از چاه‌های جذبی تا فضای‌سبز خانگی؛ پاسخ محلی به یک بحران ملی

در میانه بحران فرونشست و کم‌آبی چاه‌های جذبی و فضای‌سبز خانگی که روزگاری جزئی جدانشدنی از خانه‌های ایرانی بودند، بار دیگر به‌عنوان راه‌حلی بومی و کم‌هزینه برای احیای منابع آب زیرزمینی و مدیریت هوشمندانه روان‌آب‌ها مطرح شده‌اند.

از چاه‌های جذبی تا فضای‌سبز خانگی؛ پاسخ محلی به یک بحران ملی

در سال‌های اخیر تصویر شهرهایی که آرام‌آرام از درون فرو می‌ریزند، دیگر تنها یک پیش‌بینی علمی نیست بلکه به واقعیتی تلخ و قابل لمس بدل شده است؛ فرونشست زمین، کاهش بی‌سابقه سطح آب‌های زیرزمینی و بحران‌های ناشی از بی‌توجهی به چرخه‌های طبیعی اکنون در زمره چالش‌های جدی زیست‌محیطی در بسیاری از نقاط کشور از جمله اصفهان قرار دارد.

در دل این بحران‌ها پرسشی اساسی شکل می‌گیرد؛ اینکه چگونه می‌توان در مقیاس خردِ زندگی شهری تغییری ایجاد کرد که تأثیرش در مقیاس کلان قابل مشاهده باشد؟ پاسخ این پرسش الزاماً در پروژه‌های بزرگ و پیچیده نهفته نیست، گاه راه‌حل‌هایی ساده، اما مغفول‌مانده می‌تواند نقش مهم‌تری ایفا کند، راه‌حل‌هایی که ریشه در سنت‌های بومی، دانش معماری قدیم و ظرفیت‌های زندگی شهری دارد.

تغییر نگاه به خانه‌ها نه‌تنها به‌عنوان محل سکونت، بلکه به‌عنوان واحدهای اثرگذار در چرخه محیط زیست شهری می‌تواند آغاز یک تحول معنادار باشد؛ اگر هر خانه به سهم خود به‌جای آنکه بخشی از بحران باشد، بخشی از راه‌حل شود می‌توان به آینده‌ای پایدارتر امید بست، اما این مشارکت نیازمند سیاست‌گذاری دقیق، تشویق هوشمندانه و فرهنگ‌سازی عمیق است.

در این میان ایده‌هایی همچون احیای چاه‌های جذبی در منازل مسکونی و گسترش فضای سبز خانگی به‌عنوان ابزارهایی ساده، اما مؤثر وارد گفتمان مدیریت شهری شده‌اند.

چاه‌هایی که زمانی بخشی از ساختار طبیعی خانه‌های ایرانی بودند اکنون می‌توانند در کاهش فرونشست زمین و تغذیه سفره‌های زیرزمینی نقشی حیاتی ایفا کنند؛ همین نگاه به ظرفیت‌های خرد و بومی در اظهارات برخی از کارشناسان نیز به‌وضوح دیده می‌شود، جایی که از سیاست‌هایی سخن می‌گویند که ساخت‌وساز شهری را با الزامات زیست‌محیطی پیوند می‌زند.‌

از چاه‌های جذبی تا فضای‌سبز خانگی؛ پاسخ محلی به یک بحران ملی

توسعه چاه‌های جذبی نقش زیادی در کاهش فرونشست دارد

مهدی بقایی، معاون محیط زیست و خدمات شهری شهردار اصفهان می‌گوید: طبق ضوابط قانونی هر واحد مسکونی موظف است در زمان ساخت یک چاه جذبی در محوطه خود احداث کند.

