نما ساختمان جداره خارجی بنا، بیانگر شخصیت و هویت کلی یک ساختمان، زبان گویای آن و نخستین عنصری است که در مواجهه با هر سازه‌ای جلب توجه می‌کند. اجرای نما یکی از مهمترین مراحل اجرایی در پروژه ساختمان‌سازی است. به همین دلیل از اهمیت بالایی برخوردار است.

نما ساختمان به دو بخش کلی تقسیم می‌شود:

1. سطوح: شامل سطوح باز و بسته

2. تقسیم کننده‌ها: شامل تقسیم‌کننده‌های افقی و عمودی

چند نمونه از عناصر طراحی نما ساختمان

با توجه به تفاوت‌های بسیار که در نماها، با نگاهی کلی و گذرا بر هر کدام، می‌توان به بخش‌های مشترک بین همه آنها پی برد. از این رو به منظور آشنایی با اصول طراحی نما ساختمان، ابتدا لازم است مطلب را با چند نمونه از عناصر مهم در طراحی آنها آغاز کنیم.

ورودی

راه ارتباطی فضای عمومی به فضای خصوصی یا بر عکس، ورودی ساختمان است که آنها را از یکدیگر مجزا می‌کند. این بخش که در گذشته به آن “هشتی” می‌گفتند، نخستین جایی است که افراد پس از ورود به ساختمان با آن مواجه می‌شوند. طراحی ورودی از اهمیت بالایی برخوردار است چرا که نحوه دسترسی به بنا در کلیت آن تاثیرگذار است.

اجزای ورودی

ورودی فضاهای مختلفی به شرح زیر تشکیل شده است:

1. فضای دعوت‌کننده: این فضا نقش دعوت‌کنندگی به ساختمان را ایفا می‌کند. یک نمای اصولی و جذاب به سادگی می‌تواند هر کسی را برای ورود به ساختمان ترغیب کند. به همین خاطر ممکن است به گوشتان خورده باشد که می‌گویند ورودی ساختمان اصطلاحا باید “دعوت‌کننده” باشد.

2. فضای توزیع‌کننده: فضایی است که پس از دعوت که نخستین و مهمترین وظیفه ورودی است، نقش توزیع قسمت‌های دیگر برای دسترسی را بر عهده دارد.

3. فضای هدایت‌کننده: این فضا همان‌طور که از نام آن مشخص است، فرد را به مکان‌های دیگر هدایت می‌کند.

پیش‌آمدگی‌ها

تغییرات حجمی نما و به بیانی ساده‌تر، بیرون زدگی‌های موجود در نما ساختمان را پیش‌آمدگی می‌نامند. این برآمدگی‌ها هر کدام به دلایل مختلفی ایجاد شده‌اند.

بام بنا

نما ساختمان شامل نمای شمالی، جنوبی، شرقی و غربی است. اما نمای پنجمی هم وجود دارد که به آن بام بنا می‌گویند. این بخش که به عنوان پوسته‌ای بر سر نما قرار گرفته است، در معماری ما از گذشته از نظر کارکردی و زیبایی‌شناسی مورد توجه بوده است. فرم گنبدی و سایه‌اندازی‌های که در بناهای تاریخی می‌بینیم، گواهی بر این امر است.

خط آسمان

اگر به بالاترین نقطه نما نگاه کنید، در یک خط دیواره‌های نما تمام و آسمان نمایان می‌شود. این مرز جداکننده را “خط آسمان” می‌نامند. اصطلاحی به نام خط بام نیز وجود دارد که معنایی متفاوت دارد. خط بام به بالاترین قسمت بام اشاره دارد و به معنی خط دور یک بام یا مجموعی از بام‌هاست که با پیش زمینه آسمان دیده می‌شوند.

بازشوها

این بخش در نما یا در دیوارهای ساختمان به منظور تامین و عبور نور و به عنوان تهویه هوا تعبیه می‌شود. بازشوها باید از مصالحی ساخته شوند که به سادگی قابلیت باز و بسته شدن و عبور هوا و نور را دارا باشند.

