رویکرد مدل اقتصادی دونات در معماری

آمستردام با کمک راورث، این رویکرد را به‌اندازه یک شهر تقلیل داده است. اکنون، این مدل برای اطلاع‌رسانی استراتژی‌ها و توسعه‌های کلان‌شهری برای حمایت از این ایده کلی به‌کار می‌رود: ارائه کیفیت خوب زندگی برای همه، بدون این‌که فشار بیشتری بر کره زمین وارد شود. سایر شهرها نیز، از این الگو پیروی می‌کنند.
راورث، با توصیف دو دایره تودرتو به تصویر «مدل اقتصادی دونات» رسید. دایره بیرونی، الهام‌گرفته از نموداری است که او در حین کار برای سازمان غیرانتفاعی ضد فقر آکسفام با آن برخورد کرد. در آن‌جا، گروهی از دانشمندان علوم زمین به شرایط محیط‌زیستی که زندگی روی زمین را ممکن می‌سازد، می‌نگریستند.
آن‌ها مجموعه‌ای از مرزهای سیاره‌ای را شناسایی کردند، محدودیت‌هایی که در صورت عبور از آن‌ها، به‌طور دائم به آب و هوا، خاک، اقیانوس ها، تنوع زیستی و در نتیجه شرایط زندگی بشر آسیب وارد می‌شود. این حلقه بیرونی، به مسائلی مانند تغییرات آب و هوایی، آلودگی هوا، کاهش تنوع زیستی، تخریب لایه ازن و اسیدی شدن اقیانوس ها مرتبط است.

مدل اقتصادی دونات: راهی برای رهایی از فقر و نابرابری در سایه حفظ کره زمین

درحالی‌که راورث اهمیت تلاش برای ماندن زیر این سقف زیست‌محیطی را درک می‌کرد، او همچنین فهمید که این امر، فقط قسمتی از مشکل است. او که به توصیف حلقه بیرونی حداکثر می‌پرداخت، حلقه داخلی را نیز برای نشان‌دادن حداقل شرایطی که همه برای داشتن یک زندگی خوب نیاز دارند، طراحی کرد.
حلقه داخلی که از اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد گرفته شده است، به مشکلات فوری مانند دسترسی به غذا و آب تمیز، مسکن باکیفیت خوب، انرژی، مراقبت‌های بهداشتی، آموزش، عدالت اجتماعی، حق داشتن صدای سیاسی، عدالت و فرصت‌های کار و درآمد می‌پردازد.
هدف، این است که با این دو مجموعه شرایط، در تعادل زندگی کنیم. به عبارتی، دستیابی به ناحیه گلدایلکس بین حلقه داخلی و خارجی مدل اقتصادی دونات، جایی بین سقف زیست‌محیطی بالایی و پایه بنیاد اجتماعی. تئوری راورث در توصیف نتیجه نهایی خاص است؛ اما، برای رسیدن به آن، نسخه واحدی ارائه نمی‌دهد. در عوض، این مدل ذینفعان را به چالش می‌کشد تا به تصویر بزرگ‌تر بنگرند و تاثیر تصمیمات خود را بر عوامل و بازیگران متعدد شهر درک کنند.

آمستردام چگونه و چرا از این مدل استفاده می‌کند؟

در آوریل ۲۰۲۰، شهرداری آمستردام استراتژی «آمستردام دایروی» ۲۰۲۰-۲۰۲۵ را به همراه یک برنامه عملی اولیه دو‌ساله تایید کرد. این استراتژی، بر اساس نسخه اقتباس‌شده‌ای از مدل اقتصادی دونات کیت راورث طراحی شده است و آمستردام را به اولین شهرداری در جهان تبدیل می‌کند که به‌طور رسمی این مفهوم را به‌کار می‌گیرد.
طبق استراتژی انتشاریافته، این مدل کوچک‌شده که با همکاری راورث ساخته شده است، «پرتره شهر» نامیده می‌شود. پرتره شهر، تصویر کلی از شهر است که به‌عنوان نقطه‌ شروعی برای تفکر کل‌نگرانه، نوآوری مشارکتی و تحول سیستمی عمل می‌کند. همچنین، هدف این مدل، تشویق همکاری بین دپارتمان‌های مختلف درون شهر و مشارکت طیف وسیعی از بازیگران در فرآیندهای تصمیم‌گیری است که محیط‌زیست را شکل می‌دهند.

دونات آمستردام: تعادل میان خانه‌سازی و پایداری زیست‌محیطی

با انجام این تمرین، مقامات آمستردام متوجه شدند که ۲۰ درصد از مستاجران شهر پس از پرداخت اجاره‌بها قادر به تامین نیازهای اولیه خود نیستند. بر اساس گزارش گاردین، تنها ۱۲ درصد از حدود ۶۰ هزار متقاضی آنلاین برای مسکن اجتماعی موفق شدند. راه‌حل اول، می‌تواند ساخت خانه‌های بیشتر باشد؛ اما، مدل اقتصادی دونات نشان داد که آمستردام در سال‌های اخیر میزان انتشار دی‌اکسیدکربن خود را به‌طور قابل‌توجهی افزایش داده است.
ماریهکه فان دورنینک، معاون شهردار آمستردام به این نتیجه رسیده است که شهر باید به سرمایه‌گذاری در بخش ساخت‌وساز ادامه دهد؛ اما، همچنین شهر باید این ابتکارات را تنظیم کند تا اطمینان حاصل شود که سازندگان تاحدامکان مواد پایدار را به‌کار می‌برند.