وی می‌افزاید: وجود و توسعه چاه‌های جذبی می‌توانست نقش قابل‌توجهی در کاهش پدیده فرونشست زمین در شهر اصفهان ایفا کند، چراکه در شرایط فعلی آب باران مستقیم وارد شبکه فاضلاب می‌شود و فرصت تغذیه سفره‌های زیرزمینی از بین می‌رود.‌

معاون محیط زیست و خدمات شهری شهردار اصفهان تصریح می‌کند: ۳۰۰ کیلومتر کانال آب و ۱۶۰۰۰ چاه جذبی در شهر اصفهان نیاز است و برآورد هزینه اجرای این طرح حدود ۱,۰۰۰ میلیارد تومان اعلام شده که قرار است در چندین سال تأمین و اجرا شود؛ سال گذشته ۸۰ میلیارد تومان و سال جاری نیز حدود ۱۰۰ میلیارد تومان بودجه به آن اختصاص یافت.‌

بقایی اضافه می‌کند: از سوی دیگر اگر هر واحد مسکونی حداقل ۲۰ درصد از مساحت خود را به فضای سبز اختصاص دهد، مجموع این فضاها می‌تواند به میزان چشمگیری پوشش فضای سبز شهر را افزایش دهد؛ نکته قابل توجه آن است که نگهداری این فضاها بر عهده خود شهروندان خواهد بود که این موضوع نیز یک مزیت مهم در مسیر توسعه پایدار شهری به‌شمار می‌رود.‌

وی با بیان اینکه شهرداری اصفهان اقدام به تدوین و تصویب لایحه‌ای با هدف ترویج ساخت‌وسازهای سازگار با محیط زیست کرده است، عنوان می‌کند: این لایحه که به تصویب شورای اسلامی شهر رسیده، اکنون دارای دبیرخانه‌ای فعال است که بر اساس آن ساختمان‌هایی که در آینده احداث می‌شوند در صورت رعایت الزامات مشخص‌شده در مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان از تخفیف ۱۰ تا ۵۰ درصدی در صدور پروانه و تراکم بهره‌مند خواهند شد.

معاون محیط زیست و خدمات شهری شهردار اصفهان با اشاره به اینکه یکی از مهم‌ترین شروط این تخفیف، تفکیک آب‌های خاکستری (نظیر آب حمام و روشویی) از فاضلاب است، ادامه می‌دهد: در صورت تفکیک صحیح سیستم لوله‌کشی حمام و سرویس بهداشتی امکان تصفیه آسان‌تر آب‌های خاکستری فراهم می‌شود و این آب‌ها می‌توانند دوباره در سیستمی همچون فلاش‌تانک‌های منازل مورد استفاده قرار گیرند، به‌عنوان مثال مجموعه تجاری سیتی‌سنتر اصفهان با اجرای چنین سامانه‌ای، آب تصفیه‌شده فاضلاب خود را به فلاش‌تانک‌ها بازمی‌گرداند که این اقدام نقش مؤثری در صرفه‌جویی منابع آبی دارد.

بقایی تاکید می‌کند: در دبیرخانه ساختمان‌های سازگار با محیط زیست، محورهایی همچون استفاده از شیشه‌های دوجداره یا سه‌جداره، تفکیک و مدیریت پسماند و سایر مؤلفه‌های زیست‌محیطی نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند؛ در صورت رعایت این موارد سازندگان مشمول دریافت ۵۰ درصد تخفیف در صدور تراکم از سوی شهرداری خواهند شد.

از چاه‌های جذبی تا فضای‌سبز خانگی؛ پاسخ محلی به یک بحران ملی

 آن‌چه از مجموع اظهارات مسئولان شهری و کارشناسان محیط زیست برمی‌آید این است که راهکارهای ساده و بومی همچون احیای چاه‌های جذبی، تفکیک آب‌های خاکستری و ایجاد فضای سبز خانگی می‌تواند نقشی مؤثر در مهار بحران فرونشست، بازچرخانی آب و افزایش تاب‌آوری شهرهای ایران ایفا کند، با این حال تداوم این روند نیازمند تغییر نگاه در سیاست‌گذاری کلان، اصلاح الگوهای مصرف و بازنگری در طرح‌های فعلی مدیریت فاضلاب است.

اگرچه ساخت‌وسازهای جدید می‌تواند با رعایت الزامات محیط‌زیستی و بهره‌مندی از مشوق‌ها الگویی برای توسعه پایدار باشند، اما تا زمانی که رویه‌های غلط موجود همچون هدردهی منابع آبی و تخریب ذخایر زیرزمینی ادامه پیدا کند، هیچ میزان از انتقال آب یا پروژه‌های نمایشی قادر به جبران خسارت‌های زیست‌محیطی نخواهد بود؛ پایداری شهرها نه با حذف طبیعت، بلکه با هم‌زیستی هوشمندانه با آن ممکن است.