بلای خام فروشی سنگ

فاطمه ایزدی/همین قدر بدانید استانی که در معادن سنگ و استخراج خاک نسوز در خاورمیانه، حرف اول را می زند صنعتی برای فراوری ندارد. فارس سالهاست به دلیل نداشتن تجهیزات فراوری، ارزش افزوده ای در این بخش، نصیب خود نکرده و این چرخه معیوب، اقتصاد استان را تحت تاثیر قرار داده است. اگر استان ما صنعت فراوری داشت هم قیمت مواد معدنی استخراج شده، سر به فلک می زد، هم چرخ اشتغال می چرخید و هم برچسب «خام فروش» بزرگ را به یدک نمی کشیدیم.

البته آن طور که رئیس خانه معدن فارس گفته است خام فروشی در حوزه مواد معدنی فقط مربوط به این استان نیست و این شرایط تقریبا در کل کشور حاکم است. با این حال اما بخش قابل توجهی از سنگ معادن از استان خارج شده و در استان هایی همچون اصفهان و تهران فراوری می شود. در واقع استهلاک جاده‌ها، تلفات جاده‌ای، بی‌نصیب بودن فارس از صادرات و ارزش افزوده این سنگ‌ها تنها بخشی از خساراتی است که خام‌فروشی سنگ به این استان وارد می‌کند.

فارس، چهارمین استان کشور از نظر تعداد معادن است اما مسئله اینجاست که سنگ ها و مواد معدنی استخراج شده از معادن کوچک و بزرگ برای فراوری به اصفهان می رود و اگرچه بنا به تاکید استاندار فارس باید از خام فروشی سنگ های معادن جلوگیری شود اما در این حوزه همچنان اتفاقی نیفتاده و آب از آب، تکان نخورده است.    

در فارس با این حجم از معادن طبیعی می توان ریشه بیکاری را خشکاند و کسب ثروت کرد اما ظرفیت سنگ در استان برای افزایش اشتغال زایی مغفول مانده و خام فروشی به جان آن افتاده است. نبود تجهیزات و ماشین آلات مدرن از مهم ترین مواردی است که موجب ضعف در فرآوری سنگ شده است و آن طور که امیر ابراهیمی، یکی از معدن داران نیز می گوید  اغلب دستگاه های موجود در کارخانه های سنگ بری، متعلق به پنجاه سال پیش است و تنها 10 درصد از کارخانه های کشور، مجهز به دستگاه های مدرن هستند.

به گفته او هزینه این تجهیزات نیز بسیار بالاست و با توجه به کاهش ارزش پول و چندین برابر شدن قیمت دستگاه ها، حتی تصور خرید آن برای تولیدکنندگان امری محال است. او به این نکته اشاره می کند که بانک ها هم تسهیلات کافی و ارزنده با شرایط مناسب به این امر اختصاص نداده اند و نرخ بهره بسیار، دیرکردها و جریمه ها موجب عدم تمایل کارخانه داران در به بروز کردن تجهیزاتشان شده است. از دیدگاه او یکی از مهمترین دلایل خام فروشی سنگ از بالا بودن هزینه های فراوری سنگ آب می خورد و در صورتی که دولت از این بخش حمایت نکند، این مسئله به قوت خود باقی خواهد ماند. موضوع دیگر، ورود تولید کنندگان در عرصه فروش محصولات است. در واقع کارخانه ها به دلیل عدم دانش و تجربه کافی در زمینه بازرگانی، موفقیت چندانی در عرصه فروش و بازاریابی محصول فرآوری شده بدست نیاورده اند و بر همین اصل، رغبت بیشتری به خام فروشی دارند.

به دلیل نبود تجهیزات فراوری، اگر معدن کاران سنگ خام صادر نکنند زیان می بینند

در عین حال آن طور که فرهاد طهماسبی، عضو کمیسیون صنعت و معدن مجلس می گوید در شهری همچون نی ریز با حدود 260 واحد معدنی، دستگاه های پیشرفته برش سنگ وجود ندارد. نماینده مردم نی ریز در مجلس معتقد است خام فروشی در فارس به یک معضل بزرگ تبدیل شده و ذخایر معادن به شدت در حال برداشت است و اقدام خاصی نیز در این بخش انجام نشده است. او با اشاره به اینکه فارس از تجهیزات فراوری سنگ، محروم است به این نکته نیز گریز می زند که در کارخانجات همچنان از برش های قدیمی استفاده می شود و همین روش ها کیفیت سنگ های تولیدی را بدنام می کند. به اعتقاد این نماینده مجلس در چنین شرایطی، اگر سنگ ها با این چگونگی، فراوری نشوند بهتر است چرا که کیفیت سنگ های برداشت شده از معادن، زیر سوال می رود و به صرفه نیست.

