اگر اهل فوتبال باشید، احتمالاً ورزشگاه سانتیاگو برنابئو (Santiago Bernabéu Stadium) را می‌شناسید؛ ورزشگاهی در قلب اسپانیا که متعلق به باشگاه مطرح رئال مادرید است. این ورزشگاه در سال ۱۹۴۷ افتتاح شد و فرایند بازسازی بلندپروازانه‌اش پس از ۱۲ سال در دسامبر ۲۰۲۳ به اتمام رسید. سانتیاگو برنابئو دارای اسکلت فلزی با وزن ۷۰۰۰ تن است که هم‌وزن برج ایفل می‌باشد و ارتفاع آن به ۵۷ متر می‌رسد.

برای بازسازی این سازه‌ی شکوهمند و بی‌نظیر که عده‌ای آن را «مدرن‌ترین» ورزشگاه دنیا و عده‌ای دیگر «نماد مادرید» می‌نامند، بیش از یک میلیارد دلار هزینه شده است. از بیرون، استادیوم بازسازی‌شده‌ی مادرید شبیه سفینه‌ای فضایی به نظر می‌رسد که از دل فیلم‌های علمی‌تخیلی بیرون آمده و تا حدی سازه‌ی کروی لاس‌وگاس را در ذهن تداعی می‌کند. اما اگر از جایگاه تماشاچی‌ها به بالا نگاه کنید، یک سقف ۸ هزار مترمربعی متشکل از شش قطعه‌ی متحرک را خواهید دید که می‌تواند کل زمین ورزشگاه را در عرض ۱۵ دقیقه بپوشاند. اگر هم به اعماق آن نگاهی بیندازید، با شگفتی منحصر به فردی روبه‌رو خواهید شد.

در واقع، یکی از امکانات پیشرفته و حیرت‌انگیز سانتیاگو برنابئو، چمن متحرک ورزشگاه محسوب می‌شود که به بخش‌های کوچکی تقسیم شده است. این ورزشگاه سیستمی دارد که به کمک آن چمن ورزشگاه را در عرض ۱۵ دقیقه جمع‌آوری کرده و در گلخانه‌ای مجهز و پیشرفته در زیر ورزشگاه نگه می‌دارد. استفاده از این سیستم و نگهداری از چمن در گلخانه‌ی زیرزمینی با بالاترین کیفیت ممکن، شاهکاری از علم مهندسی را به ما نشان می‌دهد که در حال حاضر فقط در ورزشگاه خانگی رئال مادرید به اجرا درآمده است. با ما همراه باشید تا با ایده‌ی بازسازی این ورزشگاه، سازوکار سیستم چمن جمع‌شونده و طراحی گلخانه زیرزمینی برای نگهداری از چمن آشنا شوید.

▎ایده بازسازی ورزشگاه سانتیاگو برنابئو

فلورنتینو پرز (Florentino Pérez) در دو دوره‌ی مختلف، ریاست باشگاه رئال مادرید را از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۶ و از سال ۲۰۰۹ تاکنون برعهده داشته است. او از همان ابتدا در نظر داشت که ورزشگاهی فراتر از سطح جهان برای رئال مادرید بسازد که این ایده در دوره‌ی دوم ریاستش، شکل و بوی واقعی‌تری به خود گرفت. پرز معتقد بود که استادیوم رئال مادرید باید به بهترین استادیوم ورزشی جهان تبدیل شود و تصویری جهانی از خود ارائه دهد.

سهام‌داران رئال مادرید در سال ۲۰۱۸ اولین وام به ارزش ۵۷۵ میلیون یورو را برای تأمین منابع مالی برنامه‌های بازسازی استادیوم تأیید کردند. در ابتدای شروع ساخت، سقف جمع‌شونده جزو برنامه‌های بازسازی نبود؛ اما رئال مادرید مجوز دریافت وام ۲۵ میلیون یورویی برای اجرای این هدف را دریافت کرد.

با این وام‌ها و سود بازپرداخت، پروژه‌ی بازسازی ورزشگاه حدود یک میلیارد دلار هزینه روی دست رئال مادرید گذاشت. این پروژه قرار بود تا پایان سال ۲۰۲۲ تکمیل شود، اما مشکلات مربوط به همه‌گیری کرونا و درگیری روسیه با اوکراین، افتتاحیه‌ی آن را به تأخیر انداخت.

