گزارشی از سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که بسیاری از مراکز شهری بزرگ همچون توکیو، مانیل و سانتیاگو با انواع مختلف بلایای طبیعی روبه‌رو هستند که تغییرات اقلیمی نیز به این بلایا دامن زده است. شهرها می‌توانند با برنامه‌ریزی دقیق، مقاوم‌سازی زیرساخت‌ها و مشارکت جامعه خطرات و آسیب‌های ناشی از بلایا را به میزان قابل قبولی کاهش دهند، به همین دلیل تمرکز بر ایجاد و توسعه شهرهای پایدار و تاب‌آور برای حفاظت از جمعیت شهری در برابر بلایای آینده امری ضروری است.

راهبردهای متنوعی برای ارتقای کاهش ریسک بلایا در مناطق شهری پیشنهاد شده است که از مؤثرترین آنها می‌توان به ادغام تاب‌آوری در برنامه‌ریزی و توسعه شهری، بهبود سامانه‌های هشدار به‌موقع درباره وقوع احتمالی حوادث و استفاده از فناوری برای بهبود بازیابی و پاسخگویی پس از بلایا اشاره کرد.

سند چهارچوب سندای برای کاهش خطرات ناشی از حوادث طبیعی ۲۰۱۵-۲۰۳۰، یک توافقنامه جهانی بین کشورهای عضو سازمان ملل متحد است که اهداف و اولویت‌هایی را برای جلوگیری از خطرات جدید و کاهش خطرات موجود ناشی از حوادث طبیعی مشخص کرده است.

این سند در سال ۲۰۱۵ در سومین کنفرانس جهانی سازمان ملل درباره کاهش خطرات ناشی از حوادث طبیعی در شهر سندای ژاپن تصویب و جایگزین توافقنامه جهانی قبلی شد. اولویت‌های اصلی این سند عبارت از درک خطرات ناشی از حوادث طبیعی، تقویت مدیریت خطرات ناشی از حوادث طبیعی، سرمایه‌گذاری در ارتقای تاب‌آوری و کاهش خطرات ناشی از این حوادث و افزایش آمادگی برای پاسخگویی مؤثر و بازسازی بهتر در روند بازیابی و بازسازی شهرها است.

اهداف این سند شامل کاهش قابل ملاحظه تلفات جانی ناشی از حوادث، کاهش تعداد افراد متأثر از حوادث در سطح جهانی، کاهش خسارات مستقیم اقتصادی، کاهش آسیب به زیرساخت‌های حیاتی و اختلال در خدمات اولیه، افزایش تعداد کشورها با راهبردهای ملی و محلی، تقویت همکاری‌های بین‌المللی برای کشورهای در حال توسعه و افزایش دسترسی به سیستم‌های هشدار چندخطری و اطلاعات مربوط به خطرات ناشی از حوادث است.

اصول ضروری برای ساخت شهرهای تاب‌آور و دستیابی به اهداف این سند شامل اقداماتی است که به‌طور مستقیم با اولویت‌ها و شاخص‌های آن برای پایش اقدامات در زمینه کاهش خطر بلایا مطابقت دارند. هر اقدام باید بخشی از اولویت‌های کلی کاهش خطر بلایا را برآورده کند و تأثیر مثبتی بر برنامه‌ریزی و طراحی توسعه شهری پایدار و تاب‌آور داشته باشد.

اصل اول، سازماندهی برای تاب‌آوری در برابر بلایا است. ایجاد ساختارهای سازمانی با مدیریت قوی و شفافیت در تعیین مسئولیت‌ها و هماهنگی بین بخش‌های مختلف سازمان یک طرح راهبردی برای کاهش خطر بلایا در شهرها است. توسعه یک ساختار سازمانی و فرایندهای شفاف برای پاسخ به مسائل کلیدی که بر تاب‌آوری شهری در برابر خطرات طبیعی تأثیر می‌گذارند، یک اصل ضروری است که با مشارکت مؤثر ذی‌نفعان، انتشار اطلاعات لازم و برقراری خطوط ارتباطی برای تعیین راهکارها و سیاست‌های کاهش خطر میسر می‌شود.

شناسایی، درک و استفاده از سناریوهای خطر کنونی و آینده به‌عنوان اصل دوم شناخته می‌شود. شهرها می‌توانند بر اساس فرایندهای مشارکتی، ارزیابی خطر و بررسی میزان آسیب‌های وارده را انجام دهند و از داده‌های به دست آمده به‌عنوان مبنایی برای طرح توسعه شهری و اهداف بلندمدت شهر استفاده کنند. شناسایی سناریوهای محتمل و در نظر گرفتن بدترین حالت مبنی بر بروز خطرات چندگانه و در حال تغییر، موقعیت جغرافیایی و اقتصادی و آسیب‌پذیری‌ها موجب تصمیم‌گیری‌های آگاهانه‌تری می‌شود که به ارتقای تاب‌آوری کمک می‌کند.

