نگاهی به کانسپت مدرسه‌های روستایی (ملوران)
همانطور که می‌دانید این پروژه یک فراخوان عمومی برای ساخت دبیرستان دخترانه با رویکرد توسعه پایدار است که توسط یک سازمان غیردولتی به نام مهرگیتی که چندین سال است در زمینه مدرسه سازی فعالیت می‌کند، مطرح شده است و از طرفی هم درخواست مردم و جوانان روستای ملوران از این نهاد برای احداث مدرسه در روستای خود است. در نتیجه تیم طراحی ما در ابتدا مطالعات معماری و اجتماعی را در روستا و منطقه انجام داده است. به صورت مشارکتی، نیازها و کمبودها، پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های روستاها و مردم بومی شناسایی، موضوع بندی و اولویت بندی شده است.
Admin1
با توجه به اینکه معماری مدرسه بودجه محدودی دارد و قرار است فقط با کمک‌های مردمی ساخته شود، سناریوی «بساز و اهدا» برنامه ریزی نکرده‌ایم و در عوض روش مشارکتی ساخت و ساز را انتخاب کرده‌ایم تا باعث توسعه پایدار و تولید اجتماعی، اقتصادی و اجتماعی با زیرساخت‌های فرهنگی شود. در نتیجه، مدرسه‌ای را با ایده تبدیل شدن به قلب تپنده روستا و مرکز توسعه جوامع وابسته به آن طراحی کرده‌ایم. به این ترتیب مدرسه محل تعلیم و تربیت دانش آموزان و محل تجمع و فراگیری همه ساکنان روستا خواهد شد.
در راستای تحقق این ایده سه اصل کلی ۱- فناوری بومی ۲- مصالح در دسترس ۳- نیروی کار محلی را برای پروژه در نظر گرفتیم.
مبنا را بر این قرار دادیم که طراحی الگویی برای مدارس منطقه، جایگزین طراحی تنها یک مدرسه باشد.
پس از بررسی بیش از صد نمونه آلترناتیو، استفاده از تکنیک طاق زنی آشنا در منطقه و روش ساختی که توسط استاکاران محلی امکان پذیر باشد را کانسپت نهایی خود برگزیدیم.
روش اجرا با توجه به تکنولوژی ساخت منطقه، سیستم دیوارباربر و طاق زنی است. دیوار باربر با آجر فشاری و طاق برای پوشش سقف‌ها با همان آجر.
این روش از دیرباز در بسیاری از مناطق ایران روش معمول ساخت بود که برای این منطقه نیز همین گونه است. این موضوع چند اصل مهم را حمایت می‌کند:
۱- اجرا توسط نیروی کار بومی که اشتغال برای مردم منطقه را فراهم می‌آورد.
۲- استفاده از آجر بعنوان متریالی که به زمین بر می‌گردد و قابلیت تولید در منطقه را دارد و باز اشتغال مردم منطقه را منجر می‌شود.
۳- خاک که در این منطقه در دسترس ترین مصالح است به آجر تبدیل شده و در پایان عمر پروژه دوباره به محیط برمی‌گردد و محیط زیست را آلوده نمی‌کند.
با استفاده از اصل مدولار، استفاده از یک الگوی طاقی جهت سهولت ساخت و تولید یک زبان الگو با تکرار کمتر و بیشتر شدن و تغییر جهت مدول طاق برای روستاهای دیگر منطقه و الگوهای آشنای فرمی برای انطباق با معماری و کوه‌های اطراف توجه به وجه تسمیه اسم روستای مَل+وَران، که مَل در زبان بلوچی به معنای حالت دورانی و ناز و کرشمه و رقص رودخانه که حالت دورانی دارد و با توجه به فرم آلت موسیقی منطقه و به کار بردن ریتم آن در سلسله طاق‌ها را مبنای طرح خود قرار دادیم.
برای اینکه بتوانیم حضور زنان را در عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی روستا ارتقا دهیم و به آنها کمک کنیم تا از نظر اجتماعی بصورت برجسته‌تری دیده شوند از حصیر جهت ایجاد اشتغال و الگو از معماری منطقه درونگرایی و حریم برای دبیرستان دخترانه استفاده کردیم؛ بدین ترتیب زنان روستا هم می‌توانند به فعالیت‌های اجتماعی بپردازند.
به این ترتیب مدرسه را با ایده تبدیل شدن به روستا و کانون توسعه جوامع وابسته و حوزه اطراف آن طراحی کردیم و آن را نه تنها مکانی برای آموزش دانش آموزان که فضایی برای آموزش و گردهمایی همه ساکنین روستا در نظر گرفتیم.
در نهایت با هدف تبدیل شدن به مرکز محله، آموزش و فرهنگ‌سازی کل روستا دو حیاط مرکزی با الگو باغ ایرانی بعنوان تجمع دانش آموزان مدرسه و مردم روستا و کلاس‌ها و کارگاه‌های روباز طراحی کردیم.
تعریف ورودی با ایجاد فضای مکث مناسب و دعوت کنندگی با طاق‌هایی که از دل خود فضای معماری ما بیرون آمده‌اند.
با ورود به حیاط مرکزی اول چهار فضای مجزا برای تجمع و نشستن که با الهام از طاق‌ها و کلمه مَل+وَران طراحی شده را پیش رو داریم که سقف‌های این فضاها را با حصیرهایی که توسط اهالی روستا بافته شده، پوشانده‌ایم.
