به شدت در معرض انقراض است ورود و خروج آن کاملا ممنوع است.

جولایی ادامه داد: البته برخی از ‏گونه های حیات وحش وجود دارد که اگر مسافری بخواهد با خود ببرد تحت شرایطی که سازمان محیط زیست تعیین می کند و با ‏صدور مجوز این سازمان امکان پذیر است. ‏

رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش فارس در پاسخ به این سوال که نمای کنونی جمعیت حیات وحش فارس ‏چگونه است گفت: اگر بخواهیم نمایی از جمعیت کنونی حیات وحش در زیستگاه ها بدهیم می توانیم بگویم که جمعیت ‏برخی از گونه ها در سال های اخیر کم شده و جمعیت برخی چون گورخر ایرانی یا آسیایی به دلایلی چون حفاظت های شبانه روزی و ‏وجود زیستگاه مناسب رو به افزایش رفته است.

جولایی گفت: در حالی که این گونه رو به انقراض بود اما حالا بر اثر حفاظت جمعیت آن به ‏قدری زیاد شده است که تعداد و پاراکنششان برای روستاهای مجاور هم ایجاد مزاحمت هایی می کند.

وی با تاکید بر این که برخی از گونه ها چون ‏آهوی ایرانی کاهش جمعیت داشته اند چرا که در برخی زیستگاه های آنان ورود دام آزاد است گفت: تخریب زیستگاه و بیماری هایی ‏که از دام به حیات وحش منتقل می شود موجب آسیب به این گونه از حیات وحش شده است. رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش فارس اضافه کرد: همچنین به خاطر رقابت غذایی میان کل و ‏میش و بز با حیوانات دام که گاه یک منطقه را به طور کامل می چرند اتفاق می افتد که گونه های حیات وحش بدون غذا می مانند.

وی اما گونه آهوی ایرانی را گونه در معرض تهدید خواند و یادآور شد: ما در فارس در ‏دو منطقه آهوی ایرانی داریم که مهم ترین آن پارک ملی بمو است و این گونه جمعیت پایینی نسبت به باقی گونه های حیات وحش ‏استان دارد که دلیل ان هم این است که آهو حیوانی دشتی است و مثل قوچ و میش و کل و بز نیست که خود را در کوه مخفی کند به ‏همین سبب ‏چون به راحتی به چشم می آید بیشتر شکار می شود و جمعیتش آسیب بیشتری می بیند.

جولایی افزود: چهار دهه پیش در ‏پارک ملی بختگان نیز آهو داشتیم اما به سبب شکار بی رویه، جمعیت این گونه در پارک ملی بختگان منقرض شده است. شکار بی ‏رویه و تخریب محیط زیست از عوامل مهم از بین رفتن یا کم شدن گونه های حیات وحش در فارس است. ‏

وی درباره وجود یوز ایرانی در فارس نیز گفت: در پراکنش تاریخی عکس هایی موجود است که در گذشته در منطقه داراب و نی ریز، یوز دیده شده ‏است اما اکنون یوز فقط در استان یزد، بخش هایی از استان اصفهان و سمنان و خراسان شمالی است که سمنان و خراسان شمالی ‏اصلی ترین زیستگاه یوز ایرانی به شمار می رود. یوزپلنگ گونه در حال انقراض است و عامل تهدید این گونه حیات وحش ابتدا ‏فشاری بود که روی طعمه های یوز آمد با کم شدن جمعیت «جبیر» که نوعی آهوست که زیستگاه او مناطق بیابانی است و دیگر از ‏بین رفتن زیستگاه های یوزپلنگ است. یوز نیز یک حیوان گوشتخوار دشت زی است که با تخریب زیستگاه های او به وسیله جاده ‏کشی و ایجاد معادن جمعیتش روز به روز کم تر شد. در واقع مهم ترین عاملی که برای حفاظت از گونه یوزپلنگ اهمیت دارد حفاظت از زیستگاه های ‏اوست. با حفظ امنیت در زیستگاه و وجود طعمه به وفور می توان این گونه را در طبیعت حفظ کرد.