نکات مهم در اصول طراحی نما ساختمان

نما ساختمان عنصری موثر بر تصویر ذهنی شهروندان از محیطی است که در آن زندگی و فعالیت می‌کنند.

به منظور طراحی نما ابتدا باید ویژگی‌های اثربخش هر ساختمان را مورد توجه قرار داد و سپس شروع به کار کرد. برخی از این نکات به شرح زیر هستند.

عملکرد ساختمان

اقلیم منطقه

بافت منطقه

فاصله تا ساختمان‌های مجاور

تعداد طبقات

زاویه دید از ساختمان به کوچه و به خیابان

پیرامون مورد اول یعنی “عملکرد ساختمان” باید گفت، نخستین قدم در طراحی نما ساختمان توجه به کاربری آن است. در واقع با توجه به هر کاربرد، نما نیز شکل متفاوتی پیدا می‌کند. مسلما نما یک ساختمان تجاری با یک ساختمان مسکونی تفاوت‌هایی دارند که در نگاه اول نیز هویدا است.

بهتر است طراحی نما متناسب با ذهنیت اکثریت مردم و انتظار آنها در رابطه با آن کاربری انجام شود. طراحی نما حتی المقدور باید به گونه‌ای باشد تا بتواند به وضوح بیانگر عملکرد ساختمان باشد.

در این مورد توصیه‌هایی نیز می‌شود. برای مثال بهتر است در نماهای مسکونی، کامپوزیت به کار برده نشود.

اقلیم عاملی است که مستقیما بر نما ساختمان تاثیرگذار است. به همین دلیل در طراحی نما باید شرایط آب‌وهوایی منطقه مورد توجه قرار گیرد و مصالح به کار رفته دقیقا متناسب با آن باشد. برای مثال در مناطق سردسیر به کار بردن پنجره‌های بزرگ به دلیل جلوگیری از اتلاف انرژی پیشنهاد نمی‌‌شود.

توجه به بافت محله، منطقه و شهر از اصولی است که در طراحی نما بسیار مهم است چرا که به یکدست شدن فضاهای شهری کمک شایانی می‌کند. برای مثال در بافت سنتی تهران، طـراحی نماهای مدرن به دلیل عدم همخوانی با بافت و ساختمان‌های مجاور، منجر به ناهماهنگی می‌شود. رنگ غالب، فرم و طرح نما باید با رنگ ابنیه همجوار هماهنگی داشته باشد.

اصول طراحی نما ساختمان

با توجه به اهمیت نما لازم است در طراحی و اجرای آن دقت و حساسیت بسیاری به خرج داد و آن را با توجه به اصولی که در ادامه بیان می‌شود، طراحی کرد تا نتیجه کار به بهترین شکل ممکن ارائه شود.

مقیاس

ریتم مشخص و انسجام در نما

حفظ فرهنگ و هویت مکان

نسبت

شفافیت بصری

استفاده از مصالح مناسب

سادگی

تناسب رنگ‌ها

نورپردازی

مقیاس

در معماری مفهوم مقیاس، اندازه‌ای نسبی است و به معنای درک انسان از عناصر یک ساختمان در مقایسه با سایر عناصر است. مقیاس یکی از اصول طراحی نما می‌باشد.

مقیاس در معماری به دو دسته انسانی و کلی تقسیم می‌شود.

مقیاس انسانی به معنای خوانایی عناصر از فاصله بسیار نزدیک است. در واقع این مقیاس به جزئیات مربوط می‌شود.

مقیاس کلی به معنای خوانایی عناصر از فاصله دورتر است، به طوری که ساختمان در کنار ساختمان‌ها و عناصر شهری دیگر و مجموع آنها به صورت یک کل در کنار هم دیده می‌شوند.

امروزه در نماسازی به مقیاس انسانی و ظرافت و حساسیت در به کار بردن جزئیات در نما ساختمان توجه بسیاری می‌شود. مقاله معماری دیجیتال را بخوانید تا با یک نمونه موفق در این مورد آشنا شوید.

وجود یک ریتم مشخص و انسجام در نما

ریتم به طور کلی به معنای تکرار عناصر به صورت منظم است که باعث می‌شود کیفیت و نظم بصری نهایی پدید آید. توجه به ریتمی مشخص در مصالح به کار رفته و استفاده در جای مناسب نیز از دیگر اصولی است که در طراحی نما باید آن را در نظر گرفت تا منجر به بی‌نظمی نشود.

