ورزش و فعالیت بدنی برای رشد سالم و توسعه مهارت‌های اجتماعی جوانان اهمیت بسیاری دارد. با توجه به افزایش سبک زندگی کم‌تحرک و مشکلات سلامت ناشی از آن، ایجاد فضاهای عمومی ورزشی که برای جوانان جذاب، در دسترس و ایمن باشند، ضروری است.

فضاهای عمومی ورزشی از جمله پارک‌هایی با تجهیزات ورزشی، زمین‌های بازی و مسیرهای دوچرخه‌سواری، نقش کلیدی در زندگی جوانان ایفا می‌کنند و فرصتی ارزشمند برای رشد همه‌جانبه آنان فراهم می‌سازند. این فضاها محیطی اجتماعی برای تعامل با همسالان، تقویت روحیه همکاری و یادگیری مهارت‌های زندگی به شمار می‌روند. حضور در این محیط‌ها می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس، کاهش استرس و ارتقای سلامت روانی جوانان کمک کند و زمینه‌ساز شکل‌گیری سبک زندگی سالم و فعال در آنان شود. دسترسی آسان و رایگان به این فضاها موجب می‌شود تا جوانان بیشتری بتوانند از مزایای ورزش و فعالیت بدنی بهره‌مند شوند.

مطالعات متعددی نشان داده‌اند که جوانان در فضاهای سبز و طبیعی همچون پارک‌ها و باغ‌ها، تمایل بیشتری به انجام فعالیت‌های بدنی با شدت متوسط تا شدید دارند. این محیط‌های طبیعی با ایجاد حس آرامش، زیبایی بصری و هوای پاک، انگیزه بیشتری برای ورزش کردن به افراد می‌دهند و موجب می‌شوند فعالیت بدنی به تجربه‌ای لذت‌بخش و مفرح تبدیل شود. افزایش فعالیت بدنی در این فضاها نه‌تنها به بهبود سلامت جسمانی، همچون تقویت قلب و عروق و افزایش استقامت بدنی، کمک می‌کند، بلکه نقش مهمی در کاهش مشکلات ناشی از کم‌تحرکی همچون چاقی، افسردگی و اضطراب دارد.

فضاهای ورزشی عمومی برای جوانانی که در مناطق محروم زندگی می‌کنند و دسترسی محدودی به باشگاه‌ها و امکانات ورزشی خصوصی دارند، فرصتی رایگان یا کم‌هزینه برای فعالیت بدنی فراهم می‌آورند. این فضاها نقش مهمی در کاهش بزه و ناهنجاری‌های اجتماعی ایفا می‌کنند. فراهم آوردن فرصت‌های رایگان یا کم‌هزینه برای فعالیت بدنی، به جوانان کمک می‌کند. انرژی و زمان خود را به شیوه‌ای مثبت و سازنده صرف کنند و از محیط‌های پرخطر دوری کنند.

مشارکت در ورزش‌های گروهی و تیمی در این فضاها موجب تقویت مهارت‌های اجتماعی همچون همکاری، همدلی و احترام به دیگران می‌شود و حس تعلق به جامعه را در جوانان افزایش می‌دهد که این موضوع تأثیر چشمگیری در کاهش رفتارهای پرخاشگرانه و ضد اجتماعی دارد، همچنین توسعه و بهره‌برداری مناسب از فضاهای ورزشی می‌تواند امنیت شهری را بهبود ببخشد و با ایجاد پویایی اجتماعی، میزان جرایم و بزهکاری در مناطق پرخطر را کاهش دهد.

ویژگی‌های فضاهای عمومی ورزشی برای جوانان

وجود امکانات متنوع و جذاب همچون زمین‌های بسکتبال، فوتبال، بدمینتون، پینگ‌پنگ، مسیرهای دوچرخه‌سواری و فضاهای چندمنظوره که امکان انجام ورزش‌های مختلف را فراهم می‌کنند، نقش کلیدی در جذب جوانان دارد. این فضاها باید انعطاف‌پذیر باشند و بتوانند در تمام فصول سال با استفاده از نورپردازی مناسب و زیرساخت‌های مقاوم، انجام فعالیت‌های ورزشی را تسهیل کنند.