تهیه یک برنامه مالی، شناسایی مکانیسم‌های مورد نیاز و تقویت ظرفیت مالی برای حمایت از برنامه‌ها و راهکارهای افزایش تاب‌آوری به‌عنوان اصل سوم مطرح می‌شود. شناخت تأثیر اقتصادی که بلایای طبیعی بر جامعه می‌گذارد و ایجاد مکانیسم‌های مالی برای حمایت از فعالیت‌های تاب‌آوری و تقویت فرصت‌ها برای پاسخگویی به‌موقع و بازسازی شهر ضروری است.
اصل چهارم پیگیری طرح توسعه شهری تاب‌آور است؛ برنامه‌ریزی و توسعه شهری مبتنی بر ریسک باید بر اساس ارزیابی‌های به روز خطرات، با تمرکز ویژه بر جمعیت‌های آسیب‌پذیر انجام شود. اعمال و اجرای مقررات ساختمانی واقع‌بینانه، فرایندهای برنامه‌ریزی مشارکتی و تمرکز بر گروه‌های آسیب‌پذیر نه‌تنها آسیب ناشی از حوادث را کاهش و اجرای برنامه‌های شهری را تسهیل می‌کند، بلکه دستیابی به توسعه عادلانه و پایدار جوامع شهری را نیز امکان‌پذیر می‌سازد.

محافظت از اکوسیستم‌های طبیعی درون و بیرون از محدوده شهر همچون سدهای طبیعی برای تقویت کارکرد حفاظتی آنها یکی دیگر از اصول ضروری است که برای کاهش خطر مورد استفاده قرار می‌گیرد. اکوسیستم‌ها نه‌تنها عملکردهای شهری همچون تأمین آب را پشتیبانی می‌کنند، بلکه می‌توانند خطرات ناشی از بلایا و تأثیرات تغییر اقلیم را نیز کاهش دهند. زیرساخت‌های سبز و آبی درون مناطق شهری نیز پتانسیل کاهش خطر ناشی از پدیده‌های اقلیمی را دارند.

تقویت ظرفیت سازمان‌های دولتی، بخش خصوصی ارائه‌دهنده خدمات عمومی، صنایع و سازمان‌های آکادمیک، حرفه‌ای و جامعه شهری نیز باید به‌عنوان یک اصل در نظر گرفته شود تا سازمان‌ها هنگام وقوع خطر از توانایی‌های لازم برای اجرای نقش‌های خود و افزایش تاب‌آوری شهر برخوردار باشند. بررسی و ارزیابی ظرفیت سازمان‌ها به شناسایی شکاف‌های موجود در ظرفیت تاب‌آوری و تقویت آنها کمک می‌کند.

شهرها می‌توانند از طریق ابتکارات جامعه و دولت و برقراری کانال‌های ارتباطی چندرسانه‌ای، پیوستگی جامعه را افزایش و فرهنگ کمک متقابل را ترویج دهند. این فرهنگ تأثیر زیادی بر میزان آسیب حوادث دارد؛ شناخت الگوهای آسیب‌پذیری اجتماعی، توسعه فرهنگ کاهش ریسک و پاسخگویی مناسب به نیازهای آسیب‌پذیرترین افراد، یکی دیگر از اصولی است که به میزان قابل‌توجهی به افزایش ظرفیت مقابله شهر در رویارویی با خطرات طبیعی کمک می‌کند. انسجام اجتماعی و مشارکت جامعه از عوامل کلیدی برای مدیریت موفق حوادث هستند و برنامه‌های آموزشی برای افزایش آگاهی عمومی تأثیر بسزایی در افزایش آمادگی شهرها دارند.

یکی دیگر از اصول مهم برای دستیابی به اهداف چهارچوب سندای، افزایش تاب‌آوری، به‌روزرسانی و نگهداری مناسب از زیرساخت‌های شهری موجود و توسعه زیرساخت‌های جدید است که نقش مهمی در ارائه خدمات ضروری، پاسخگویی به بلایا و کاهش خطرات و تأثیرات ناشی از تغییرات اقلیم دارد.

شهرها می‌توانند با ایجاد و به‌روزرسانی مرتب برنامه‌های اضطراری و آمادگی، نصب یا ارتباط با سامانه‌های هشدار زودهنگام و افزایش ظرفیت‌های اضطراری و مدیریتی، پاسخ مؤثر به بلایا را تضمین کنند و صدمات جانی و خسارت به اموال را کاهش دهند. راهبردهایی برای بازیابی پس از وقوع حادثه و بازسازی، منجر به بهبود محیط شهری و افزایش تاب‌آوری برای جامعه آسیب‌دیده خواهد شد. یک فرایند بازیابی و بازسازی برنامه‌ریزی شده و مشارکتی، به شهرها کمک می‌کند تا دوباره فعال شوند، زیرساخت‌های آسیب‌دیده خود را بازسازی و اقتصاد خود را بازیابی کنند.