ساخت‌وساز با احترام به طبیعت: درس‌هایی از پروژه استراندیلند

یکی از پروژه‌های پیشرو ساخت‌وساز در آمستردام، استراندیلند (جزیره ساحلی) است و بخشی از آیجبورگ، مجمع‌الجزایری از شش جزیره جدید محسوب می‌شود که از آب‌های جنوب شرقی شهر بازیابی شده است. در طول فرآیند ساخت، تعدادی از تصمیمات برای کاهش تاثیر توسعه گرفته شد. مصالح، با قایق‌هایی که با سوخت کم‌آلاینده کار می‌کردند، حمل ‌شد و ساخت پی‌ها، با استفاده از فرآیندهایی صورت ‌گرفت که به حیات‌وحش محلی آسیب نرساند و درعین‌حال شهروندان را از بالا آمدن سطح آب دریا محافظت کند.
مجله تایم، گزارش‌هایی از اظهارات لیان هالسبوش، مشاور پایداری پروژه، منتشر کرده است: «قرار نیست هر پروژه شهری روزمره با مدل اقتصادی دونات شروع شود؛ اما، این مدل اکنون به بخشی از دی‌ان‌ای ما تبدیل شده است. این امر را در گفتگوهایی که با همکاران خود داریم، متوجه می‌شویم. ما کارهایی انجام می‌دهیم که ۱۰ سال پیش انجام نمی‌دادیم، چون ارزش‌گذاری ما نسبت به مسائل تغییر کرده است.»

آیا این مدل قابل‌تکرار است؟

درحالی‌که آمستردام اولین شهرداری به‌شمار می‌رود که به‌طور رسمی استراتژی مدل اقتصادی دونات را اتخاذ کرد، تنها شهری نیست که به این مدل علاقه‌مند است. طبق گزارش مجله تایم، در سال ۲۰۱۹، C40، شبکه‌ای از شهرها که بر روی اقدامات اقلیمی تمرکز دارند، با کیت راورث برای ایجاد گزارش‌هایی در مورد آمستردام، فیلادلفیا و پورتلند همکاری کرد تا به آن‌ها نشان دهد که دررابطه‌با مدل دونات در چه وضعیتی قرار دارند. آمستردام، در نهایت از طریق استراتژی کلان‌شهری خود این اصل را پذیرفت.

مدل اقتصادی دونات در واقعیت: نمونه هایی از پروژه‌های موفق در شهرهای مختلف

در ژوئن ۲۰۲۲، کپنهاگ نیز تصمیم گرفت از الگوی آمستردام پیروی کند. بروکسل، پایتخت بلژیک، نیز این تئوری را در مقیاس‌های مختلف مورد آزمایش قرار می‌‌دهد. یکی از ابتکارات آن‌ها، بازسازی یک ضرابخانه متروکه وزارت دارایی باهدف «به‌حداقل‌رساندن تاثیرات زیست‌محیطی و به حداکثر رساندن تاثیرات اجتماعی» است.
ابتکار دیگر، پروژه مسکن «Arc-en-Ciel» در مولن‌بیک بود که به ساکنان این امکان را می‌داد تا با درنظرگرفتن نیازهای خود و با استفاده از سیستم‌های تنظیم حرارت غیرفعال برای به‌حداقل‌رساندن ردپای خود، ساختار را طراحی کنند و بسازند.
تا پایان سال ۲۰۲۲، شهر کوچک دانیدین در نیوزیلند و همچنین نانایمو در بریتیش کلمبیا به این جنبش پیوستند. در ایالات متحده، پورتلند، اورگان و آستین، تگزاس در حال برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی نسخه‌های خود از این مفهوم هستند. درحالی‌که همه این استراتژی‌ها از مدل دونات الهام گرفته شده‌اند، این مفهوم را باتوجه‌به نیازها و فرصت‌های خاص خود تفسیر می‌کنند.

دونات: امیدی برای آینده‌ای سبز، عادلانه و پایدار

مدل اقتصادی دونات، یک مدل تجویزی نیست؛ نقشه راه ارائه نمی‌دهد. در عوض، نتیجه‌ای خوش‌بینانه برای تلاش به‌سوی آن ارائه می‌کند: تضمین کیفیت بالای زندگی برای همه، بدون این‌که به محیط‌زیست آسیبی برساند.
مسیر دستیابی به این امر، می‌تواند برای هر منطقه‌ای متفاوت باشد: شهرها یا کشورهای ثروتمندتر، ممکن است متوجه شوند که چالش‌های اصلی آن‌ها به حلقه بیرونی دونات مربوط می‌شود، یعنی کاهش ردپای خود برای جای‌گرفتن در محدوده‌ سیاره‌ای. در همین حال، مناطق با درآمد کم یا متوسط، ممکن است برای خارج‌کردن همه از مرکز دونات و رساندن آن‌ها به حلقه داخلی، یعنی اطمینان از دسترسی برابر به نیازهای اولیه مانند غذا، آموزش و فرصت‌های رشد، تلاش بیشتری داشته باشند.