کودکان حق دارند در تصمیماتی که روی زندگی آن‌ها تأثیر می‌گذارد مشارکت داشته باشند. مزایای زیادی برای مشارکت کودکان در تصمیم‌گیری‌های مربوط به آن‌ها وجود دارد که از جمله می‌توان به یادگیری احترام به نظر و نیاز دیگران، توسعه مهارت‌های حل مسئله و افزایش سطح تعهد آن‌ها در روند تصمیم‌گیری‌های مؤثر اشاره کرد.

از سوی دیگر نشنیدن صدای کودکان و ارزش قائل نشدن برای نظرات آن‌ها هم چون بزرگسالان، باعث افزایش احساس ناامیدی و حتی سرخوردگی در کودکان می‌شود که این امر به‌طور قطع آینده آن‌ها را به‌عنوان یک بزرگسال مفید در جامعه تحت تأثیر قرار می‌دهد.

مسئولیت بزرگسالان در مشارکت دادن کودکان در جوامع

بزرگسالان باید با بررسی باورهای خود در مورد دوران کودکی و توانایی‌های کودکان، همچنین تمرکز بر میزان تأثیرگذاری این اقدامات بر فرصت‌های ایجادشده در جوامع به‌منظور منفعت‌رسانی به کودکان، نقش پررنگ این اقشار آینده‌ساز را به رسمیت بشناسند. آن‌ها باید نیازهای رشدی و سنی و توانایی‌های کودکان برای یافتن روش‌های مشارکت مناسب را مورد توجه قرار دهند.

مشارکت کودکان هنگام برنامه‌ریزی برای جوامعی که بخش مهمی از آن را تشکیل می‌دهند، تأثیر چشمگیری در در ایجاد جامعه‌ای آگاه و موفق دارد. این اقدام به شکوفایی جوامع در هر زمینه‌ای کمک می‌کند و فرداهای بهتر را برای سراسر جهان به ارمغان می‌آورد.

ارتقای مشارکت کودکان در جوامع

اصول مختلفی وجود دارد که می‌تواند به متخصصان کمک کند تا مشارکت معنادار کودکان را در فرآیندهای تصمیم‌گیری ارتقا دهند. در این زمینه معنادار بودن مشارکت باید به‌عنوان فرصت دادن به کودکان برای اظهارنظر و عمل کردن به شیوه‌ای محترمانه، اخلاقی و سازنده درک شود.

سهیم‌سازی کودکان در فرآیندهای تصمیم‌گیری باید شفاف و آموزنده، مرتبط، ایمن، فراگیر، محترمانه، دوستدار کودک و داوطلبانه باشد. به بیان واضح‌تر کودکان باید از همان ابتدا در مورد حق مشارکت در تصمیم‌گیری‌های مربوط به سلامت خود و چگونگی روند تصمیم‌گیری‌ها آگاه شوند. آن‌ها همچنین باید در تصمیم‌گیری‌ها و فرآیندهایی که مبتنی بر آگاهی خودشان و تمرکز بر موضوعات مرتبط با زندگی آن‌ها است، سهیم باشند و آزادانه نظر خود را بیان کنند.

بزرگسالانی که با این کودکان کار می‌کنند باید تمام اقدامات احتیاطی را برای به‌حداقل رساندن خطرات سوء‌استفاده از کودکان و سایر پیامدهای منفی مشارکت‌ها به کار گیرند و از سوی دیگر با آموزش‌ها و راهنمایی‌های لازم به آن‌ها در زمینه‌های مشارکت کمک کنند.

همچنین لازم است طی این مشارکت فرصت‌هایی برای کودکان در موقعیت‌های آسیب‌پذیر فراهم شود و الگوهای تبعیض موجود را به چالش بکشد. به عبارت دیگر مشارکت باید به اندازه کافی انعطاف‌پذیر باشد تا بتواند به نیازها، انتظارات و موقعیت‌های گروه‌های مختلف کودکان با در نظر گرفتن محدوده سنی، جنسیت و توانایی‌های آن‌ها پاسخ دهد.