دوقلوهای دیجیتالی و مدیریت بحران

ادغام فناوری دوقلوهای دیجیتالی در راهبردهای کاهش خطر حوادث طبیعی نشانگر پیشرفت چشمگیر در توانایی شهرها برای آمادگی، پاسخگویی و بازیابی پس از وقوع بلایا است. این فناوری با بهره‌گیری از داده‌های آنی، مدل‌سازی مبتنی بر پیش‌بینی و پلتفرم‌های مشارکتی اثربخشی کلی تلاش‌های مدیریت ریسک بلایا را افزایش می‌دهد و در نهایت جوامع را در برابر خطرات آتی محافظت می‌کنند.

دوقلوهای دیجیتالی با استفاده از حسگرها و دستگاه‌های اینترنت اشیا، وضعیت مداوم زیرساخت‌ها همچون یکپارچگی ساختاری و عوامل محیطی را پایش می‌کنند. این داده‌های آنی به شناسایی منطقه و میزان آسیب‌پذیری‌ها قبل از وقوع بلایا کمک می‌کند و امکان نگهداری پیشگیرانه و کاهش ریسک را فراهم می‌آورد. این راهکار به مسئولان کمک می‌کند تا با تجزیه و تحلیل دقیق آثار بالقوه حوادث، آسیب‌های احتمالی بر زیرساخت‌ها را پیش‌بینی کنند و راهبردهای پاسخگویی مؤثر را توسعه دهند.

دوقلوهای دیجیتالی در شرایط اضطراری، داده‌های مکانی جامعی را ارائه می‌دهند که تخصیص بهینه منابع و برنامه‌ریزی مسیرهای تخلیه را تسهیل می‌کند. آنها امکان شناسایی مناطق امن و مسیرهای جایگزین را برای امدادگران فراهم می‌کنند که روند تخلیه سازمان‌یافته‌تری را تضمین می‌کند.

پس از وقوع بلایا، دوقلوهای دیجیتالی می‌توانند داده‌های قبل و بعد از بلایا را مقایسه کنند تا خسارات را با دقت ارزیابی کنند. این کار به تدوین راهبردهای بازیابی کمک می‌کند که تلاش‌های بازسازی را تسریع و زمان تعطیلی را کاهش می‌دهد. دوقلوهای دیجیتالی به‌عنوان پلتفرم‌های متمرکز برای به اشتراک‌گذاری داده‌های آنی بین ذی‌نفعان مختلف عمل می‌کنند که هماهنگی در تلاش‌های پاسخ به بحران را تقویت می‌کند.

شهرهای پیشرو در کاهش خطر بلایای طبیعی

چندین شهر در سراسر جهان به‌دلیل رویکردهای پیشگام خود در کاهش ریسک بلایا شناخته شده‌اند که نشان می‌دهند ابتکارات هدفمند و مشارکت جامعه می‌توانند خطرات و آسیب‌های ناشی از وقوع بلایای طبیعی را به میزان چشمگیری کاهش دهند و محیط‌های امن‌تری را برای جمعیت‌های خود تضمین کنند. در ادامه به اقدامات بعضی از شهرهای برجسته اشاره می‌شود.

چنگدو، گوانگیوان، لیشوی، منطقه چانگنینگ شانگهای و تیانجین اکوسیتی از جمله شهرهای چینی هستند که به تازگی به ابتکار «شهرهای پیشرو در سال ۲۰۳۰» پیوسته‌اند و متعهد به ارتقای راهبردهای مدیریت ریسک بلایا شده‌اند. آنها هدف خود را ایجاد محیط‌های شهری پایدار و تاب‌آور قرار داده‌اند و بر اهمیت مشارکت دولت محلی در آمادگی و پاسخگویی به حوادث طبیعی تأکید دارند. این رویکرد به آنها کمک می‌کند تا از طریق بهبود زیرساخت‌ها و سیستم‌های هشدار زودهنگام، میزان تلفات و خسارات احتمالی را کاهش دهند.

اداره توسعه پایتخت بنگلادش در داکا یک واحد تاب‌آوری شهری ایجاد کرده است تا تاب‌آوری شهر را در برابر بلایای طبیعی تقویت کند. هدف این ابتکار حفاظت از حدود ۲۲ میلیون نفر جمعیت و کاهش قابل‌توجه تلفات احتمالی و خسارات اقتصادی از طریق بهبود زیرساخت‌ها و سامانه‌های هشدار زودهنگام است. این مرکز به‌منظور تحقق هدف افزایش تاب‌آوری، بیش از ۱۷۵۰ آزمون لرزه‌ای انجام داده است تا آمادگی‌های اضطراری را افزایش دهد.

شهرهای کره جنوبی نیز چهارچوب جامع مدیریت ریسک بلایا را اجرا کرده‌اند که اطلاعات آب‌وهوا و همکاری دولت محلی را ادغام می‌کند. این رویکرد در رویارویی با انواع خطرات طبیعی از جمله توفان‌ها و سیل‌ها مؤثر بوده است. تأکید بر حاکمیت محلی برای ایجاد محیط‌های شهری تاب‌آور بسیار مهم است و به شهرهای کره جنوبی کمک می‌کند تا از طریق همکاری دولت‌های محلی، آمادگی و پاسخگویی خود را در برابر حوادث طبیعی افزایش دهند.