ایمنی و زیبایی محیط از جمله عوامل اساسی و تأثیرگذار در جذب کاربران به فضاهای عمومی ورزشی است. محیطی که از نظر امنیت روانی و جسمی برای جوانان مطمئن باشد، انگیزه حضور و استفاده مکرر از فضاهای ورزشی را افزایش می‌دهد. زیبایی محیط شامل طراحی چشم‌نواز، فضای سبز مناسب، نورپردازی مطلوب و نظافت نقش مهمی در جلب توجه و ایجاد تجربه مثبت برای کاربران دارد. با این حال، پژوهش‌ها و مطالعات میدانی نشان داده‌اند که جوانان، به‌ویژه در سنین نوجوانی و جوانی، بیشتر از زیبایی جذب امکانات ورزشی می‌شوند که متناسب با علایق، نیازها و سبک زندگی آنان طراحی شده باشد.

فراهم کردن امکان انجام ورزش‌های غیررسمی و خیابانی پرهیجان همچون پارکور، اسکیت، دوچرخه‌سواری کوهستانی و حرکات آزاد در فضاهای عمومی می‌تواند به‌طور چشمگیری طیف گسترده‌تری از جوانان را جذب کند. این نوع ورزش‌ها که اغلب نیازمند فضای باز، موانع طبیعی یا مصنوعی و آزادی عمل هستند، به جوانان فرصت می‌دهند تا مهارت‌های حرکتی و خلاقیت خود را به کار گیرند و حس استقلال و هیجان را تجربه کنند.

ساماندهی اماکن ورزشی پراکنده از راهکارهای مؤثر برای ورزشی‌سازی فضاهای عمومی و افزایش مشارکت جوانان در فعالیت‌های بدنی به شمار می‌رود. این اقدام موجب می‌شود امکانات ورزشی به‌صورت بهینه و عادلانه در دسترس جوانان قرار گیرد و از هدررفت منابع جلوگیری شود.

احیای ورزش‌های بومی و محلی نیز با توجه به فرهنگ و هویت هر منطقه، می‌تواند جذابیت بیشتری برای جوانان ایجاد کند و حس تعلق به جامعه و تاریخچه فرهنگی را در آنان تقویت نماید. این ورزش‌ها به‌طور معمول نیازمند تجهیزات ساده‌تر و فضای کمتر هستند و می‌توانند به‌عنوان مکملی برای ورزش‌های مدرن، تنوع و جذابیت فعالیت‌های بدنی را افزایش دهند. در ژاپن ورزش‌های سنتی همچون کن‌دو و جودو که ریشه در فرهنگ محلی دارند، به‌طور گسترده در مدارس آموزش داده می‌شوند و فضاهای عمومی برای این ورزش‌ها در کنار ورزش‌های مدرن ساماندهی شده‌اند. این امر موجب شده تا جوانان با حفظ ارتباط فرهنگی، به فعالیت بدنی تشویق شوند و از مزایای جسمی و روانی ورزش بهره‌مند گردند.

در کره جنوبی نیز ورزش‌های سنتی از جمله تائه‌کواندو که جهانی شده است، در فضاهای عمومی به شکل سازمان‌یافته ارائه می‌شود و به‌عنوان بخشی از هویت ملی، جوانان را به مشارکت فعال در ورزش ترغیب می‌کند. این کشورها توانسته‌اند با ایجاد زیرساخت‌های مناسب و برنامه‌ریزی منسجم برای حفظ و توسعه ورزش‌های بومی، همزمان سلامت جسمی جامعه را ارتقا دهند و فرهنگ ورزشی خود را زنده نگه دارند.

