ونیز ایتالیا که اغلب «شهر شناور» نامیده می‌شود، نشانه نبوغ و انعطاف‌پذیری انسان در برخورد با طبیعت است. این شهر که روی آب ساخته شده از ۱۱۸ محیط جزیره‌ای کوچک تشکیل شده که توسط سیستم پیچیده‌ای از کانال‌ها و پل‌ها به هم مرتبط شده‌اند.

این زیبایی ناب مدت‌ها است که قلب و ذهن مسافران، هنرمندان و مورخان را به تسخیر خود درآورده است، با این حال در پس شگفتی‌های معماری سازه‌های گوتیک موجود بر سطح آب‌های کانال، مسأله نگران‌کننده‌ای نهفته است که در طول نسل‌های پی‌درپی دانشمندان، شهروندان و علاقه‌مندان بسیاری را آزار می‌دهد؛ این‌که ممکن است روزی تمام این شکوه در زیر آب پنهان شود؟

نگرانی مبنی بر غرق شدن این سرزمین عجایب تنها محصول نگرانی‌های اقلیمی معاصر نیست و قدمت آن به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد. اکنون با در دسترس بودن داده‌های علمی قوی و عوامل محیطی در حال تحول، پاسخ‌گویی به این سوال فوریت بی‌سابقه‌ای پیدا کرده است.

داده‌های علمی مبنی بر احتمال غرق شدن ونیز

بررسی آخرین یافته‌های دقیق علمی درباره وضعیت مخاطره‌آمیز فرونشست ونیز و بالا آمدن سطح دریا نشان می‌دهد که یکی از نمادین‌ترین شهرهای جهان رو به ناپدید شدن است.

طبق مطالعات اخیر ونیز طی دو دهه آینده حدود ۸۰ میلی‌متر نسبت به سطح دریا فرو خواهد رفت. فرونشست آهسته ونیز سوابق تاریخی دارد و به دلیل ته‌نشین شدن رسوبات تالاب و پمپاژ آب شیرین از سفره‌های زیرزمینی شهر رخ می‌دهد، با این حال بالا آمدن سطح آب دریاها به دلیل گرم شدن کره زمین این مشکل را تشدید کرده است.

چرا ونیز در حال غرق شدن است؟

عوامل متعددی در غرق شدن ونیز دخالت دارند؛ اول این‌که این شهر روی تالاب گل‌آلودی قرار دارد که نشان می‌دهد پایه‌های آن از ابتدا نامناسب بوده است. با گذشت زمان، زمین زیرین متراکم و شهر بیشتر به‌سمت پایین کشیده شده است. پروژه‌های صنعتی اولیه مانند اسکله‌های دریایی و احداث پل راه‌آهن نیز تأثیر چشمگیری بر بستر آب‌ها و چرخه‌های جزر و مدی گذاشتند که این امر شهر را به‌طور فزاینده‌ای در معرض سیل قرار داده است.

علاوه بر این، مشکلات ونیز در طول قرن بیستم تشدید شد که فعالیت‌های صنعتی حجم عظیمی از آب‌های زیرزمینی را برای نزدیک به پنج دهه از زیر تالاب خارج کردند. اگرچه این عملیات در دهه ۱۹۷۰ متوقف شد، اما آسیب‌های ناشی از آن برجای ماند.

عوامل زمین‌شناسی مانند فرورانش صفحه آدریاتیک زیر کوه‌های آپنین نیز عامل دیگری برای غرق شدن ونیز است که برای قرن‌ها ساکنان را با جزر و مدهای پراکنده‌ای مواجه کرده است. این پدیده امروزه ۱۰۰ بار در سال رخ می‌دهد، در حالی که در چند دهه گذشته تعداد انگشت‌شماری از آن رخ می‌داد.

دلیل دیگر پدیده آکوا آلتا است؛ جزر و مد در تالاب ونیز تحت تأثیر کشش گرانشی ماه و خورشید، شرایط باد و ویژگی‌های جغرافیایی قرار دارد و با ترکیب عوامل، حالت جوّی قیف‌مانندی ایجاد می‌کند که آب را به داخل ونیز هدایت می‌کند. پیش‌بینی این پدیده تا حد زیادی به داشتن درکی پیچیده از عناصر طبیعی بستگی دارد. آنچه که آکوا آلتا را از جزر و مدهای معمولی متمایز می‌کند، شدت آن است. سطح آب در این پدیده می‌تواند به‌طرز حیرت‌انگیزی تا ۱۴۰ سانتی‌متر افزایش یابد و کل بخش‌های شهر را غرق آب کند. هرچند ونیزی‌ها برای مقابله با این پدیده سدسازی‌هایی انجام داده‌اند، فراوانی و شدت فزاینده این پدیده به‌دنبال تشدید تغییرات آب‌وهوایی عاملی نگران‌کننده به‌شمار می‌رود.

آیا می‌توان ونیز را از غرق شدن نجات داد؟

ونیز به‌منظور مقابله با خطر غرق شدن شهر سیستمی موسوم به MOSE، متشکل از ۷۸ سیل‌گیر متحرک جمع شونده مستقر در ورودی‌های تالاب ایجاد کرده که برای جلوگیری از موج‌های جزر و مدی از دریای آدریاتیک ساخته شده است.

راهکارهای دیگر می‌تواند شامل تعویض پایه‌های چوبی رانده‌شده به کف تالاب‌ها با فلز، فولاد یا بتن، پیشگیری از استخراج بیش از حد آب شیرین از سفره‌های زیرزمینی، بهبود تصفیه‌خانه‌های فاضلاب برای کاهش آلودگی در تالاب‌ها و تغییر عادات روزمره مانند استفاده از آب، مدیریت پسماند، تجهیز ونیز به دستگاه‌های صرفه‌جویی در مصرف آب و ترویج سیاست‌های مصرف پایدار آب و استراتژی‌های گسترده‌تر برای مبارزه با تغییرات آب‌وهوایی باشد.