صنعت ساخت‌وساز به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان منابع طبیعی و تولیدکنندگان زباله، تأثیر مستقیم و غیرمستقیم گسترده‌ای بر محیط‌زیست دارد. در فرایندهای ساخت‌وساز از جمله تأسیس ساختمان جدید، بازسازی، تغییر کاربری، تخریب، توسعه جاده‌ها، ساخت و نوسازی پل‌ها از مقدار زیادی انرژی، آب و مواد خام استفاده می‌شود و در عین حال زباله‌های ساختمانی انبوهی تولید می‌شود که صدها سال در محیط‌زیست باقی می‌ماند تا تجزیه شود. توسعه استانداردهای ساختمان سبز، گواهینامه‌ها و سیستم‌های رتبه‌بندی با هدف کاهش تأثیر این صنعت بر محیط‌زیست از طریق برنامه‌ریزی و طراحی پایدار انجام شده است.

گزارش‌های مربوط به زباله‌های ساختمانی در استرالیا حاکی از آن است که این کشور ۷۵.۸ میلیون تن زباله جامد در سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ تولید کرد که نشان‌دهنده افزایش ۱۰ درصدی نسبت به سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷ بود. بیش از نیمی از آن معادل ۳۸.۵ میلیون تن برای بازیافت و ۲۷ درصد به محل دفن زباله فرستاده شد. مقدار ۱۶.۸ درصد از این میزان زباله تولیدشده، زباله ساختمانی بود، در حالی که خانوارها و خدمات آب، برق، گاز و شهرداری به ترتیب ۱۶.۳ درصد و ۱۴.۴ درصد زباله تولید کرده بودند. این آمار نمونه‌ای از تأثیر گسترده صنعت ساخت‌وساز بر تولید زباله و تخریب محیط‌زیست است.

تأثیرات منفی ساخت‌وساز بر محیط‌زیست

صنعت ساخت‌وساز یکی از بزرگ‌ترین عوامل آلودگی محیط‌زیست است؛ فعالیت‌های این صنعت شامل استخراج مواد اولیه، تولید و حمل‌ونقل مصالح، اجرای پروژه‌ها و تخریب و نوسازی است که هر کدام تأثیرات منفی بسیاری بر محیط‌زیست دارد. از جمله این تأثیرات می‌توان به آلودگی هوا، تخریب زیستگاه‌ها و برهم زدن تعادل اکولوژیکی اشاره کرد.

تولید و حمل‌ونقل مصالح ساختمانی به‌طور معمول با سوزاندن سوخت‌های فسیلی انجام می‌شود و مقدار قابل‌توجهی گازهای گلخانه‌ای در جو منتشر می‌کند و موجب آلودگی هوا می‌شود. از سوی دیگر تولید مصالح نیازمند استخراج مواد اولیه همچون چوب، سنگ و خاک است که به تخریب زیستگاه‌های طبیعی و از بین رفتن تنوع زیستی منجر می‌شود. از بین رفتن خاک و تغییر در نحوه کاربری زمین شدت تغییرات آب‌وهوایی، آلودگی و دیگر مشکلات زیست‌محیطی را افزایش می‌دهد.

علاوه‌بر این، بیشتر فرایندهای ساخت‌وساز به مقدار قابل‌توجهی آب نیاز دارد؛ آب می‌تواند به‌عنوان روان‌کننده، پاک‌کننده، واسط انتقال حرارت، حلال، کنترل آلودگی محیط و مجموعه‌ای از کاربردهای دیگر استفاده شود که نتیجه آن کاهش وسیع منابع آبی و دامن زدن به چالش‌های آب آشامیدنی در بحبوحه بحران تغییرات آب‌وهوایی و خشکسالی است.

گزارش‌های مختلف نشان می‌دهد که به‌طور متوسط، ۳۰ تا ۴۰ درصد از زباله‌های تولیدشده در جهان مربوط به صنعت ساخت‌وساز است که شامل زباله‌های غیرقابل استفاده همچون بتن، گچ، سیمان، آجر، سیم‌های برق، عایق، میلگرد، چوب و ضایعات فلزی است که طی فرایند ساخت‌وساز استفاده نشده یا آسیب‌دیده است.

زباله‌های خطرناک یکی از مهم‌ترین انواع زباله‌های ساختمانی است که نه‌تنها برای افراد مشغول در محل ساخت خطرناک است بلکه در صورت مدیریت نامناسب زباله، خطراتی را برای عموم مردم ایجاد می‌کند. بعضی از زباله‌های خطرناک ساختمان‌سازی عبارت از سرب، آزبست، تینر، حلال‌ها و رقیق‌کننده‌ها، جیوه، لامپ‌های فلورسنت و قوطی‌های آئروسل است.

