از کیپ‌تاون تا شانگهای؛ راهبردهای نوین خلق فرصت‌های شغلی

اشتغال و کارآفرینی شهری در عصر حاضر، در نقطه تلاقی رشد اقتصادی، تحول اجتماعی و پیشرفت فناوری قرار دارد. شهرها به‌عنوان موتورهای نوآوری جهانی، زیست‌بوم‌های منحصربه‌فردی را شکل می‌دهند که در آن‌ها استعداد، سرمایه و ایده‌ها گرد هم می‌آیند و زمینه‌ساز خلق شغل و فعالیت‌های کارآفرینی می‌شوند. شهرهای پیشروی جهان همواره در حال آزمودن و اجرای راهبردهای نوآورانه برای مقابله با چالش‌هایی همچون شوک‌های اقتصادی، بلایای طبیعی، شکاف‌های مهارتی دیجیتال و موانع پایه‌ای هستند تا اقتصاد شهری مقاوم، فراگیر و پایدار را رقم بزنند.

مطالعات نشان می‌دهند که در شهرهای توسعه‌یافته، وجود سازمان‌های باکیفیت نقش کلیدی در موفقیت کارآفرینی دارد، در حالی‌که در شهرهای در حال توسعه، نبود چنین سازمان‌هایی می‌تواند فعالیت‌های کارآفرینی را ناکارآمد یا حتی مضر کند. شهرهایی همچون نیویورک، لندن و سنگاپور با برخورداری از سازمان‌های قوی، زمینه‌ساز کارآفرینی فرصت‌محور و رشد پایدار هستند. در مقابل، شهرهایی در کشورهای در حال توسعه با نرخ بالای کارآفرینی از نوع ضرورت‌محور روبه‌رو هستند که بیشتر ناشی از نبود فرصت‌های شغلی رسمی است.

فناوری‌های دیجیتال و تحول کارآفرینی شهری

فناوری‌های دیجیتال همچون رسانه‌های اجتماعی، پلتفرم‌های موبایلی، رایانش ابری و اینترنت اشیا، دسترسی به دانش، بازار و سرمایه را برای کارآفرینان شهری تسهیل کرده‌اند. این فناوری‌ها موجب ظهور مدل‌های کسب‌وکار جدید در حوزه‌هایی چون فین‌تک، تجارت الکترونیک، سلامت دیجیتال و شهرهای هوشمند شده‌اند.

هم‌زمان، آموزش‌های کارآفرینی نیز دستخوش تحول شده‌اند و هوش مصنوعی در آن‌ها نقش کلیدی ایفا می‌کند. سیستم‌های یادگیری هوشمند می‌توانند آموزش‌های شخصی‌سازی‌شده، بازخورد لحظه‌ای و شبیه‌سازی چالش‌های واقعی را برای کارآفرینان فراهم کنند. شهرهایی همچون شانگهای، برلین و سان‌فرانسیسکو با سرمایه‌گذاری در این حوزه، جریان مستمر استعدادهای دیجیتال را پرورش داده‌اند.

آموزش کارآفرینی در شانگهای با محوریت هوش مصنوعی

شانگهای در سال‌های اخیر مجموعه‌ای از ابتکارات گسترده را برای توسعه زیست‌بوم هوش مصنوعی و آموزش کارآفرینی دیجیتال به اجرا گذاشته است. نخستین خوشه توسعه هوش مصنوعی این شهر در منطقه «شوشوی» شکل گرفته که شامل مراکز تحقیقاتی، پایگاه‌های آزمایشی و پلتفرم‌های خدمات عمومی است.

این شهر با هدف تبدیل شدن به قطب هوش مصنوعی چین، مجموعه‌ای از اقدامات راهبردی را در حوزه آموزش، نوآوری و توسعه زیست‌بوم کارآفرینی دیجیتال آغاز کرده است. یکی از مهم‌ترین اقدامات، راه‌اندازی «مرکز همکاری چین و کشورهای بریکس در حوزه هوش مصنوعی» است. این مرکز به‌عنوان بستری چندجانبه، میزبان نمایشگاه‌های تخصصی، برنامه‌های آموزشی مشترک و شبکه‌ای از اندیشکده‌های بین‌المللی است که با هدف تبادل دانش، توسعه فناوری‌های نوین و حمایت از کارآفرینان جوان فعالیت می‌کنند. این مرکز همچنین نقش کلیدی در دیپلماسی بر پایه فناوری ایفا می‌کند و ارتباط میان دانشگاه‌ها، شرکت‌های نوپا و سازمان‌های دولتی را تسهیل می‌کند.