راهکارهای مؤثر ورزشی‌سازی فضاهای عمومی

برای تبدیل فضاهای عمومی به محیط‌هایی ورزشی و دوستانه برای جوانان، لازم است مجموعه‌ای از راهکارهای عملی و مؤثر به کار گرفته شود که علاوه‌بر ایجاد زیرساخت‌های مناسب، مشارکت فعال جوانان و جامعه را نیز تضمین کند. نخستین و مهم‌ترین گام، مشارکت مستقیم خود جوانان در فرایند طراحی، برنامه‌ریزی و مدیریت این فضاهاست. این مشارکت می‌تواند از طریق برگزاری جلسات هم‌اندیشی، کارگاه‌های طراحی مشارکتی، هکاتون‌های (رویداد) شهری و استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال برای جمع‌آوری نظرات و ایده‌های آنان صورت گیرد. ایجاد حس مالکیت و مسئولیت‌پذیری در جوانان موجب می‌شود که این فضاها به‌طور مستمر مورد استفاده قرار گیرند و از سوی خود آنان محافظت و نگهداری شوند.

ایجاد شراکت‌های استراتژیک میان سازمان‌های مختلف از جمله شهرداری‌ها، مدارس، باشگاه‌های ورزشی، سازمان‌های مردم‌نهاد، کسب‌وکارهای محلی و رسانه‌ها، نقش کلیدی در موفقیت این پروژه‌ها دارد. مدارس می‌توانند با استفاده از فضاهای باز خود، مسیرهای دویدن یا باغ‌های آموزشی ایجاد کنند. باشگاه‌های ورزشی محلی می‌توانند مربیان و تجهیزات را در اختیار برنامه‌های محلی قرار دهند. کسب‌وکارهای محلی می‌توانند از طریق حمایت مالی، تجهیزاتی همچون توپ و لباس ورزشی را تأمین کنند یا در برگزاری رویدادهای ورزشی مشارکت داشته باشند. این همکاری‌های چندجانبه علاوه‌بر تأمین منابع مالی و انسانی موجب افزایش اعتبار و گستردگی فعالیت‌ها می‌شود.

برنامه‌ریزی انعطاف‌پذیر و متنوع یکی دیگر از راهکارهای مهم است که باید متناسب با شرایط اقلیمی، فرهنگی و علایق متنوع جوانان طراحی شود. برای مثال شهرها می‌توانند در فصول گرم سال جشنواره‌ها و مسابقات ورزشی فضای باز، کارگاه‌های آموزشی و رویدادهای خیابانی برگزار کنند و در فصل‌های سرد یا بارانی برنامه‌های ورزشی سرپوشیده را به‌عنوان جایگزین مناسبی ارائه دهند.

از سوی دیگر توجه به ایمنی و نگهداری مستمر فضاهای ورزشی اهمیت زیادی دارد. ایجاد روشنایی کافی، نصب دوربین‌های مداربسته، حضور نگهبانان یا ناظران محلی و برنامه‌ریزی برای تعمیر و بهسازی مستمر تجهیزات، همه از عوامل کلیدی در ایجاد محیطی امن و دلپذیر برای جوانان است. زیباسازی محیط با استفاده از هنرهای شهری، گرافیتی‌های مرتبط با ورزش و نصب تابلوهای راهنما و انگیزشی می‌تواند جذابیت فضا را افزایش دهد و جوانان را به ماندن و استفاده بیشتر ترغیب کند.

استفاده از روش‌های نوین تبلیغاتی و ارتباطی برای اطلاع‌رسانی و جذب جوانان بسیار مؤثر است. بهره‌گیری از شبکه‌های اجتماعی، همکاری با اینفلوئنسرهای محلی و جوان، برگزاری مسابقات و چالش‌های آنلاین و ایجاد کمپین‌های تبلیغاتی خلاقانه، می‌تواند شور و هیجان بیشتری برای شرکت در فعالیت‌های ورزشی ایجاد کند. برگزاری رویدادهای ویژه همچون روزهای ورزش خانوادگی، مسابقات دوستانه و جشنواره‌های فرهنگی ورزشی، فرصت‌های مناسبی برای تعامل اجتماعی و تقویت حس جامعه‌پذیری فراهم می‌آورد.