اهمیت بازیافت در صنعت ساخت‌وساز

بازیافت پسماند ساختمانی نه‌تنها راهی برای کاهش زباله‌های موجود در محل دفن است، بلکه مزایای اقتصادی و زیست‌محیطی بسیاری همچون کاهش هزینه‌های مربوط به خرید مصالح جدید و استخراج مواد طبیعی را به همراه دارد. با توجه به اینکه حدود ۷۵ درصد از زباله‌های ساختمانی قابل‌بازیافت هستند، اهمیت این موضوع دوچندان می‌شود و به همین دلیل، دولت‌ها شرکت‌های ساختمانی را به ارائه و اجرای استراتژی‌های مدیریت زباله در مراحل اولیه پروژه‌های خود توصیه و ملزم می‌کنند.

مزایای اقتصادی بازیافت پسماند ساختمانی

زباله‌های ساختمانی شامل موادی هستند که می‌توان آنها را بازیافت و در پروژه‌های ساخت، تعمیر و بازسازی جدید مورد استفاده قرار داد. به‌عنوان مثال، آجر، بتن، فلزات و چوب از جمله موادی هستند که قابلیت بازیافت دارند و می‌توان از آنها در ساختمان‌های جدید استفاده کرد. نت یجه استفاده مجدد از زباله‌های ساختمانی صرفه‌جویی هشت برابر بیشتر در مصرف انرژی به دلیل نیاز کمتر به فرایندهای انرژی‌بر برای تبدیل مواد به مصالح و محصولات جدید است.

بازیافت زباله‌های ساختمانی می‌تواند هزینه‌های دفع زباله و هزینه‌های حمل‌ونقل را کاهش دهد، از همه مهم‌تر استفاده از مواد بازیافتی با رفع نیاز به استخراج و خرید مواد جدید، منجر به کاهش هزینه‌های راه‌اندازی پروژه می‌شود. از سوی دیگر صنعت بازیافت فرصت‌های شغلی جدیدی را در اختیار کارجویان قرار می‌دهد و از این طریق به اقتصاد محلی کمک می‌کند.

مزایای زیست‌محیطی بازیافت پسماند ساختمانی

بازیافت زباله‌های ساختمانی راهی برای کاهش حجم مواد انباشته‌شده در محل دفن زباله است، هنگامی که این مواد در طول زمان تجزیه می‌شوند، مواد شیمیایی را در محیط اطراف آزاد می‌کنند که می‌تواند موجب آلودگی زمین، آب و هوا شود و اثرات نامطلوبی بر زندگی انسان و گونه‌های جانوری و گیاهی داشته باشد.

بازیافت مواد ساختمانی به کاهش مصرف منابع طبیعی و انرژی کمک می‌کند؛ استخراج و پردازش مواد اولیه به انرژی زیادی نیاز دارد، در حالی که بازیافت می‌تواند این مصرف را به حداقل برساند. علاوه‌بر این، استخراج و فرآوری مواد خام موجب انتشار مقادیر زیادی دی‌اکسید کربن در جو می‌شود؛ تحقیقات نشان داده است که بازیافت زباله‌های ساختمانی می‌تواند انتشار کربن را تا ۱۰ برابر کاهش دهد. بنابراین به جرأت می‌توان گفت بازیافت ضایعات ساختمانی کمک بزرگی به کاهش ردپای کربن شهرها و حافظت از محیط‌زیست است.

تأثیرات اجتماعی بازیافت زباله‌های ساختمانی

بسیاری از شرکت‌ها با جذب گواهینامه‌های سبز و پیروی از اصول ساخت‌وساز پایدار، به اقتصاد سبز و حفظ محیط‌زیست کمک می‌کنند و از این طریق مشتریان بیشتری جذب می‌کنند. در سال‌های اخیر، ساخت‌وساز سبز به یکی از معیارهای عمده در ارزیابی پروژه‌های ساختمانی تبدیل شده است و شرکت‌هایی که به اصول زیست‌محیطی پایبند باشند، گواهینامه‌های معتبر سبز کسب کرده و از مزایای رقابتی بیشتری برخوردار می‌شوند. این گواهینامه‌ها نه‌تنها به اعتبار برند آنها افزوده و مشتریان جدیدی را جذب می‌کند، بلکه امکان دریافت یارانه‌ها و حمایت‌های دولتی را نیز فراهم می‌کند.

