گردشگری سبز
گزارشی از روند توسعه گردشگری کشاورزی در فارس
ادمین 2
فاطمه مقدم/ چاق کردن نفس آخر هفته در طبیعت، شنیدن صدای پرندگان و حیوانات اهلی، دیدن مزارع سر سبز، لذت خوردن غذاهای محلی با محصولات تازه چیده شده و ... به نظر رویایی پر هزینه می آید اما این رویا را می توانید در همین استان خودمان در روستاهای بکر و زیبا تجربه کنید. آن هم با یک اقامت ارزان قیمت در مزرعه یا چادر عشایری و هم دوش شدن با کشاورزان و عشایر؛ تجربه ای که می تواند جزو به یادماندنی ترین تجربه های زندگی تان باشد و این چرخه تمام نشدنی کار در فضاهای بسته، زندگی در آپارتمان های یک وجبی، خیابان های شلوغ و عجله برای رسیدن و افتادن روی مبل جلو تلویزیون را بشکند.
گرچه گردشگری کشاورزی ممکن است نوع جدیدی از گردشگری به نظر بیاید اما این نوع یکی از قدیمی‌ترین سبک‌های گردشگری دنیاست و سابقه آن به اواخر قرن نوزدهم میلادی می‌رسد. رکود عمیق اقتصاد جهانی و افسردگی ناشی از جنگ در سطح جامعه به گسترش این مدل از گردشگری دامن زد و مردم را از شهرهای پر حاشیه و مصیبت زده به دامن طبیعت کشاند. این مدل از گردشگری در جهان در دو دهه گذشته ابعادی تازه به خود گرفته است و خوشبختانه در ایران نیز طی دو سه سال گذشته توجه بیشتری از سوی مسئولان وزارت میراث دریافت کرده است.
«گردشگری کشاورزی یا آگری توریسم در ابتدا زیرمجموعه‌ای از گردشگری روستایی بود، اما امروزه با پیاده شدن مدل‌ها و استراتژی‌های تجاری در آمیخته شدن با وجوه مهارتی و آموزشی از این نوع گردشگری متمایز شده است. یعنی اگر در گذشته گردشگران به مزارع روستایی می‌رفتند و به تفریح مشغول می‌شدند، در گردشگری کشاورزی حوزه عمل گسترده‌تری یافته و با دخیل کردن گردشگر در امر آموزش، تولید و بهره برداری و البته اقامت در مزرعه یا روستا ارزش افزوده بالایی را برای صاحبان مزارع ایجاد می‌کند. در این مدل از گردشگری، توریست ها با حضورشان در مزرعه یا اراضی در همه یا بخشی از فرآیند تولید محصولات مشارکت می‌کنند و فرصتی به آن ها داده می شود تا درباره زندگی و شیوه زیست و مدیریت مزرعه و انجام فعالیت‌های روزمره، چیزهایی یاد بگیرند.»
شیراز در میان محبوب ترین مقاصد گردشگری داخلی ایرانی‌ها در ۱۴۰۱
خوشبختانه با وجود گرانی های عجیب سال جاری طبق برآوردها میل مردم به سفرهای داخلی افزایش یافته است. به تازگی وب سایت علی بابا گزارشی درباره مقاصد محبوب گردشگری داخلی بیرون داده که در آن شیراز در میان محبوب ترین مقاصد گردشگری نیمه اول سال جاری قرار گرفته است. بر اساس این گزارش، 5 شهر تهران، مشهد، قم، تبریز و شیراز به‌ترتیب محبوب‌ترین مقاصد سفر کاربران علی بابا، در نیمه اول سال ۱۴۰۱ بوده است. این شهرها در نیمه اول سال ۱۴۰۰ نیز جزو پررفت و‌آمدترین مقاصد بودند البته با اندکی تفاوت در ترتیب شهرها. نکته جالب توجه این است که با افزایش دو برابری میانگین نرخ هتل‌های داخلى مسافران از خدمات هتل ها استفاده کمتری کرده و با انتخاب سفرهای گروهی و اجاره خانه یا آپارتمانی مبله هزینه های سرسام آور سفر را میان خود سرشکن کرده اند.