هر چند به گفته عضو کمیسیون صنعت و معدن مجلس در صورتی که این سنگ ها فراوری شوند، بیش از 10 برابر ارزش افزوده ایجاد خواهد کرد اما داستان این است که به دلیل نبود تجهیزات فراوری، اگر معدن کاران محصولات خام خود را صادر نکنند زیان می بینند.

به قول طهماسبی، جلوگیری از خام فروشی در بخش معادن سنگ فارس، نیاز به حمایت دولت دارد اما از سویی به دلیل تحریم ها بسیاری از تکنولوژی های این بخش را نمی توان به کشور وارد کرد و از آن بهره برد.

انتقال سنگ خام از فارس، اقتصاد استان را تحت الشعاع قرار می دهد

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری فارس نیز تاکید می کند که استخراج سنگ خام و انتقال آن به نقاط دیگر، استان را از ارزش افزوده ناشی از تکمیل فرایند تبدیل محصولات خام به منابع متنوع، محروم می کند. به گفته محمود رضایی کوچی، در فارس تعدادی از صنایع معدنی مربوط به فراوری محصول یا تبدیل سنگ خام به سنگ های تزیینی وجود دارد اما برخی معادن نیز سنگ های خام را به استان های دیگر یا خارج از کشور صادر می کنند. به باور معاون استاندار فارس، برخی صاحبان صنایع، محصولات خود را برای فراوری به سنگ بری های استان نمی دهند که این مسئله یا به دلیل تکنولوژی پایین دستگاه های آنان است و یا ناشی از تنگ نظری آنهاست. رضایی کوچی بر این باور است که اگرچه در صورت فراوری این محصولات در فارس، ارزش افزوده آن نیز نصیب استان خواهد شد اما در هر حال این نقص وجود دارد.    

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری فارس به این نکته نیز اشاره می کند که انتقال سنگ های خام معادن به نقاط دیگر کشور، نه تنها اقتصاد استان را تحت الشعاع قرار می دهد بلکه افزایش ترددها در حوزه حمل و نقل به استهلاک جاده ها و راه ها نیز دامن می زند. این مسئول با اعتقاد به اینکه باید جلوی خام فروشی در فارس را گرفت، یادآور می شود که به معادن اعلام شده، محصولات خود را از استان خارج نکنند و در عین حال باید صنایع مرتبط و تکنولوژی های مناسب در فارس وجود داشته باشد. معاون استاندار فارس به این نکته نیز گریز می زند که برخی صنایع استخراج شده با شرایط خاصی قابل تبدیل هستند و به اندازه کافی در این بخش، تکنولوژی وجود ندارد. به گفته او این محدودیت ها وجود دارد اما باید شرایط به گونه ای پیش رود که به مرور زمان، صنایع بتوانند از ظرفیت های درون استانی استفاده کنند.  

البته هر چند به قول مسئولان، مهمترین دلیل خام فروشی سنگ از نداشتن تجهیزات و تکنولوژی آب می خورد اما ما اساسا به خام فروشی در حوزه نفت، معادن و و سایر حوزه ها عادت کرده ایم. فارس در بخش فرآوری و بازرگانی سنگ‌های بریده نیز در شرایط مناسبی نیست و بسیاری از واحدهای فرآوری در کشورهای همسایه، سنگ خام استان را می برند و به نام خود می‌فروشند. اگر ما با ایجاد پایانه‌های صادراتی بتوانیم مشکل سنگ‌های بریده را حل کنیم شاید بتوانیم موضوع خام فروشی را نیز در کنار آن رفع نماییم.

به عقیده کارشناسان، ایجاد پایانه سنگ، راه‌اندازی شرکت‌های تخصصی در حوزه‌های فرآوری، ممیزی، بازرگانی و صادرات، ایجاد واحدای فرآوری و تجهیز این واحدها به دانش روز، اعمال عوارض خام فروشی سنگ و ترغیب فعالان این حوزه و تجهیز واحدهای خود به فناوری‌های نوین، برخی راهکارهای برون‌رفت از مشکلات حوزه صنعت سنگ در فارس است.

در هر حال خام فروشی، سنگ بلای خانمان سوزی است که به جان معادن فارس افتاده و عواقب اقتصادی زیادی به بار آورده است .بیش از هر چیز باید از با خرید تجهیزات و امکانات مورد نیاز این بخش، سد راه خام فروشی شد و از سوی دیگر به این مسئله توجه کرد که همکاری و مشارکت صاحبان معادن و کارخانه ها با شرکت های متخصص بازرگانی سنگ نیز می تواند گامی مهم در تحقق  فروش سنگ  فرآوری شده در بازار بین الملل باشد. این موضع نه تنها چرخ اشتغال را به حرکت در می آورد بلکه موجب ارزی آوری و جلوگیری از هدررفت سرمایه نیز خواهد شد.