وی عنوان کرد: برای گونه های در حال انقراض پروژه های تکثیر در اسارت هم در کنار حفظ زیستگاه انجام می شود کاری که در ‏پارک ملی توران برای تولد سه یوز با موفقیت انجام شد اما شوربختانه هیچ کدام باقی نماند و پیروز هم که امیدی به بقای او بود ‏متاسفانه دوام نیاورد اما این اولین پروژه تکثیر در ایران بود و می تواند تجربه ای برای تکثیر جانوران در حال انقراض با دریافت ‏کمک هایی از نظر دانش فنی از کشورهای با تجربه شود تا منتج به موفقیت در تکثیر این گونه با اهمیت شود. ‏

جولایی اهمیت و محبوبیت «پیروز» در میان مردم را بسیار ارزشمند خواند و گفت: گرچه تلف شدن پیروز باعث ناراحتی بسیاری در سراسر کشور  ‏شد اما همین اتفاق باعث شد که مردم نظرشان به حیات وحش جلب شود. چنانکه پیش از این سه توله یوز و پیروز عده زیادی آشنایی ‏با این گونه مهم در معرض انقراض نداشتند؛ اینکه این گونه تنها در ایران موجود است و انقراضش تا چه حد می تواند اهمیت داشته باشد. رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش درپاسخ به این سوال که گفته می شود آزادراه شیراز – اصفهان به زیستگاه تعدادی از ‏گونه های حیات وحش آسیب زده است، اظهار داشت: ما نیاز به جاده های مواصلاتی امن و راحت داریم و چاره ای نیست اما در ‏کنار آن باید به فکر طبیعت هم باشیم و جاده ها را از مسیرهایی بکشیم که کمترین تخریب را برای محیط زیست داشته باشد یا اگر ‏بزرگراهی احداث می شود جاده ها باید برای عبور حیات وحش ایمن سازی شوند. به وسیله ساخت زیر گذر و روگذر یا با ایجاد ‏معابر برای عبور حیوانات مثلا باز گذاشتن بخشی از نیوجرسی برای عبور حیات وحش تا حیوان پشت این موانع گیر نکند و ‏مجبور به بازگشت به جاده نشود. آزادراه نیز از میان زیستگاه خرس قهوه ای، گربه وحشی، کفتار و روباه می گذرد و ما با اداره ‏راه جلساتی گذاشته ایم و درباره آزادراه و دیگر جاده ها به ارائه تدابیری برای عبور حیوانات پرداختیم. یا درباره راهن آهن خواستیم ‏میسر تردد خرس قهوه ای را فنس کشی کنند. یک کار ساده تر هم این است که قطار قبل از رسیدن به مناطقی که محل عبور ‏حیوانات بوق را به صدا درآورد تا حیوانات از راه آهن دور شوند درباره جاده ها نیز همین موضوع صدق می کند که با نصب تابلوهایی می توان مردم را آگاه کرد. ‏

وی مهم ترین تهدید کنونی حیات وحش فارس را تخریب زیستگاه خواند و گفت: این تخریب ممکن است باتغییر کاربری مراتع و ‏جنگل ها به مزارع و باغ ها و ساختمان و یا تاسیس معادن صورت گیرد همچنین در کنار آن نیز کمبود اعتبارات سازمان محیط زیست می تواند برای حیات وحش آسیب زا باشد. اعتباراتی که برای تامین هزینه های ‏پروژه های تحقیقاتی، نصب لوفر یا نصب آبشخور و... استفاده می شود. نبود اعتبارات یکی دیگر از مهم ترین ‏عوامل تهدید حیات وحش فارس به شمار می رود.‏

وی در پایان خاطرنشان کرد: امیدوارم که مردم با محیط زیست وحیات وحش استانشان آشنا شوند، درباره ان ها اطلاعات بگیرند ‏خصوصا شهرنشین ها که شاید عده زیادی از آن ها اطلاعی ندارند در زیستگاهی نزدیک به محل زندگیشان چون پارک بمو، پلنگ، کل ‏و میش و قوچ و بز وجود دارد و یا برخی از تالاب ها که در فصل زمستان محل کوچ پرندگانی است که مردم می توانند با ان ها ‏آشنا شوند و این آشنایی حتما خود به حساسیت نسبت به محیط زیست منجر خواهد شد تا اگر جایی کاری از دستشان برای حفاظت از حیات ‏وحش برمی آید با همکاری با محیط زیست انجام دهند نظیر تهیه علوفه یا ساخت آبشخور که همگی لذتی مضاعف از وجود حیات ‏وحش به مردم استان و همشهریان می دهد.