نگاهی به طرح حفر برای نور (ویلا قنات) | پروژه آینده WAF: خانه

هدف این پروژه به ساخت یک ویلای صحرایی محدود نمی‌شود؛ بلکه هدف غایی این پروژه استفاده از معماری برای حل مسائل و معضلات منطقه بود که منجر شد روستای تاریخی ارنان به عنوان سایت پروژه انتخاب شود.

روستای تاریخی ارنان در مجاورت کوه ارتان واقع شده است که ردپای انسان از ۱۲۰۰۰ سال پیش در آن وجود دارد. این روستا از طرفی نیز نزدیک به دریاچه‌ای فصلی، به همراه قنات‌های خشک فراوان و خانه‌هایی متعدد فاقد امکانات عمومی، بهداشتی و آموزشی مناسب است.

برای حل معضلاتی که مردم روستای ارنان با آنها مواجه هستند، برنامه پروژه گسترده‌تر شد و طراحی مدرسه و مخازن ذخیره آب نیز در کنار این ویلای مسکونی مدنظر قرار گرفت.

مشخصات طرح:

معمار: استودیو کالبد

نام معمار اصلی: محمد رحیمی زاده

طراح : حسین روسایی – زیبا باغبان – پگاه سامعی

کارفرما: آقای دورانی

کشور / شهر پروژه: ایران / یزد

رده: پروژه آینده WAF/ خانه

جایزه WAF: جایزه WAFX – شورت لیست بخش آب

سال: ۲۰۲۳

وضعیت: کانسپت

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های سایت انتخابی وجود قنات‌های متعدد آن است، کانال‌هایی برای ذخیره و هدایت آب‌ها زیرزمینی که اجدادمان برای تهیه و ذخیره آب از آنها استفاده می‌کردند و امروزه، در محل سایت پروژه نیز، تنها چاه‌هایی از آنها باقی مانده است. قنات‌ها، این عناصر مهندسی باستانی ایرانی، مناظر بکر صحرا، ویژگی‌های زمین و آثار باستانی و تاریخی همسایگی، به تدریج ایده طراحی پروژه را شکل داد.

جهت‌گیری این خانه برگرفته از قلعه باستانی مجاور، قلعه ارنان می‌باشد ولی به طور کامل با تمام اجزای ساختمانی خود در زیرزمین حفر شده است تا علاوه ‌بر کنترل میزان تابش نور، تبادل حرارتی بین بیرون و داخل را به حداقل رسانده و به‌ طور چشم‌گیری میزان مصرف انرژی و ردپای کربن پروژه را کاهش دهد.

تامین نور کافی برای فضاهای داخلی، با استفاده از منافذ نوری بر روی گنبدها (که در محل چاه‌های باقی مانده از قنات‌های باستانی جای‌گذاری شده‌ند)، استخری شیشه‌ای و سایر المان‌های سقفی جهت تامین نور مستقیم و غیرمستقیم مسیر شده است. شکل و اندازه گنبدها و هم‌چنین موقعیت آنها به نحوی انتخاب شده است که در هر ساعتی از روز کیفیت نوری و فضایی متفاوتی ایجاد کنند. استخر شیشه‌ای و کم‌عمقی که در کد ارتفاعی سایت قرار گرفته است، بدنه‌ای از آب ایجاد می‌کند که به دلیل وزش باد همیشه در حرکت است، و به شکل انعکاس و شکست نور در آب، روشنایی حیاط طبقه زیرین خود را تامین می‌کند.

گنبدهای نورگیر که در محل چاه‌های باقی مانده از قنات‌های باستانی طراحی شده‌اند، بخش‌های داخلی را با نور غیر مستقیم روشن می‌کنند، هم‌چنین این گنبدها به شکل زیست‌گاه کرم‌های شب‌تاب بومی عمل کرده و با هدف قرار دادن رویکرد توجه به گوناگونی زیستی جانوران و گیاهان بومی، فضایی مناسب برای زندگی انسان و گونه‌های مختلف حیات در منطقه را فرآهم می‌آورد.

مسیر دسترسی زیرزمینی به بخش آموزشی (مدرسه) نیز با الهام از کوچه‌های تاریخی بافت شهر یزد از دمای مناسبی برخوردار هستند. این راهروها با ویژگی‌های ساختاری مختلف و با استفاده از بازی با نور و سایه به نحوی طراحی شده‌اند که مسیر‌هایی هیجان‌انگیز و متغیر در ساعات مختلف روز را برای دانش‌آموزان فرآهم آورده و مسیر نور را تا کلاس‌ها و کتابخانه امتداد بخشند.

برای حل معضل آب منطقه نیز مخازن آبی متصل به قنات‌های موجود احیا شده و در دسترس روستاییان قرار گرفته است تا آبی کافی برای مزارع کشاورزی روستا را تامین کند. فرم این مخازن از آب‌انبارهای سنتی معماری یزد الهام گرفته شده است که با قرارگیری بادگیر در کنار آن، نه تنها ترکیب زیبایی از معماری بومی ایران را به تصویر می‌کشد، بلکه دسترسی به هوای تازه را برای مسیر زیرزمینی فراهم می‌کند.

در طراحی این پروژه، ما سعی داریم در عین پاسخ‌گویی به معضلات متعدد منطقه، انسجام ایجاد کنیم؛ هر عنصر، با وجود قرارگیری در محل مناسب خود جهت کارایی، رفتاری متفاوت نسبت به نور دارد که ثمره آن تصاویری متفاوت از نور و سایه شده و مجموع آنها قادر است قدرت هنر معماری در برطرف کردن نیازهای انسان و سایر موجودات زنده را در صحرایی تاریخی به نمایش بگذارد.