حفظ فرهنگ و هویت مکان

در نماسازی توجه به این نکته مهم نباید فراموش شود که نما اجرا شده باید با سبقه فرهنگی مکانی که در آن قرار دارد، مطابت داشته باشد و قادر باشد هویت آن مکان را حفظ کند. اجرای نما باید با توجه به قوانین و مقررات مربوط به شهرداری آن منطقه انجام شود. استفاده از آجر در طراحی نما در کشورمان گواه روشنی بر رعایت و توجه به این اصل طراحی نما است.

نسبت

در طراحی نما ساختمان باید تناسب عناصر ( مثل پهنا و ارتفاع) با یکدیگر و با کل ابعاد ساختمان مطابقت داشته باشد تا سایر اقدامات اصولی پیش برود. به طور کلی نسبت‌های هندسی در هماهنگ‌سازی نما نقشی کلیدی دارند. برای مثال در ساختمان‌های بلند، وجود عناصر باریک این تناسب را به زیبایی تمام حفظ می‌کنند. نسبت یکی مهمترین اصول طراحی نما است.

شفافیت بصری

نمای اصولی باید به گونه‌ای باشد که در حالی که ساختمان را از فضای بیرونی مجزا می‌‌کند، ارتباط درون با بیرون آن را نیز به سادگی فراهم کند. استفاده از پنجره به مقدار کافی و قرارگیری آن در مکانی مناسب به شفافیت بصری می‌انجامد و ارتباط با فضای بیرونی را به بهترین شکل ممکن فراهم می‌کند. در زیر به سه نمونه از توصیه‌ها در مورد استفاده از شیشه اشاره شده است. 

همخوانی رنگ قاب پنجره با رنگ کلی نما

استفاده از پنجره دو جداره جهت جلوگیری از اتلاف انرژی

عدم استفاده از پنجره یکسره جهت باکس راه پله

استفاده از مصالح مناسب

اگر بخواهیم اجرای نما را به آشپزی تشبیه کنیم، استفاده از متریال مناسب در نما ساختمان دقیقا شبیه انتخاب محصولات تازه و با کیفیت برای آماده کردن یک غذاست. مواد بی کیفیت حتی اگر در اختیار بهترین آشپزها هم قرار گیرند، در نهایت نتیجه دلخواهی را به بار نمی‌آورند. در اجرای نما نیز همین نتیجه پدید می‌آید و در صورتی که با متریال مناسب و باکیفیت انجام نشود حتی اگر توسط به‌نام‌ترین معماران هم طراحی گردد، جذابیت‌های آن مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

بنابراین برای داشتن نمایی ایده‌آل باید ابتدا متریالی مناسب و با کیفیت فراهم شود. نکاتی مهم در این باره وجود دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره شده است.

1. استفاده از مصالح با دوام و باکیفیت

2. استفاده از مصالح قابل شستشو در طبقه همکف (جهت حفظ زیبایی نما)

3. عدم استفاده از نماهای تمام شیشه یا تمام فلزی

4. استفاده از مصالح بوم‌آورد (در ادامه به اصطلاح بوم‌آورد پرداخته می‌شود)

5. پرهیز از به کارگیری مصالح متعدد و حداکثر 4 نوع متفاوت (متریال آجر در این مورد استثناست)

6. پرهیز از به کارگیری مصالح شکننده و یا برنده در طبقات همکف و اول

در انتخاب مصالح برای نما نباید تنها ظاهر و زیبایی را مد نظر قرار داد. برای مثال نماهای شیشه‌ای با وجود اینکه زیبا هستند اما به دلیل نداشتن ایمنی کافی، همانطور که پیشتر بیان شد، جزو مصالح مناسب برای نما محسوب نمی‌شوند. در واقع از مهمترین اصول برای پیاده‌سازی نما، استحکام و پایداری آن و امنیت در مقابل مخاطرات طبیعی و انسانی است.