در حوزه آموزش، برنامه‌ای نوآورانه با همکاری دانشگاه «جیاتونگ شانگهای» و مؤسسه رفاه کودکان طراحی شده که از نیمه دوم سال ۲۰۲۵ آغاز شده است. این برنامه با تمرکز بر آموزش مهارت‌های پایه هوش مصنوعی به نوجوانان، تلاش دارد استعدادهای کارآفرینی را از سنین پایین شناسایی کند و پرورش دهد. محتوای آموزشی شامل مفاهیم اولیه یادگیری ماشین، طراحی الگوریتم‌های ساده و شبیه‌سازی چالش‌های کسب‌وکار دیجیتال است. هدف این طرح، ایجاد نسل جدیدی از کارآفرینان دیجیتال است که نه‌تنها با فناوری آشنا هستند، بلکه توانایی تبدیل ایده به محصول را نیز دارند.

شانگهای در کنار آموزش، اقدام به توسعه پلتفرم‌های خدمات عمومی برای کاهش هزینه‌های پیاده‌سازی فناوری‌های هوش مصنوعی کرده است. این پلتفرم‌ها شامل زیرساخت‌های محاسباتی ابری، خدمات مشاوره تخصصی و منابع مالی برای حمایت از پروژه‌های نوآورانه هستند. دانشمندان جوان و استارت‌آپ‌های نوپا می‌توانند از این خدمات برای توسعه نمونه‌های اولیه، آزمایش الگوریتم‌ها و ورود به بازار استفاده کنند. این پلتفرم‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که دسترسی برابر برای گروه‌های مختلف اجتماعی فراهم می‌کنند تا از تمرکز منابع در دست شرکت‌های بزرگ جلوگیری شود.

مجموعه این اقدامات نشان‌دهنده رویکرد جامع و آینده‌نگر شانگهای در توسعه زیست‌بوم نوآوری شهری است. این شهر توانسته است با تلفیق آموزش، همکاری بین‌المللی و زیرساخت‌های بر پایه فناوری، زمینه‌ای مناسب برای رشد کارآفرینی دیجیتال فراهم کند و در مسیر تبدیل شدن به یکی از مراکز پیشروی هوش مصنوعی در جهان گام بردارد.

آموزش نوآوری و کارآفرینی در برلین با ابزارهای هوش مصنوعی

برلین به‌عنوان یکی از قطب‌های نوآوری و کارآفرینی اروپا، در سال‌های اخیر تمرکز ویژه‌ای بر آموزش کارآفرینی با محوریت هوش مصنوعی داشته است. این شهر با برخورداری از زیرساخت‌های بر پایه فناوری، دانشگاه‌های معتبر و اکوسیستم استارت‌آپی پویا، بستری مناسب برای پرورش نسل جدیدی از کارآفرینان دیجیتال فراهم کرده است. دو سازمان «مدرسه کسب‌وکار ای‌اس‌ام‌تی برلین(ESMT Berlin) » و «مرکز کارآفرینی هوش مصنوعی کی. آی. ای. زد (K.I.E.Z).» در این مسیر نقش برجسته‌ای ایفا کرده‌اند.

مدرسه کسب‌وکار ای‌اس‌ام‌تی برلین با اجرای برنامه‌ای تحت عنوان «نوآوری در عصر هوش مصنوعی»، آموزش‌های تخصصی و کاربردی را برای مدیران نوآوری، کارآفرینان و دانشجویان فراهم می‌کند. این برنامه شامل کارگاه‌های عملی، سخنرانی‌های تخصصی و شبیه‌سازی‌های تعاملی است که شرکت‌کنندگان را با ابزارهای هوش مصنوعی، الگوریتم‌های یادگیری ماشین و کاربردهای تجاری آن‌ها آشنا می‌سازد. هدف اصلی این دوره‌ها، توانمندسازی افراد برای ادغام فناوری‌های هوشمند در مدل‌های کسب‌وکار و توسعه محصولات نوآورانه در بازارهای شهری است.

