آجر در هند به‌عنوان یک ماده ساختمانی نه‌تنها نقش ساختاری دارد بلکه حامل خاطره، معنا و نوآوری از آجرهای منظم تمدن دره سند تا جالی‌های پیچیده آجری در خانه‌ها، ساختمان‌های عمومی و بناهای تاریخی است. این ماده به بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت معماری شبه‌قاره هند تبدیل شده است و در این مسیر، هیچ‌کس به اندازه لوری بیکر، معمار بریتانیایی-هندی، نتوانسته است روایت آجر در معماری مدرن هند را به این زیبایی و وضوح شکل دهد.

لوری بیکر که به گاندی معماری شهرت دارد، از اواسط دهه ۱۹۴۰ و با تشویق ماهاتما گاندی، فعالیت حرفه‌ای خود را در هند آغاز کرد تا به ارتقای جوامعی بپردازد که از دوران استعماری به‌شدت آسیب دیده بودند. او فلسفه‌ای بر پایه برابری اجتماعی، سادگی و استفاده از مصالح محلی را در ایالت کرالا و سپس در تپه‌های جنوب تروانانتاپورام دنبال کرد. ساختمان‌های مسکونی، کلینیک‌ها، مدارس و کلیساهایی که با امضای بیکر ساخته شدند، از نوآوری و زیبایی‌شناسی منحصربه‌فردی برخوردارند که نوید احیای آجر را می‌داد.

بیکر آجر را ماده‌ای بومی و اصیل می‌دانست که با قیمت مناسب و دسترسی آسان، به‌عنوان عنصری ساده و زیبا در طراحی‌هایش به کار می‌رفت. یکی از تکنیک‌های کلیدی بیکر «بافت چینی تله‌موشی (Rat-Trap Bond)» بود که برای ساخت دیوارهای دو جداره استفاده می‌شد و مصرف آجر را تا ۲۵ درصد کاهش می‌داد و در عین حال عایق‌بندی حرارتی بهتری ایجاد می‌کرد. استفاده از جالی‌های آجری نیز به او اجازه می‌داد تا الگوهای نوری و جریان هوا را در خانه‌ها کنترل کند، به‌طوری‌که محیط داخلی در گرمای استوایی به‌طور طبیعی تهویه و حریم خصوصی حفظ شود.

بزرگ‌ترین نوآوری بیکر، تغییر جایگاه آجر از یک مصالح ارزان و روستایی به ماده‌ای هنری و پیشرو در معماری هندوستان بود. ساختمان‌های ساده و کوچک‌مقیاس او، در عین حال که به نیازهای گروه‌های کم‌درآمد پاسخ می‌دادند، توانستند معنای جدیدی به معماری هند بدهند. دیوارهای ساختمان‌های او اغلب بدون رنگ و بدون پوشش بودند تا آجر به مرور زمان و در برابر تغییرات اقلیمی به زیبایی خود بیفزاید.

ادامه میراث بیکر در معماری معاصر هند

پس از گذشت ۲۰ سال از درگذشت لوری بیکر، تأثیرات او همچنان در سراسر هند زنده است. در کشوری که به‌سرعت شهری می‌شود و نیازمند مقاوم‌سازی اقلیمی و عدالت اقتصادی است، معماران بسیاری به استفاده از آجر به‌عنوان انتخابی آگاهانه و فلسفی روی آورده‌اند.

پروژه‌هایی همچون خانه پیروئت که از تکنیک‌های سنتی آجرکاری بهره می‌برد، با الگوی بافت چینی تله‌موشی و دیوارهای بدون پوشش، نه‌تنها تهویه طبیعی را فراهم می‌کند بلکه از صنایع کوچک محلی و کارگران محلی حمایت می‌کند. استودیو معماری وال‌میکرز با پیروی از فلسفه بیکر، به ترویج معماری متصل به جامعه ادامه می‌دهد و پروژه‌هایی را طراحی و اجرا می‌کند که الگوهای سنتی محلی را در نما به شکلی نوآورانه بازسازی می‌کند و نمادی از حفظ حریم خصوصی و گرامیداشت میراث فرهنگی به‌شمار می‌رود.

در مناطق روستایی نیز آجر مصالحی برای طراحی اقلیم‌محور است؛ کتابخانه روستایی در ماهاراشترا نمونه‌ای برجسته از این رویکرد است که با استفاده از قوس‌های بزرگ آجری و حیاط باز، فضایی چندمنظوره و دلپذیر برای مطالعه و گردهمایی فراهم کرده است. این معماری ساده اما کارآمد، علاوه‌بر ایجاد شرایط بهینه تهویه و نور طبیعی، فرصتی برای تعامل اجتماعی و فرهنگی اهالی منطقه ایجاد کرده است.

آجر؛ راهکاری برای اقلیم متغیر هند

در کشور هند با اقلیم‌هایی متنوع و گاه متضاد، آجر به‌دلیل ویژگی‌های حرارتی خود نقشی کلیدی در تعدیل دما ایفا می‌کند. این مصالح سنتی، با قابلیت ذخیره و آزادسازی تدریجی گرما، در فصول سرد و گرم به حفظ آسایش حرارتی کمک می‌کند. به‌کارگیری دیوارهای دوجداره، همراه با راهکارهای تهویه غیرفعال نظیر جریان متقاطع هوا، سایه‌اندازی و حیاط‌های مرکزی، وابستگی به سیستم‌های تهویه مکانیکی را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد.

در معماری معاصر هند، این نگاه اقلیم‌محور با نوآوری‌های زیست‌محیطی همراه شده است. برای نمونه، در پروژه‌ای همچون مایالاگیل در شهر حیدرآباد، آجر با گرد مرمر بازیافتی ترکیب شده و در قالب پوشش‌های دیواری پلاستر به‌کار رفته است. از سوی دیگر، استفاده از بلوک‌های فشرده پایدار که از ضایعات آجر و خاک محلی تولید می‌شوند، نمونه‌ای از تلاش برای کاهش کربن نهفته در مصالح و گسترش ساخت‌وساز دایره‌ای و پایدار به‌شمار می‌رود.

آجر با رنگ، بافت و حس آشنایش، پیوندی عمیق با خاطرات خانه‌های اجدادی، حیاط‌های سایه‌دار و خاک سرخ تابستان در هند دارد. پروژه‌هایی همچون خانه بریک ویدو در مادورای با بهره‌گیری از درهای سنتی چتی‌ناد (نام منطقه‌ای تاریخی در هند) و کاشی‌های خاص آتنگودی (نام منطقه‌ای در هند، معروف به کاشی‌هایش)، فضایی خلق کرده‌اند که همزمان حس اصالت تاریخی و مدرنیته را به بیننده منتقل می‌کند.

میراث لوری بیکر فراتر از مصالح و فرم‌های معماری است؛ او ارزش‌هایی همچون سادگی، قناعت، همدلی و پایداری را به معماری هند تزریق کرد. به باور بیکر، معماری باید خدمتی واقعی به مردم، محیط زیست و سیاره باشد. بیکر با بهره‌گیری از دانش بومی، مصالح محلی و همکاری نزدیک با استادکاران ماهر، مسیر طراحی اخلاقی و خلاقانه‌ای را برای نسل‌های آینده ترسیم کرد. مسیر معماری که مقرون‌به‌صرفه، مقاوم در برابر شرایط اقلیمی و مبتنی بر توانمندسازی جوامع کم‌درآمد است.