ارتقای مشارکت کودکان در جوامع

اصول مختلفی وجود دارد که می‌تواند به متخصصان کمک کند تا مشارکت معنادار کودکان را در فرآیندهای تصمیم‌گیری ارتقا دهند. در این زمینه معنادار بودن مشارکت باید به‌عنوان فرصت دادن به کودکان برای اظهارنظر و عمل کردن به شیوه‌ای محترمانه، اخلاقی و سازنده درک شود.

سهیم‌سازی کودکان در فرآیندهای تصمیم‌گیری باید شفاف و آموزنده، مرتبط، ایمن، فراگیر، محترمانه، دوستدار کودک و داوطلبانه باشد. به بیان واضح‌تر کودکان باید از همان ابتدا در مورد حق مشارکت در تصمیم‌گیری‌های مربوط به سلامت خود و چگونگی روند تصمیم‌گیری‌ها آگاه شوند. آن‌ها همچنین باید در تصمیم‌گیری‌ها و فرآیندهایی که مبتنی بر آگاهی خودشان و تمرکز بر موضوعات مرتبط با زندگی آن‌ها است، سهیم باشند و آزادانه نظر خود را بیان کنند.

بزرگسالانی که با این کودکان کار می‌کنند باید تمام اقدامات احتیاطی را برای به‌حداقل رساندن خطرات سوء‌استفاده از کودکان و سایر پیامدهای منفی مشارکت‌ها به کار گیرند و از سوی دیگر با آموزش‌ها و راهنمایی‌های لازم به آن‌ها در زمینه‌های مشارکت کمک کنند.

همچنین لازم است طی این مشارکت فرصت‌هایی برای کودکان در موقعیت‌های آسیب‌پذیر فراهم شود و الگوهای تبعیض موجود را به چالش بکشد. به عبارت دیگر مشارکت باید به اندازه کافی انعطاف‌پذیر باشد تا بتواند به نیازها، انتظارات و موقعیت‌های گروه‌های مختلف کودکان با در نظر گرفتن محدوده سنی، جنسیت و توانایی‌های آن‌ها پاسخ دهد.

رویکردهای دوستدار کودک نیز شامل اختصاص زمان کافی برای برقراری ارتباط مؤثر با کودکان، نگرش متخصصان مشغول به کار با کودکان، ظرفیت کودکان برای سازگاری همچنین در دسترس بودن منابع حمایتی مانند مطالب اطلاعاتی مناسب برای کودک است که باید طی مشارکت مدنظر قرار گیرد.

در این مشارکت‌ها باید با کودکان با احترام رفتار و فرصت‌های واقعی برای بیان نظرات و گوش سپردن به آن‌ها فراهم شود. متخصصان همچنین باید به خانواده، مدرسه و زمینه فرهنگی زندگی کودکان احترام بگذارند و درک درستی از آن به دست آورند. به عبارت دیگر مشارکت باید راهی برای کمک به کودکان در ایجاد دانش، مهارت، عزت نفس و اعتماد به نفس باشد.

کودکان همچنین باید این امکان را داشته باشند هر زمان توان ادامه دادن نداشتند از فعالیت کناره‌گیری کنند و بتوانند در زمان‌های مختلف درجات مختلفی از مسئولیت را داشته باشند.

یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین موارد نیز این است که باید پس از مشارکت کودکان، درباره نحوه تفسیر و استفاده از نظرات آن‌ها، همچنین چگونگی تأثیرگذاری آن بر نتایج نهایی بازخورد ارائه شود.

نمونه‌هایی از مشارکت کودکان در جوامع

بسیاری از کشورهای جهان زمینه مشارکت کودکان خود را در امور مختلف مربوط به جامعه فراهم آورده‌اند و بهترین بهره را از نظرات آن‌ها برده‌اند.