این برنامه آموزشی با همکاری مرکز کارآفرینی «برلین ولی» اجرا می‌شود و بخشی از گواهی‌نامه اجرایی هوش مصنوعی مدرسه ای‌اس‌ام‌تی به‌شمار می‌رود. شرکت‌کنندگان پس از گذراندن دوره، نه‌تنها دانش نظری بلکه مهارت‌های عملی لازم برای راه‌اندازی یا توسعه کسب‌وکارهای بر پایه هوش مصنوعی را کسب می‌کنند. این همکاری میان سازمان‌های آموزشی و زیست‌بوم استارت‌آپی، نمونه‌ای موفق از هم‌افزایی میان آموزش و نوآوری در سطح شهری است.

مرکز کارآفرینی هوش مصنوعی کی. آی. ای. زد نیز از سال ۲۰۲۱ به‌عنوان یک پروژه ملی با هدف شتاب‌دهی به استارت‌آپ‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی آغاز به کار کرده است. این مرکز با حمایت دانشگاه آزاد برلین، دانشگاه فنی برلین و مؤسسات انتقال فناوری همچون «شاریته» و «هامبولت اینوویشن» خدماتی چون دسترسی به سرمایه، مشاوره تخصصی، شبکه‌سازی با صنعت و فضای کاری مشترک را در اختیار کارآفرینان قرار می‌دهد. کی. آی. ای. زد با پشتیبانی وزارت اقتصاد آلمان، به بستری مؤثر برای رشد شرکت‌های نوپا در حوزه آموزش دیجیتال و فناوری‌های هوشمند تبدیل شده است و نقش مهمی در تقویت زیست‌بوم نوآوری شهری برلین ایفا می‌کند.

فراگیری و دسترسی در زیست‌بوم‌های شهری

پلتفرم‌های دیجیتال در سال‌های اخیر به ابزاری قدرتمند برای کاهش نابرابری‌های اجتماعی در شهرها تبدیل شده‌اند. این پلتفرم‌ها با فراهم کردن دسترسی آسان به اطلاعات، آموزش، بازار و منابع مالی، می‌توانند موانعی را که پیش‌تر مانع مشارکت گروه‌های آسیب‌پذیر در اقتصاد شهری بودند، از میان بردارند. برای مثال، زنان خانه‌دار می‌توانند از طریق فروشگاه‌های آنلاین یا شبکه‌های اجتماعی، کسب‌وکار خانگی خود را راه‌اندازی کنند؛ مهاجران می‌توانند بدون نیاز به سرمایه‌گذاری سنگین، خدمات تخصصی خود را در پلتفرم‌های فریلنسینگ عرضه کنند و اقلیت‌های فرهنگی می‌توانند محصولات یا خدمات مبتنی بر هویت خود را به بازارهای گسترده‌تری معرفی کنند.

راهبردهای شهری که بر فراگیری دیجیتال تمرکز دارند، شامل آموزش مهارت‌های پایه فناوری اطلاعات، دسترسی رایگان یا ارزان به اینترنت، ایجاد مراکز نوآوری محلی و حمایت از استارت‌آپ‌های اجتماعی هستند. این اقدامات نه‌تنها موجب توانمندسازی فردی می‌شوند، بلکه به تقویت انسجام اجتماعی و کاهش شکاف‌های اقتصادی نیز کمک می‌کنند. شهرهایی همچون تورنتو، بارسلونا و کیپ‌تاون نمونه‌هایی موفق از اجرای چنین راهبردهایی هستند که توانسته‌اند گروه‌های حاشیه‌نشین را به‌صورت فعال در زیست‌بوم کارآفرینی شهری وارد کنند.