چرا گردشگری کشاورزی می تواند کمکی به صنعت گردشگری فارس کند؟
همانطور که روشن است شیراز بار گردشگری استان پهناور فارس را تنهایی به دوش می کشد چه از لحاظ اقامت و خدمات پذیرایی و چه از لحاظ گردشگری کم رمق شده. از آن جا که فارس یکی از بزرگ ترین قطب های کشاورزی کشور است و در اکثر شهرستان های استان کشاورزی با انواع زیرمجموعه های آن از جمله باغداری، دامداری و زنبوداری شغل اکثر مردم به شمار می رود اما خشکسالی‌های طولانی‌مدت (14 ساله در فارس)، کمبود آب، فرسایش خاک و بحران‌های زیست‌محیطی محدودیت های بسیاری برای کشت و کار ایجاد کرده و کشاورزی از تجارتی بزرگ به تجارت های خرد با درآمد بخور و نمیر تبدیل شده است. حال گردشگری کشاورزی فرصت اقتصادی مناسبی به روستانشینانی می‌دهد که روز به روز در حال از دست دادن جمعیت فعال و جوان خود به سبب مهاجرت به شهرها هستند. کسب و کارهای ترکیبی کشاورزی و گردشگری می تواند علاوه بر درآمدزایی برای کشاورزان و باغداران و عشایر دامدار به گردشگران نیز امکان‌های جدیدی دهد تا دور از هیاهوی شهرها در دامن طبیعت بیاسایند و از همه مهم تر با کاهش قیمت خدمات سفر در این اوضاع عجیب اقتصادی که تورم به صورت روزانه افزایش می یابد بدون انکه ناچار باشند سفر را از سبد خانوار خود حذف کنند با سفر به مقاصد روستایی ضمن گرفتن خدماتی ارزان به اقتصاد بحران زده روستاها نیز کمک کنند.
پروژه های گردشگری کشاورزی فارس می تواند نمونه ای برای استفاده از باغشهرها باشد
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی فارس در گفت و گو با «خبر جنوب» با اشاره به اینکه گردشگری کشاورزی در فارس با 7 پروژه گردشگری برای ایجاد در حال کار است گفت: با صدور مجوزها یکی از این پروژه ها در منطقه آب پری در حال راه اندازی است که پروژه خاصی برای تولید گیاهان گلخانه ای و همزمان با جذب گردشگری است. این پروژه گردشگری کشاورزی پس از راه اندازی خود می تواند نمونه ای برای اضافه کردن کاربری گردشگری به باغشهرها و سود ده کردن آن ها که معضلی لاینحل در استان فارس است باشد.
ابراهیم بختیاری وجه تمایز گردشگری کشاورزی با سایر گردشگری ها را وجود تولید در بستر کشاورزی و در بستر گردشگری خواند و افزود: خوشبختانه هماهنگی خوبی بین ما و سازمان جهاد کشاورزی و منابع طبیعی در این زمینه ایجاد شده است و زمینه کار برای توسعه این نوع گردشگری به خوبی مهیاست. چون کشاورزی بخش مهمی از مشاغل فارس را تشکیل می دهد، می تواند پتانسیل بسیار خوبی برای گسترش این نوع گردشگری باشد.
«تور انار» آغازگر گردشگری کشاورزی در فارس
مسئول توسعه گردشگری کشاورزی و امور بین الملل سازمان جهاد کشاورزی نیز در گفت و گو با «خبر جنوب» با اشاره به اینکه گردشگری کشاورزی از 18 سال پیش با تور انار در استان فارس آغاز شده است، گفت: آن اوایل طرح گردشگری کشاورزی با استقبالی از سوی مسئولین روبرو نمی شد و حتی برخی این ایده ها را مورد تمسخر قرار می دادند.
عیسی شفیعی افزود: اما از آن جا که من هم کشاورزی خوانده ام و هم جهانگردی به ارائه طرح های گردشگری کشاورزی پرداختم و برای شروع به سراغ خود بهره بردار رفتم و از کشاورزان خواستم که بر فعالیت های کشاورزی و باغداری اش چتر گردشگری پهن کنند و با ترویج کشاورزی سالم با کود و سم کم به تولید محصولاتی مشتری پسند بپردازند تا با این سبک کشاورزی گردشگران رغبت بیشتری به بازدید از مزارع یا باغ های آن ها پیدا کنند.