▎چمن جمع‌شونده سانتیاگو برنابئو

مسئولان سانتیاگو برنابئو می‌خواستند از این ورزشگاه به غیر از فوتبال برای برگزاری مسابقات و رویدادهای دیگر استفاده کنند؛ به همین دلیل به فکر طراحی سیستمی برای جمع‌آوری چمن زمین افتادند. این سیستم شامل شش سکو است که می‌تواند کل چمن ورزشگاه را جمع‌آوری کرده و به گلخانه‌ی زیرزمینی منتقل کند.

زمانی که هیچ مسابقه‌ای در جریان نیست، چمن ورزشگاه به عمق ۳۰ متری زمین منتقل شده و در فضایی با مساحت ۲۶۴۰ متر مربع نگهداری می‌شود. تریستان لوپز چیچری، یکی از مسئولان پروژه، می‌گوید: «این فضا یک گلخانه است. اتاق زیر استادیوم تمام پارامترها را برای مراقبت، ترمیم و نگهداری از چمن در شرایط عالی دارد.»

یکی دیگر از دلایل ایجاد گلخانه برای نگهداری از چمن ورزشگاه، به معماری و نوع ساخت آن برمی‌گردد. دیواره‌های بلند سانتیاگو برنابئو و سقف بسته آن باعث شده‌اند که چمن ورزشگاه از نور کافی و گردش هوای تازه محروم شود. برای برطرف کردن این مشکل نیاز بود که گلخانه‌ی زیرزمینی با امکانات و فناوری‌های پیشرفته طراحی شود تا چمن سالم بماند.

نصب سیستم جمع‌شونده‌ی چمن کار چندان ساده‌ای نبود و پیچیدگی‌های خاصی داشت. کمبود فضا در اطراف برنابئو و وجود تونل زیرزمینی قطار شهری که به «تونل خنده» معروف بود، باعث شد تا سازندگان نتوانند از یک سکوی واحد برای جمع‌آوری چمن استفاده کنند؛ از این رو، آنها مجبور شدند زمین چمن را به شش بخش تقسیم کرده و آنها را روی هم و در زیر زمین قرار دهند.

▎اولین چالش پیش روی سازندگان ورزشگاه سانتیاگو برنابئو

یکی از نخستین چالش‌های سازندگان ورزشگاه سانتیاگو برنابئو این بود که چگونه در عمق ۳۰ متری زمین، نور کافی را برای رشد چمن فراهم کنند. سازندگان با استفاده از نور مصنوعی و چراغ‌های ویژه‌ای به نام "چراغ‌های رشد چمن"، نور لازم برای نگهداری از چمن را تأمین کرده‌اند. فناوری کلیدی مورد استفاده در این سیستم به‌گونه‌ای طراحی شده است که قادر به تولید طیف کامل نور باشد.

نور چمن سانتیاگو برنابئو در زیر زمین با استفاده از چراغ‌های LED تأمین می‌شود. فراهم کردن نور مصنوعی برای چمن ورزشگاه نیازمند دقت بسیار بالایی است و قبل از هرگونه تصمیم‌گیری، شرکت Rhenac در هنف آلمان این موضوع را به‌طور جامع مورد مطالعه قرار داد و به این نتیجه رسید که برای حفظ سلامت و رشد چمن، به طیف کاملی از نور نیاز است.

این طیف شامل مقادیر مشخصی از اشعه‌ی فرابنفش و فروسرخ است که با استفاده از تکنولوژی Complete Light Spectrum (CLS) شرکت Rhenac ایجاد می‌شود. در تکنولوژی CLS که از بیش از ۷۵۰ هزار LED در ۶۳۰۰ لامپ تشکیل شده است، نور قرمز به جوانه زدن دانه‌های علف کمک کرده و نور آبی باعث افزایش تراکم چمن و رشد ریشه می‌شود. همچنین نور آبی از رشد بیش‌ازحد چمن جلوگیری کرده و حساسیت آن را به عارضه‌های مختلف محدود می‌کند. به لطف فناوری CLS، می‌توان تا هر زمان که لازم باشد چمن ورزشگاه را در گلخانه نگهداری کرد، بدون اینکه آسیب جدی به آن برسد.