علاوه‌بر این، بازیافت زباله‌های ساختمانی مزایای بسیاری برای سلامتی انسان همچون کاهش قرار گرفتن در معرض مواد سرطان‌زا دارد. استفاده از مواد بازیافتی در فرایندهای ساخت‌وساز، مواد شیمیایی و ذرات مضر کمتری در هوا منتشر می‌کند و خطر ابتلا به بیماری‌های تنفسی، قلبی و داخلی را کاهش می‌دهد.

اهمیت آموزش و آگاهی‌بخشی به جامعه در خصوص اثرات منفی دفع زباله‌های ساختمانی و فواید بازیافت آنها به‌عنوان یک اقدام جمعی غیرقابل‌انکار است. همکاری مشترک بین دولت، صنعت و جامعه می‌تواند به شکل‌گیری آینده‌ای پایدار و سازگار با محیط‌زیست کمک کند.

نمونه‌های موفق بازیافت در صنعت ساخت‌وساز

امروزه بسیاری از شهرها و شرکت‌های ساختمانی راهکارهایی را در زمینه بازیافت زباله‌های ساختمانی و استفاده از مواد بازیافتی ارائه می‌دهند. بسیاری از شهرها برنامه‌های بازیافتی را به‌عنوان بخشی از سیاست‌های مدیریت زباله‌های خود اجرا می‌کنند که شامل جمع‌آوری زباله‌های ساختمانی و تأمین امکانات برای پردازش آنها است.

تعداد زیادی از شرکت‌های ساختمانی گواهینامه‌های سبز دریافت کرده‌اند که نشان‌دهنده پایبندی آنها به مسئولیت‌های زیست‌محیطی و استفاده از مواد بازیافتی است. بعضی از شرکت‌ها با استفاده از فناوری‌های نوین، رویکردهای خلاقانه‌ای برای کاهش اثرات زیست‌محیطی پروژه‌های خود توسعه داده‌اند.

فروشگاه مصالح ساختمانی دست‌دوم در سوئد

شهر اوپلاسای سوئد راهکار مبتکرانه‌ای برای ترویج فرهنگ بازیافت در صنعت ساختمان ارائه کرده است و مصالح دست‌دوم حاصل از تخریب ساختمان‌ها همچون در، پنجره، عایق‌ها و دیگر مصالح را در یک فروشگاه به فروش می‌رساند. شهرداری اوپلاسا این فروشگاه را در سال ۲۰۱۸ در مرکز لجستیک ساخت‌وساز شهر بنا کرد تا انتقال مصالح دست‌دوم را ساده‌تر کند و حمل‌ونقل مربوط به این کار را کاهش دهد. این فروشگاه یک کانتینر ویژه را در اختیار شرکت‌های ساختمانی قرار می‌دهد تا مصالح را به فروشگاه تحویل دهند یا از آنجا دریافت کنند.

هدف شهرداری اوپسالا از اجرای این طرح، کاهش تأثیر صنعت ساخت‌وساز بر آب‌وهوای منطقه و جلوگیری از ایجاد ضایعات جدید است و به این منظور فروشگاه را در دسترس همه افرادی که قصد خرید مصالح دست‌دوم دارند، اعم از شرکت‌های ساختمانی و افراد عادی قرار داده است.

راهکار فرانسه برای ساخت مبلمان شهری از پسماند ساختمانی

یکی از اقدامات اخیر فرانسوی‌ها در راستای حفظ منابع طبیعی و پیروی از اقتصاد دایره‌ای، تبدیل زباله‌های ساختمانی به مبلمان شهری و میز و صندلی‌های خیابانی است. این طرح قابلیت صرفه‌جویی در تولید دو تن زباله و کاهش انتشار دی‌اکسید کربن به میزان شش تن در هر سال را دارد. یکی دیگر از اقدامات دولت فرانسه، معرفی سیاست مسئولیت گسترده تولیدکننده است که بر اساس آن تولیدکنندگان مصالح ساختمانی موظف به مدیریت چرخه نهایی بازیافت محصولاتشان هستند.

شهرهای دیگر نیز از این ایده استقبال کرده‌اند، برای مثال شهر کاتوویتسه لهستان برای ساخت مبلمان شهری به جای چوب یا بتن، از لباس‌های بازیافت‌شده استفاده می‌کند. شهر سالونیک یونان نیز مبلمان‌های سه‌بعدی جدیدی از پلاستیک‌های پروپیلن و پلی‌اتیلن می‌سازد که از ضایعات پلاستیکی جمع آوری‌شده توسط مردم استفاده می‌کند.