گذار از شهر آپارتاید به شهر هوشمند فراگیر

شهر کیپ‌تاون در آفریقای جنوبی، با سابقه‌ای پیچیده از نابرابری‌های اجتماعی ناشی از دوران آپارتاید، در دو دهه اخیر تلاش‌های گسترده‌ای برای تبدیل شدن به یک شهر هوشمند، فراگیر و کارآفرین انجام داده است. راهبردهای این شهر در حوزه اشتغال و کارآفرینی دیجیتال، با تمرکز بر عدالت اجتماعی، توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و توانمندسازی گروه‌های محروم، الگویی قابل توجه برای شهرهای در حال توسعه محسوب می‌شود.

کیپ‌تاون با هدف رفع شکاف‌های تاریخی میان مناطق ثروتمند و فقیر، از سال ۲۰۰۰ برنامه‌ای بلندمدت برای تبدیل شدن به یک شهر هوشمند آغاز کرده است. این برنامه شامل توسعه زیرساخت‌های ارتباطی، ایجاد سازمان‌های هوشمند و اصلاح قوانین شهری است. کیپ‌تاون با سرمایه‌گذاری در فناوری اطلاعات و ارتباطات، توانسته است بهره‌وری سیستم شهری را افزایش دهد و فرصت‌های اقتصادی جدیدی برای ساکنان فراهم کند. این تحول به‌ویژه در مناطق حاشیه‌نشین و محله‌های غیررسمی، زمینه‌ساز دسترسی بهتر به خدمات شهری، آموزش و اشتغال شده است.

شهرداری کیپ‌تاون سندی با عنوان «راهبرد رشد اقتصادی فراگیر» تدوین کرده که در آن به‌طور خاص بر توانمندسازی گروه‌های آسیب‌پذیر از طریق کارآفرینی دیجیتال تأکید شده است. این راهبرد شامل برنامه‌های آموزشی رایگان در حوزه فناوری، حمایت از استارت‌آپ‌های اجتماعی و ایجاد مراکز نوآوری محلی در مناطق کم‌برخوردار است. هدف اصلی این برنامه‌ها، کاهش بیکاری، افزایش مشارکت اقتصادی زنان و جوانان و تقویت تاب‌آوری اجتماعی در برابر بحران‌های اقتصادی و زیست‌محیطی است.

کیپ‌تاون در قالب برنامه «راهبرد شهر دیجیتال» اقدام به راه‌اندازی پلتفرم‌های دیجیتال برای ارائه خدمات شهری، آموزش مهارت‌های دیجیتال و تسهیل ارتباط میان شهروندان و سازمان‌های دولتی کرده است. این پلتفرم‌ها به‌ویژه برای ساکنان مناطق فقیر، مهاجران و اقلیت‌ها طراحی شده‌اند تا آن‌ها بتوانند بدون نیاز به زیرساخت‌های سنتی، به فرصت‌های آموزشی و اقتصادی دسترسی پیدا کنند. این راهبرد شامل توسعه مراکز داده، شبکه‌های وای‌فای عمومی و برنامه‌های شتاب‌دهی به کسب‌وکارهای نوپا در حوزه فناوری است.

کیپ‌تاون با همکاری دانشگاه‌ها، سازمان‌های مدنی و بخش خصوصی، زیست‌بومی پویا برای کارآفرینی شهری ایجاد کرده است. این زیست‌بوم شامل فضاهای کاری مشترک، مراکز رشد، صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر و شبکه‌های مشاوره تخصصی است که به‌طور ویژه برای حمایت از کارآفرینان جوان، زنان و اقلیت‌ها طراحی شده‌اند. این شهر با برگزاری رویدادهای کارآفرینی، نمایشگاه‌های فناوری و رقابت‌های نوآوری، فرهنگ کارآفرینی را در میان شهروندان ترویج داده و زمینه‌ساز مشارکت گسترده‌تر در اقتصاد دیجیتال شده است.

تاب‌آوری زیست‌بوم‌های کارآفرینی در بحران‌ها

شهرها در برابر بحران‌هایی همچون رکود اقتصادی، پاندمی‌ها و بلایای طبیعی آسیب‌پذیر هستند. توانایی زیست‌بوم‌های کارآفرینی شهری در مقابله با این بحران‌ها، عامل تعیین‌کننده‌ای در حفظ اشتغال و پویایی اقتصادی است. مطالعات نشان می‌دهند که کیفیت سازمان‌ها و کمک‌های خارجی نقش مهمی در بازیابی کارآفرینی پس از بحران دارند.