▎نظارت بر وضعیت چمن

تمام فناوری‌های استفاده‌شده در گلخانه‌ی ورزشگاه رئال مادرید به‌صورت شبکه‌ای طراحی شده و سیستم نظارت کاملاً هوشمندی دارند. در این سیستم، نیازهای گیاه به‌دقت تجزیه و تحلیل شده و وضعیت آن پایش می‌شود. تیم نظارت با پایش گیاه مطمئن می‌شود که مواد مغذی کافی به چمن می‌رسد، شدت نور به اندازه کافی وجود دارد و رطوبت خاک متعادل است.

واحد مانیتورینگ چمن ورزشگاه مقدار آب، کود و شدت نور مورد نیاز چمن را بررسی و تنظیم می‌کند. چمن ورزشگاه به ۵۰ بخش مختلف تقسیم شده است تا واحد مانیتورینگ بتواند مقدار آب، کود و شدت نور مورد نیاز را به‌طور خودکار تنظیم کند. به‌لطف این واحد پایش، به اندازه‌ی کافی آب و مواد مغذی به چمن داده می‌شود و دیگر نیازی به هزینه‌های جانبی مانند چمن‌زنی نیست؛ این امر کمک می‌کند تا در هزینه‌های نگهداری چمن صرفه‌جویی شود.

▎سقف متحرک ورزشگاه

سقف متحرک یکی دیگر از شاهکارهای استادیوم رئال مادرید است که هنگام بارش برف یا باران بسته می‌شود تا بازی‌ها در شرایط مطلوبی برگزار شوند. با وجود سقف و چمن جمع‌شونده، از این ورزشگاه می‌توان برای برگزاری رویدادهای غیرورزشی مانند کنسرت‌ها نیز استفاده کرد. سقف ورزشگاه از دو پنل غول‌پیکر تشکیل شده است که هرکدام ۸۰۰ تن وزن و ۱۴۴ متر طول دارند. همچنین بین ۱۵ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد تا این سقف به‌طور کامل باز یا بسته شود. یوفا در ابتدا با بسته‌شدن سقف در زمان بازی‌های رئال مادرید مخالفت کرده بود، اما اخیراً از این موضع کوتاه آمده و در تقابل رئال مادرید و منچسترسیتی در لیگ قهرمانان ۲۰۲۴، مجوز بستن سقف ورزشگاه سانتیاگو برنابئو را برای اولین بار صادر کرد.

▎اعتراض به بازسازی سانتیاگو برنابئو

پروژه‌ی بازسازی سانتیاگو برنابئو با برخی اعتراضات مردمی همراه بود. گروهی از افراد به نمایندگی از ۲۵ هزار نفر از ساکنان اطراف ورزشگاه، علیه ساخت تونل زیرزمینی ورزشگاه برای ایجاد گلخانه و نگهداری چمن دست به اعتراض زدند. این انجمن همچنین نسبت به ساخت دو پارکینگ با ظرفیت ۱۳۰۰ تا ۲۰۰۰ خودرو و قطع بیش از ۹۰ درخت برای انجام بازسازی معترض بودند و شکایت خود را به مقامات شهری مادرید اعلام کردند.

اینماکولادا راموس، وکیل و دبیر این انجمن اعتراضی می‌گوید: «پروژه‌ی مورد بحث بدون برنامه‌ی زیست محیطی (که مسئولیت آن بر عهده‌ی شورای شهر مادرید است) و بدون در نظر گرفتن ترافیک و رفت‌وآمد خودروها انجام می‌شود. من معمار نیستم، اما هیچ‌کس به خیابان پنجم یا خیابان آکسفورد با یک استادیوم به این اندازه فکر نمی‌کند.»

معترضان بازسازی ورزشگاه می‌گویند در این پروژه به موضوع ترافیک و محیط‌زیست توجهی نشده است. 

اداره‌ی برنامه‌ریزی شهری شورای شهر مادرید در پاسخ به اعتراضات اعلام کرد طبق «مقررات اتحادیه اروپا و ملی»، برای انجام این پروژه به هیچ برنامه‌ی زیست‌محیطی‌ای نیاز نبوده است. این اداره همچنین گفت برنامه‌هایی را برای حل مشکل ترافیک اجرا کرده‌اند که مؤثر بوده است.

▎سانتیاگو برنابئو؛ الگویی برای ساخت استادیوم‌های فوتبال

به طور کلی، پروژه‌ی بازسازی سانتیاگو برنابئو نه تنها یک دستاورد مهندسی محسوب می‌شود بلکه الگویی برای سایر استادیوم‌های فوتبال در جهان خواهد بود.