وی که خود را از پایه گذران گردشگری کشاورزی در فارس می خواند، افزود: ما تور بازدیدهای گردشگری کشاورزی را از انارستان های ارسنجان آغاز و یک بسته گردشگری یک روزه را برای آژانس ها تعریف کردیم. بعد این تور انار گسترش پیدا کرد و به شهرستان های استهبان، فاروق و نی ریز تسری یافت و برگزاری تور انار در زمان برداشت انار به کاری رایج در حوزه گردشگری کشاورزی فارس تبدیل شده است. اما این نوع گردشگری که به آن گردشگری بازدیدکننده یا گردشگری ویزیتوری می گویند، گردشگری بدون اقامت با ماندگاری گردشگر در سایت گردشگری کمتر از 24 ساعت است گردشگران در فضای باغ ها چندین ساعت حضور دارند و یک یا دو وعده غذایی را هم در آن باغ ها یا در مکان های مجاور باغ های گردشگری میل می کنند و بعد سایت را ترک می کنند.
پیگیری ایجاد امکانات اقامتی در روستاها توسط سازمان جهاد کشاورزی
شفیعی در ادامه بیان کرد: ما در حال پیگیری ایجاد امکانات رفاهی برای اقامت گردشگران هستیم تا منجر به شب مانی گردشگران در مزارع کشاورزی یا باغ های تولید میوه شود. طرح گردشگری کشاورزی به سمت ماندگاری گردشگر در سایت ها می رود اما انجام این کار مستلزم استفاده از بناهای قدیمی باغ ها و بازسازی آن هاست چون تغییر کاربری باغ ها و مزاع قانونا غیرممکن است. در قانون اجازه تغییر کاربری زمین داده نشده و مزرعه یا باغ و مرتع باید با همان کاربری اصلی خود بماند اما استفاده از اقامتگاه های قابل حمل چون کپر امکان پذیر است و برخی کشاورزان نیز از سال 74 مکان هایی چون انباری و یا خانه بدون استفاده خود را با بهسازی برای اقامت گردشگران آماده کرده اند.
وی در ادامه با اشاره به اینکه گردشگری کشاورزی به همراه اقامت در فارس کلید خورد است گفت: این نوع گردشگری از روستای دشتک در فارس آغاز شده است. این روستا از سال 89 به عنوان روستای هدف گردشگری استان فارس تعیین شد و ما با دادن مشاوره به مردم روستا از آن ها خواستیم که خانه های خشتی و سنگی خود را خراب نکنند و با بهسازی خانه های خود را به محل اقامت گردشگران و کمکی به کسب درآمد برای خود تبدیل کنند. برخی از این خانه ها در روستای دشتک حتی مجوز بوم گردی و استانداردهای اقامت گردشگران را هم دارند و مشغول به خدمات دادن به گردشگران هستند.
مسئول توسعه گردشگری کشاورزی سازمان جهاد با اشاره به چند منطقه از فارس که گردشگری کشاورزی در آن در حال اجراست گفت: لایزنگان داراب، ارسنجان، به اجرای گردشگری کشاورزی با رویکرد اقامت پرداخته اند و گردشگران می توانند با مراجعه به سایت میراث فرهنگی شهرستانی که می خواهند به آن سفر کنند مکان های اقامتی را پیدا کرده و با تماس با آن ها برای اقامت رزرو کنند اما خود این مکان های بوم گردی نیز باید تبلیغ های لازم را برای معرفی کسب و کار خود انجام دهند و خود سایتی برای خرید خدمات اقامتی راه اندازی کنند تا گردشگران به راحتی به آن ها دسترسی داشته باشند.
اقامتگاه های سنتی هتل هستند و تنها خدمات خود را به شکل سنتی ارائه می دهند
کارشناس طبیعتگردی و بومگردی اداره کل میراث و گردشگری فارس نیز درگفت و گو با «خبر جنوب» با تاکید بر اینکه در دستورالعمل های ابلاغ شده برای توسعه گردشگری کشاورزی اصل بر آن است که کشاورزی به عنوان فعالیت اصلی به کار خود ادامه دهد و گردشگری به عنوان ارزش افزوده و درآمد ثانویه به کشاورزی اضافه شود، گفت: گردشگری به هیچ عنوان نباید ماهیت کشاورزی را تحت الشعاع قرار دهد. گردشگر به این سایت ها چه مزارع، باغ ها یا دامداری ها و غیره که وارد می شود با بازدید از فعالیت های آن منطقه جز خرید محصول در امر تولید و برداشت محصول نیز می تواند شرکت کند. استان ما ظرفیت گردشگری کشاروزی، باغداری، دامداری و زنبوداری را دارد و ما تاکنون موفق شدیم هفت مجوز گردشگری کشاورزی صادر کنیم که نمونه های آن در خرامه، پاسارگارد، شهرستان مهر (که بزرگ ترین مجموعه گردشگری کشاورزی ما هست و در انجا محصولات ارگانیک تولید می شود) است.