علاوه‌بر سازمان‌ها، سرمایه اجتماعی، تجربه قبلی، بلندپروازی و انعطاف‌پذیری فردی نیز عوامل مؤثری در تاب‌آوری کارآفرینان شهری هستند. شبکه‌های اجتماعی متراکم، تنوع مهارتی و جریان سریع اطلاعات در شهرها، به بازیابی و سازگاری کمک می‌کنند. فناوری‌های دیجیتال نیز با امکان دورکاری، ارائه خدمات آنلاین و تغییر سریع مدل کسب‌وکار، تاب‌آوری را افزایش می‌دهند.

شاخص‌هایی همچون «شاخص ملی زمینه کارآفرینی(NECI) » ابزار رایجی برای مقایسه شهرها و کشورها هستند، اما مطالعات نشان می‌دهند که ماهیت ذهنی این شاخص‌ها می‌تواند اعتبار مقایسه‌ها را کاهش دهد. برای سیاست‌گذاری دقیق، داده‌های محلی و زمینه‌محور باید مکمل این شاخص‌ها باشند.

شهرهایی همچون سنگاپور، آمستردام و تورنتو از ترکیب داده‌های کمی و کیفی برای ارزیابی زیست‌بوم‌های کارآفرینی استفاده می‌کنند. تمرکز این شهرها نه‌تنها بر رتبه‌ها بلکه بر عوامل زیرساختی و سازمانی مؤثر بر موفقیت کارآفرینی است. سنگاپور با استفاده از پلتفرم‌های تحلیلی داده‌های کمی مربوط به تعداد شرکت‌های نوپا، نرخ بقای آن‌ها و میزان جذب سرمایه را به‌صورت لحظه‌ای پایش می‌کند. در کنار این، دولت از طریق مصاحبه‌های پیشرفته با کارآفرینان، نظرسنجی‌های سالانه و جلسات مشورتی با سازمان‌های خصوصی، داده‌های کیفی درباره موانع مقرراتی، کیفیت خدمات دولتی و نیازهای آموزشی جمع‌آوری می‌کند.

این داده‌ها در قالب گزارش‌های سیاست‌گذاری به‌صورت دوره‌ای منتشر می‌شوند و مبنای طراحی برنامه‌هایی همچون «راهبرد ملی نوآوری» و «طرح شهر هوشمند سنگاپور» قرار می‌گیرند. تمرکز اصلی سنگاپور بر شناسایی گلوگاه‌های سازمانی و اصلاح فرایندهای اداری برای تسهیل کارآفرینی است.

آمستردام با راه‌اندازی پلتفرم «استارت‌آپ آمستردام» داده‌های کمی همچون تعداد استارت‌آپ‌های فعال، حوزه‌های تخصصی و میزان صادرات فناوری را گردآوری می‌کند و از ابزارهای مشارکتی همچون جلسات شهروندی نوآورانه، مصاحبه‌های گروهی با بنیان‌گذاران استارت‌آپ‌ها و تحلیل شبکه‌های اجتماعی کارآفرینی بهره می‌برد تا داده‌های کیفی درباره تجربه زیسته کارآفرینان، موانع فرهنگی و کیفیت تعامل با سازمان‌های شهری به‌دست آورد.

آمستردام همچنین از داده‌های باز شهری برای تحلیل رفتارهای اقتصادی، جریان‌های سرمایه و الگوهای مصرف استفاده می‌کند. این اطلاعات به مدیران شهری کمک می‌کند تا سیاست‌هایی طراحی کنند که نه‌تنها بر رشد کمی بلکه بر پایداری و فراگیری زیست‌بوم کارآفرینی تمرکز داشته باشند. این شهرها نشان داده‌اند که ارزیابی دقیق زیست‌بوم‌های کارآفرینی نیازمند ترکیب داده‌های کمی و کیفی، تحلیل زمینه‌محور و مشارکت فعال بازیگران مختلف است. چنین رویکردی موجب شکل‌گیری زیست‌بوم‌هایی پویا، فراگیر و مقاوم در برابر بحران‌ها می‌شود.