حمام تاریخی شاقاجی، سفره خانه سنتی می شود!

مدیرکل میراث‌ فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان گفت: مقرر شد افراد مدعی مالکیت بنا ظرف مدت ده روز اسناد مالکیتی و هویتی خود را ارائه کرده و در صورت اثبات مالکیت نسبت به انجام مرمت و تعیین کاربری ملک اقدام لازم صورت پذیرد.

در خبر منتشر شده در پرتال سازمان میراث فرهنگی هیچ اشاره ای نشده که قرار است چه کسی و یا کدام نهاد و ارگان این حمام دوره قاجار را ساماندهی و یا احیانا مرمت و بهسازی خواهد کرد.

بر همین اساس به روستای «شاقاجی» می‌روم. روستایی که هرچند سالهاست در ورودی آن تابلویی به نام «اسلام آباد»  نصب شده اما هنوز اهالی شهرستان سنگر مهمترین روستایی را که شاهراه ارتباطی رشت به سمت جاده قدیم قزوین از آن عبور می کرد، به نام «شاقاجی» می‌شناسند.

در چند دهه اخیر، «اسلام آباد» نامی است که جایگزین بسیاری از نام های قدیمی روستاهای گیلان شده، ولی پایین نام تابلوی ورودی اسلام آباد، کلمه (شاقاجی) داخل پرانتز نوشته شده است. یادآوری نام قدیمی محل که دهیار جوان روستا می‌گوید، بخاطرش بازخواست هم شده است!

مهرداد فلک دوست، دهیار شاقاجی، ضمن بیان وجه تسمیه روستا از پیشینه تاریخی این دهستان تاریخی در بخش سنگر می گوید. روستایی که در دوره قاجار راه کاروانروی رشت به قزوین و بالعکس از آن عبور می کرد.

دهیار شاقاجی می گوید: در دوره قاجار، جاده ای که از رشت به سمت قزوین می رفت، راه سنگفرشی بود که از کنار گذر سپیدرود عبور کرده و با ادامه از پشت امامزاده هاشم و روستای گلسرک، از کنار کاروانسرای لات عبور می کرد و با گذر از بخش سنگر، از شاقاجی عبور کرده و در امتداد مسیر خود از سمت پل عراق وارد رشت می شد. وجود کاروانسرای لات بیانگر اهمیت این راه شاهی است. ضمن اینکه عکس ها و منابع تاریخی هم حکایت دارد که شاهان قاجار از همین مسیر به سمت رشت و بندرانزلی رفته تا سوار کشتی شده و به اروپا بروند.

در زمان تجاوز روس ها و یا حضور انگلیسی ها و بستن پل منجیل توسط مبارزان جنگل، همین مسیر خط حرکت سربازان بود.

فلک دوست، درباره وجه تسمیه نام روستا می گوید: دو دلیل در منابع و روایت های شفاهی ذکر شده است؛ یکی اینکه شاقاجی برگرفته از نام شاهان قاجار است و آن هم به دلیل حضور و سراپرده شاهی در سفرهای شاهان قاجار در این محل و دومی؛ می گویند شاقاجی نام یک درخت کهنسال و تنومند به همین نام در این محل بوده است.

دهیار شاقاجی از دیگر داشته های تاریخی روستا می گوید که متاسفانه تخریب شده و تنها حمام تاریخی شاقاجی باقی مانده است. حمامی نزدیک به مسجد و بازار محله که مالک فعلی آن وراث مرحوم ابراهیم معتدلی هستند.

فریدون معتدل، یکی از مالکان، با گشاده رویی اجازه می دهد حمام را ببینیم. او که متولد ۱۳۳۳ خورشیدی است، خاطرات زیادی از کودکی هایش در این حمام را به یاد دارد.

درب حمام که باز می شود، همچون دیگر حمام های تاریخی، طاق های هلالی و سقف های گنبدی تودرتو و با نورگیرهایی در سقف، خاطره حمام رفتن های قدیم را تداعی می کند. روزهایی که تون حمام ها با هیزم و بعدها با گازوئیل و نفت گرم می شد ولی از وقتی نعمت گاز با لوله کشی به هر خانه ای رفت، کمر حمام های عمومی شکست.

حمام شاقاجی، بسته به موقعیت قرار گیری در یک روستا، از تزئینات و کاشیکاری همچون حمام های تاریخی رشت خالی است اما سیستم گرمایش این حمام به نظر بسیار پیشرفته است.

فریدون معتدل که خود دانش آموخته عمران از دانشگاه پل تکنیک در سال ۱۳۵۷ است، می گوید: قدمت این حمام بیش از ۱۵۰ سال است. پدر مرحومم، ابراهیم معتدل، آن را از مالک قبلی یعنی خاندان رفیع خرید. پدرم بزرگ و به نوعی همه کاره شاقاجی بود.

معتدل اضافه می کند: این حمام تا ۲۰ سال پیش هم فعال بود. من سال هایی را که سوخت حمام گازوئیل بود، به یاد دارم. تون حمام پشت این بخش بود و مخزن آب دیگ بزرگی بود که اخیرا بخاطر دزدی از حمام متوجه ابعاد آن شدیم. دیگ در زمین دفن شده بود و هنوز هم سالم بوده و سوراخ نشده است. سارقان با کندن زمین، بخشی از اقلام مثل لوله های حمام و کنتور برق را دزدیده اند.

معتدل، بخش های مختلف حمام را نشان می دهد و جایی که شبیه یک تونل است و در اثر دستبرد سارقان ایجاد شده است و توضیح می دهد، این تونل نشان می دهد گرمایش حمام بصورت کانال کشی های آجرچینی از کف بوده است.

 او یادآور می شود که قبلا ورودی حمام حوض بزرگ و پاشویه ای در بخش مردانه و زنانه داشته است ولی بعدها با ایراد اداره بهداشت، حوض ها برچیده شده و بخش خزینه حمام نیز تبدیل به بخش های نمره شده است.

فریدون معتدل، از برنامه هایش برای احیا و مرمت این حمام تاریخی می گوید: هدف مالکان، مرمت و تغییرکاربری حمام به سفره خانه سنتی است نه تخریب حمام.

 جاده شاقاجی هنوز هم مورد استفاده مسافران است. بویژه در زمان های پیک مسافر که اتوبان کشش ندارد، مسافران از امامزاده هاشم، راه فرعی شاقاجی را برای خروج از ترافیک انتخاب می کنند و با توجه به قرار گیری حمام نزدیک به راه اصلی و در کنار مسجد و بازار، مطمئنا این تغییرکاربری، به توسعه گردشگری منطقه هم کمک می کند.