مصالح بوم‌آورد

از خصوصیات معماری ایرانی که در هر مقطع زمانی توجهات بسیاری را به خود جلب کرده، به کار بردن مصالح محلی یا اصطلاحا “بوم‌آورد” است.

بوم‌آورد بودن به این معناست که در ساخت‌وساز از مصالحی استفاده شود که در آن منطقه به سادگی قابل دسترسی است. با رعایت این اصل هر زمانی که نیاز به بازسازی و تعمیرات پیش آمد، مصالح مورد نیاز در طبیعت اطراف به وفور یافت می‌شوند. مهمتر اینکه در صورت تخریب نه تنها به طبیعت مجاور و چرخه طبیعی بازیافت آسیبی وارد نمی‌کند بلکه جزئی از آن می‌شود.

رعایت این مورد از اصول مهم معماری پایدار می‌باشد که در سال‌های اخیر مورد توجه بسیاری از طراحان، معماران و سازندگان قرار گرفته است.

رعایت سادگی یکی از اصول طراحی نما ساختمان

حتما این جمله را بارها شنیده‌اید که زیبایی در سادگی است. امروزه این جمله به اعتقاد اکثر افراد تبدیل شده است. در واقع سادگی و پرهیز از زیاده‌روی در به کار بردن مصالح است که نما ساختمان را شکیل می‌کند و مانع به وجود آمدن حس سردرگمی در بیننده می‌گردد.

در طراحی نما، پیاده‌سازی بسیاری از اقدامات آن را به سمت سادگی سوق می‌دهد. برای مثال عدم تکرار عناصر متفاوت به سادگی می‌انجامد. در طراحی نما باید به این نکته توجه کرد که اگر مقصود، استفاده از مصالح مختلف و ترکیب آنها با یکدیگر است، باید این امر به نحوی انجام گیرد که تمرکز بر متریال اصلی باشد. در غیر این صورت شلوغی به وجود آمده باعث می‌شود زیبایی هیچ کدام از مصالح چشمگیر نباشد.

رعایت تناسب رنگ‌ها

انتخاب رنگ‌های مناسب و همخوانی آنها با یکدیگر در یک نما، اصلی است که نه تنها به زیبایی آن نما که در نهایت به آراستگی منظر شهری می‌انجامد. تناسب در استفاده از رنگ‌ها به این معنی نیست که از رنگ‌های کمی در نما استفاده شود بلکه منظور استفاده درست رنگ‌ها در کنار هم و انسجام آنها با یکدیگر است. در صورتی که این اصل رعایت نشود، زیبایی با کیفیت‌ترین متریال‌ها نیز به چشم نمی‌آید.

به طور کلی استفاده از رنگ‌های نامتعارف و تند در نما توصیه نمی‌شود. این رنگ‌ها در هر منطقه‌ و موقعیت جغرافیایی متفاوت است.

نورپردازی

امری که این روزها در نما ساختمان‌ها به کرات به چشم می‌خورد، نورپردازی‌های جذاب در آنها است که زیبایی بصری خاصی را پدید می‌آورند. البته این نکته فراموش نشود که نورپردازی باید متناسب با طراحی، با هدفی مشخص و در راستای طراحی نما انجام گیرد.

به این صورت که عناصر شاخص در نما باید در نورپردازی مورد توجه قرار گیرند و بر آنها تاکید شود. حال ممکن است این عنصر هر چیزی باشد. مانند ستونی زیبا یا یک آجرکاری خاص در نما ساختمان. باید به این موضوع دقت کرد که نورپردازی بخشی جدانشدنی از طراحی نما محسوب می‌گردد. با نورپردازی مناسب حتی می‌توان نواقص احتمالی پیش آمده در نما را نیز پوشش داد. برای این کار کافی است نقطه کانونی را به سمتی ببرید که می‌خواهید.

با رعایت مجموع این اصول طراحی نما در کنار یکدیگر می‌توان نمایی داشت که هم زیبا است و هم برای سالیان طولانی ماندگار. البته این نکته فراموش نشود که در مناطق و کاربری‌های مختلف این نکات و اصول ممکن است متفاوت باشد و در اینجا تنها به موارد کلی اشاره شد.