گنجعلی خان که بود

گنجعلی خان، سرداری دلیر و شجاع بود؛ او یکی از ملازمان شاه عباس بود و پس از اینکه شاه عباس به قدرت رسید، در سال ۱۰۰۵ هجری قمری به‌عنوان حاکم کرمان منصوب شد.

او در همان ابتدا، سعی در توسعه شهری و عمرانی کرمان داشت و در همین راستا، بناهای مختلفی را بنا کرد.

برجسته‌ترین بنایی که به دستور گنجعلی خان ساخته شده است، مجموعه گنجعلی خان نام دارد؛ مجموعه گنجعلی خان شامل میدان، بازار، مسجد، حمام، آب‌انبار، ضرابخانه، مدرسه و کاروان‌سرا است.

گنجعلی خان تا سال ۱۰۳۴ هجری قمری بر کرمان حکمرانی کرد و در این مدت ۳۰ سال، توانست تا بناهای مختلفی را بسازد و وضعیت اقتصادی و اجتماعی این منطقه را بهبود ببخشد.

درایت او سبب شده بود تا کرمان در آن دوره در اوج شکوفایی قرار بگیرد. دوره حکومت گنجعلی خان بر کرمان از جمله دوره‌های برجسته و درخشان تاریخ کرمان به شمار می‌رود.

گنجعلی خان در سال ۱۰۳۴ میلادی در ارگ قندهار فوت کرد و جسد او توسط فرزندانش به مشهد مقدس منتقل و در جوار حرم حضرت امام رضا (ع) به خاک سپرده شد.

پیدا شدن سکه‌های مسی و قطعاتی فلزی که از آن برای ضرب سکه استفاده می‌شد در هنگام بازسازی بنا، ادعای ضرابخانه بودنش را تائید کرد. سکه‌های مختلفی از دوران مختلف تاریخی از اشکانیان، ساسانیان، امویان، عباسیان، گورکانیان، تیموریان، آق قویونلوها و قراقویونلوها، ایلخانیان، صفویان، افشاریان، زندیان، قاجاریه و پهلوی در این موزه نگه‌داری می‌شوند.

اسکناس‌های دوران قاجاریه و پهلوی نیز در بخشی از موزه برای بازدید عموم به نمایش گذاشته‌شده‌اند. مجسمه‌های مومی در حال ضرب سکه، شمارا با چگونگی عملکرد ضرابخانه‌ها درگذشته آشنا می‌کنند.

معماری جالب ضرابخانه گنجعلی خان کرمان

اصلی‌ترین تزئین داخلی بنا را گچ‌بری‌ها تشکیل می‌دهند.

بالای گنبدِ بلندِ ضرابخانه گنجعلی خان، یک عمارت کلاه‌فرنگی قرارگرفته که باعث می‌شود مقدار زیادی نور به داخل ساختمان ضرابخانه گنجعلی خان راه پیدا کند.

حوض مربعی شکلی درست زیر نورگیر قرارگرفته که انعکاس نور بر آن، جلوه زیبایی بخشیده است. رنگ اخرایی آجرها نیز زیبایی خاصی به داخل بنا بخشیده است.

پلان این ضرابخانه، مربعی شکل است و قوس‌های تیزه دار و طاق‌نمای ضربی‌اش ازجمله ویژگی‌های معماری آن به شمار می‌آید.

ضرابخانه‌ها محلی برای ساخت سکه بوده‌اند، به این شکل که پس ذوب فلزات، آن‌ها را در قالب‌های مخصوص می‌ریختند تا نقش موردنظرشان روی سکه حک شود.

گاهی بدون استفاده از قالب و تنها با استفاده از پتک و یا چکش مخصوص، عمل حک شدن نقش موردنظر بر روی سکه انجام می‌شده است.

این روش تا قبل از دوره قاجاریه در ایران کاربرد داشت و پس از ناصرالدین‌شاه، ضرب سکه با روش‌های جدید در ایران رایج شد.

در سال ۱۰۰۵ هجری قمری، گنجعلی خان از سوی شاه عباس صفوی به‌عنوان حاکم کرمان منصوب شد. او از همان آغاز کار خود، شروع به توسعه عمرانی شهر کرمان کرد و به معماری به نام محمد سلطانی یزدی دستور ساخت میدانی بزرگ را داد که در پیرامون آن، بناهای مختلفی برپا شوند.

یکی از بناهای پیرامون این میدان که امروزه به‌عنوان میدان گنجعلی خان شناخته می‌شود، ضرابخانه گنجعلی خان است.

گنجعلی خان تا سال ۱۰۳۴ هجری قمری حاکم کرمان بود و باور بر این است که ضرابخانه در اواخر دوره حکومت او ساخته شده است.

سن این بنا بیش از ۴۰۰ سال است و در اثر گذر زمان، دچار فرسودگی شده است؛ همین موضوع نیز سبب شد تا در سال ۱۳۵۰ شمسی اقدامی برای تعمیر و ترمیم این بنا صورت بگیرد.

به هنگام ترمیم این بنای تاریخی،‌ تعدادی سکه مسی و قطعاتی مرتبط با ضرب سکه کشف شد؛ این اکتشاف، کاربرد این بنا به‌عنوان یک ضرابخانه از دوره صفوی را تایید کرد.

از سال ۱۳۵۰ تا سال ۱۳۷۰ شمسی از ضرابخانه گنجعلی خان به‌عنوان نمایشگاه محصولات فرهنگی استفاده می‌شد.

در سال ۱۳۷۰ و هم‌زمان با مراسم بزرگداشت خواجوی کرمانی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمان اعلام کرد که از این به بعد ضرابخانه گنجعلی خان به‌عنوان موزه سکه به فعالیت خود ادامه خواهد داد.

امروزه، موزه سکه کرمان یا ضرابخانه گنجعلی خان، از جمله موزه‌های معتبر سکه ایران به شمار می‌رود.

ضرابخانه گنجعلی خان از بناهای دوره صفوی است و در آن می‌توان گچبری‌هایی را مشاهده کرد که به‌شکل آجر کاذب هستند.

ویژگی برجسته بیرونی ضرابخانه گنجعلی خان، گنبد بلند آن و همچنین عمارت کلاه فرنگی است که وظیفه تامین بخشی از نور داخل این بنا را بر عهده دارد.

زیر این نورگیر نیز حوضی مربعی شکل وجود دارد که انعکاس نور در آب داخل آن جلوه زیبایی دارد.