ونزوئلا، طراحی شهری با مشارکت کودکان

تعداد بسیار زیادی از مردم در سراسر جهان ساکن محله‌های فقیرنشین هستند. در کشورهای در حال توسعه این افراد مهم‌ترین نقش را در طراحی و ساخت محله‌های خود ایفا می‌کنند که البته ثبات چندانی ندارد. ونزوئلا به‌منظور رفع این مشکل به برگزاری کارگاه‌هایی پرداخته است که هدف آن تشویق کودکان ۱۱ تا ۱۶ ساله شهر به توجه به جامعه و محیط پیرامون خود در راستای کسب آمادگی‌های لازم برای مداخله در تغییر آن بوده است.

کودکان ونزوئلا پس از برخورداری از آموزش‌های لازم در این زمینه، به ارائه طرح‌های پیشنهادی خود می‌پردازند که در صورت پذیرش هر یک برای پیاده‌سازی آن اقدام می‌شود.

این اقدام ونزوئلا به تقویت هویت شخصی و بهبود توانایی کودکان برای مشاهده بهتر محیط اطراف خود، همچنین حضور پررنگ برای تغییرات مثبت محیطی و افزایش اعتماد به نفس آن‌ها برای پیشنهاد طرح‌هایی با هدف اثبات این حضور در جامعه می‌شود.

تورنتو، زیباسازی مدارس با مشارکت کودکان

سازمان آموزش‌وپرورش تورنتو در طرحی آزمایشی شرایطی فراهم آورد تا دانش‌آموزان کلاس‌های سوم تا ششم ابتدایی در طراحی فضاهای آموزشی خود مشارکتی فعال داشته باشند. در این طرح دانش‌آموزان و معلمان در همکاری و هم‌فکری با هم ایده‌هایی مطرح کردند که به تحولاتی چشمگیر و مثبت در محیط‌های آموزشی آن‌ها منجر شد.

چنین اقدامی نه‌تنها با مطرح شدن خواسته‌های کودکان از مراکز تحصیلی خود همراه است، بلکه خود نوعی آموزش به‌شمار می‌رود که عنصر خلاقیت را در کودکان پرورش می‌دهد.

ایرلند، طراحی خطوط دوچرخه با مشارکت کودکان

دوبلین ایرلند پروژه‌هایی برای تسهیل تردد کودکان بین خانه و مدرسه با دوچرخه‌ها به‌ویژه در مناطق محروم دارد. دوچرخه‌سواری کودکان در این شهر یک عادت رایج است و شرکت دادن آن‌ها در فرآیند بهبود عادات حرکتی تأثیر مثبت در درازمدت ایفا خواهد کرد.

به این ترتیب کودکان ۱۰ تا ۱۵ ساله ایرلندی تشویق شدند به‌منظور بهبود ساختار شهری در راستای برآورده‌سازی نیازهای کودکان، ایده‌های خود را برای پروژه طراحی مسیرهای جدید دوچرخه در دوبلین ارائه دهند.

کودکان طی این اقدام مفهوم مشارکت در امور شهری را فراگرفتند تا نسل مسئولیت‌پذیری از آن‌ها تربیت شود.

وین، اداره حکومت محلی با مشارکت کودکان

وین اتریش برای مدت یک هفته، اداره حکومت یک شهر خیالی را به کودکان ۶ تا ۱۳ ساله شهر سپرد تا آن‌ها را با پیچیدگی‌های زندگی و مسئولیت‌های بزرگسالان آشنا کند. به این ترتیب شورای شهر وین طی این هفته آزمایشی هر روز از ۱۰ صبح تا ۵ بعدازظهر در اختیار کودکان قرار گرفت تا شهر خیالی خود را به بهترین نحو اداره کنند.

کودکان در این شهر می‌توانستند دنبال کار بگردند و در نقش‌های مختلفی همچون شهردار، پاکبان و روزنامه‌نگار بازی کنند. روزنامه‌نگاران کوچک حتی اجازه داشتند با مسئولان بزرگسال شهری در دفاترشان مصاحبه کنند.

آن‌ها به ازای خدمات خود حقوق می‌گرفتند، مالیات پرداخت می‌کردند و تصمیم می‌گرفتند با پول خود چه کنند. این قبیل اقدامات ضمن آشنا کردن کودکان با نحوه زندگی بزرگسالان خود، به تقویت احساس مسئولیت‌پذیری در کودکان منجر می‌شود.