مرتضی کشاورز که خود کارشناس حوزه بومگردی است در پاسخ به این سوال که بوم گردی ها می توانند مهم ترین مکان برای اقامت گردشگران در روستاها و شهرستان های کوچک باشند اما در میان مردم این جاافتاده که بوم گردی ها مکان های لوکسی با خدماتی گران قیمت با اتکا به ظواهر سنتی هستند و همین مردم را از اقامت در این مکان ها بازمی دارد پاسخ داد: تاسیساتی که ما داریم دو نوع است اقامتگاه سنتی و اقامتگاه بوم گردی. اقامتگاه بومگردی در واقع اقامتگاه مشارکتی است که در گردشگری کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرند این اقامتگاه ها خانه های بومی هستند و تمام آیتم های معماری بومی چه شهری و چه روستایی و چه عشایری را دارند. اما اقامتگاه های سنتی در واقع همان هتل هستند و خدمات لوکس خود را در قالب یک خانه سنتی ارائه می دهند که در اصطلاح گردشگری به آن بوتیک هتل می گویند که تمام خدمات اقامتی گردشگری در یک مکان سنتی اتفاق می افتد و مشتری های خاص خود را دارد و اما بوم گردی ها عام پسندتر هستند هم از قیمت و هم از نوع خدماتی که ارائه می دهند.
کشاورز تاکید کرد: بر اساس نظر مدیرکل میراث فرهنگی استان، بنا شده بومگردی های که در مناطق شهری واقع شده اند و از فلسفه بومگردی دور هستند و تنها اقامتگاهی سنتی به شمار می روند همگی طی فرایندی به اقامتگاه سنتی تبدیل شوند و ما موافقت برای انجام این کار را از اداره نظارت وزارت گردشگری و از شهرداری های منطقه هشت مجوز گرفتیم تا بومگردی های واقع در شهر همگی به استاندارد اقامتگاه سنتی نزدیک شوند اما بوگردی های واقع در روستا باید خدماتشان نیز بومی باشد با همان سبک و سیاق.
وی با اشاره به اینکه قیمت اقامت در اقامتگاه های بومگردی در کمیته نرخ گذاری اداره کل میراث مطرح می شود گفت: این نرخ گذاری معمولا سالانه است و ما بر اجرای آن نظارت داریم اما گردشگران باید این موضوع را درنظر بگیرند که قیمت اقامتگاه ها بسته به خدماتشان متفاوت است و ممکن است دو اقامتگاه همجوار قیمت های متفاوتی داشته باشند.
177 اقامتگاه بومگردی در فارس موجود است
کشاورز در پاسخ به این که آیا بومگردی در روستاها و شهرستان های فارس فعال شده اند که بتوانند بستری برای رونق گردشگری کشاورزی باشند؟ گفت: اکنون که ما 177 اقامتگاه بومگردی در شهرستان های استان فارس داریم و توانستیم توزیع سفر و اقامت در شیراز و شهرستان ها را متوازن تر کنیم. ما به لحاظ تعداد اقامتگاه های بومگردی در کشور ششمین استان هستیم در صورتی که امکان افزایش تعداد اقامتگاه ها را داریم اما بیشتر کیفیت اقامتگاه ها برای ما ملاک بوده است و مجوزها به سرمایه گذاران واقعی با اهلیت گردشگری داده شده است. از طرفی وقتی حرف از گردشگری کشاورزی می زنیم می توانیم این نوع گردشگری را به اقامتگاه های بومگردی هماهنگ کنیم و تجربه مشارکت در فعالیت های کشاورزی از مزارع انجام شود و اقامت نیز از نوع بومگردی باشد و این دو مکمل یکدیگر و پوشش دهنده فعالیت های هم باشند.
این کارشناس بومگردی اداره کل میراث فارس در پاسخ به این سوال که از میان 177 اقامتگاه بومگردی چند اقامتگاه فعال هستند؟ اظهار داشت: تمام این اقامتگاه ها اکنون فعال است و در سایت اداره کل میراث لیست اقامتگاه ها و شماره های تلفن آن ها وجود دارد و مردم می توانند با تماس با این اقامتگاه ها برای اقامت رزور کنند اما نکته ای که هست خود این اقامتگاه ها باید دست بجنبانند و سایتی برای خود دست و پا کنند تا دسترسی گردشگران به ان ها راحت تر شود.