در سمت راست حیاط مرکزی، فضای نمازخانه را داریم که علاوه بر کاربری نمازخانه برای دانش آموزان مدرسه با قرار دادن بازشو از بیرون ساختمان مدرسه، فضایی جهت نماز خواندن اهالی روستا و با تجمع مراسمات مذهبی و … ایجاد کرده‌ایم که بدون وارد شدن به مدرسه امکان استفاده از آن برای اهالی روستا فراهم شود.
تمام فضاهای درس و اداری را در حیاط مرکزی دوم قرار دادیم تا این شرایط را فراهم کنیم که در موارد خاص اهالی روستا بتوانند با حفظ حریم دانش آموزان و بدون ایجاد مزاحمت برای آنها از حیاط مرکزی اول و نمازخانه بطور همزمان استفاده کنند. وارد حیاط مرکزی دوم می‌شویم؛ فضایی نیمه مسقف با حصیرهای بافته شده توسط اهالی روستا؛ فضایی برای تعامل دانش‌آموزان و استفاده بعنوان کلاس‌های روباز، فضای تعامل برای اهالی روستا و برگزاری مراسمات و جلسات اجتماعی و تجمعات موسیقی و سینمای روباز برای اهالی روستا که ورودی این حیاط مرکزی را با عملکردهای خدماتی، سرویس بهداشتی و بوفه تعریف کرده‌ایم.
این مدرسه مجموعه‌ای است که تمام اتفاقات روستا در آن می‌تواند اتفاق بیفتد؛ بنابراین سالن غذاخوری، مرکز یادگیری، سالن چند منظوره وکتابخانه که جداره حیاط مرکزی دوم را تعریف می‌کنند. علاوه بر اینکه دسترسی از داخل مدرسه برای دانش آموزان دارند، دسترسی دوم خارج از مدرسه به هرکدام از این فضاها برای اهالی روستا اختصاص داده‌ایم که در ساعات درسی با حفظ حریم دانش‌آموزان و بدون ایجاد مزاحمت برای آنها قابل استفاده باشند و در ساعات غیر درسی این فضاها بتوانند بطور همزمان با حیاط مرکزی نیمه مسقف به اهالی روستا خدمات بدهند.
حصیرهای بکار رفته در این فضا علاوه بر ایجاد سایه و بازی نور و سایه، در جهت اشتغال‌زایی اهالی روستا می‌باشند.
کلاس‌های درس و فضای اداری دیگر جداره حیاط مرکزی دوم را تعریف می‌کنند. طاق‌هایی در دو طبقه با دهانه‌های مشبک رنگی که با الهام از سوزن‌دوزی زنان بلوچ و رنگ گل‌های درختان محلی و با توجه به انشا دانش آموزان و مدرسه‌ای پر از رنگ که در ذهنشان تصور کرده‌اند طراحی کرده‌ایم که باعث بازی نور و سایه و جریان هوا در کلاس‌ها و‌کارگاه‌ها می شوند. قابل ذکر است که حاشیه سوزن دوزی شال‌های زنان بلوچ در خط کشی حیاط مرکزی بکار رفته است تا حس تعلق بیشتری نسبت به فضا داشته باشند.
از دیوارهای سبز، علاوه بر کاهش آلودگی صوتی به گونه‌ای که صدا را جذب کرده و از انعکاس آن به بیرون جلوگیری می‌کند به عنوان عایق حرارتی و بهبود کیفیت هوا استفاده کردیم؛ بدیسان نوسانات دما که منجر به انقباض و از بین رفتن ساختمان‌ها می‌شوند را کاهش داده و به این ترتیب ایمنی ساختمان بالاتر می‌رود .
راهکارهای اقلیمی پیشنهادی با استفاده از نرم‌افزار دیزاین بیلدر و اکوتک که در طرح ارائه شده توسط تیم ما رعایت شده به شرح زیر است:
۱-سایه اندازی
۲-استفاده از روشنایی طبیعی
۳-استفاده از پنکه‌های سقفی
۴-تهویه طبیعی با استفاده از بازشو
۵-پنجره دوجداره و سه جداره
۶-سایبان افقی با بیرون زدگی
۷-استفاده از لوور
۸-دیوار سبز بعنوان عایق حرارتی
در آخر قابل ذکر است به دلیل حجم بالا مطالعات انجام شده از اشاره به آلترناتیوهای پیشنهادی ایجاد مسیر روستا تا مدرسه و فضاهای مکث و تعامل و بازی بچه ها با ایجاد اشتغال زایی برای اهالی روستا و در جهت تقویت توریستی شدن منطقه و آلترناتیوهای پیشنهادی برای فضاهای بیرونی خود داری کردیم و این عوامل در فاز دوم پروژه قرار دارند.
مشخصات طرح:
• معماران: کیومرث سیفی، رضوان یارحقی، سارا علی محمدی، مجید خسروی، حامد شیروانی
• محل پروژه: سیستان و بلوچستان، روستای ملوران
• سال: ۱۴۰۲
• جوایز و افتخارات:
o تقدیر شده مسابقه طراحی مدرسه‌های روستایی (ملوران) | ۱۴۰۲