با اجرای این راهکارهای عملی و جامع، فضاهای عمومی می‌توانند به محیط‌هایی تبدیل شوند که نه‌تنها سلامت جسمی جوانان را ارتقا می‌دهند، بلکه زمینه‌ساز توسعه مهارت‌های اجتماعی، افزایش مشارکت مدنی و تقویت انسجام اجتماعی در جوامع محلی نیز باشند.

نمونه‌های موفق ورزشی‌سازی فضاهای عمومی در جهان

شبکه Re-Gen URBACT متشکل از ۹ شهر اروپایی است که با هدف احیای فضاهای شهری متروکه و فرسوده، آنها را به مراکز ورزشی چندمنظوره تبدیل کرده‌اند. این پروژه بر پایه رویکردی پایدار در توسعه شهری و ارتقای شمول اجتماعی شکل گرفته و جوانان ۱۰ تا ۱۸ ساله به‌ویژه از گروه‌های کم‌برخوردار، در طراحی و مدیریت این فضاها مشارکت فعال دارند. این مشارکت به آنها امکان می‌دهد تا برنامه‌های ورزشی و فرهنگی متنوعی را برگزار کنند و حس تعلق و مسئولیت‌پذیری نسبت به محیط زندگی خود داشته کنند.

مراکز ورزشی شبکه Re-Gen تنها به فعالیت‌های ورزشی محدود نمی‌شوند، بلکه کارکردهای چندگانه‌ای دارند؛ این فضاها میزبان بازارهای محلی، جشنواره‌ها و فعالیت‌های آموزشی خیابانی نیز هستند که موجب افزایش تعاملات اجتماعی و فرهنگی در جامعه می‌شوند.

نمونه‌های موفق این شبکه شامل پارک لینیا در الباسته اسپانیا است که فضای متروکه‌ای را به یک هاب ورزشی و فرهنگی با تمرکز بر ورزش‌های خیابانی تبدیل کرده است. در کورفوی یونان نیز پارک زندان در نزدیکی زندان قدیمی این شهر به فعالیت‌های ورزشی و آموزشی جوانان اختصاص یافته است. شهر لژای آلبانی پس از زلزله، فضاهای باز را برای ورزش‌های خیابانی و بسکتبال بازسازی کرد. این نمونه‌ها نشان می‌دهند که چگونه می‌توان با بهره‌گیری از مشارکت جوانان و طراحی چندمنظوره، فضاهای فرسوده شهری را به مراکز زنده و پویا تبدیل کرد که هم سلامت جسمی و روانی جوانان را ارتقا می‌دهند و هم به انسجام اجتماعی کمک می‌کنند.

پارک اسکیت برنساید در زیر پل برنساید در شهر پورتلند اورگن واقع شده است و یکی از مشهورترین نمونه‌های تبدیل فضای بلااستفاده زیر بزرگراه به مکانی مناسب برای اسکیت‌بازان جوان به شمار می‌رود. در سال ۱۹۹۰، گروهی از اسکیت‌بازان محلی که از نبود فضای مناسب برای تمرین و تفریح ناامید شده بودند، بدون کسب مجوز رسمی، با کمک داوطلبانه و استفاده از مواد اهدایی، شروع به ساخت رمپ‌ها، کاسه‌ها و دیگر سازه‌های اسکیت کردند. پیش از این، این منطقه به عنوان مکانی متروکه و ناامن شناخته می‌شد که محل رهاسازی زباله و فعالیت‌های غیرقانونی بود، اما با شکل‌گیری پارک اسکیت، حضور مداوم اسکیت‌بازان باعث کاهش جرم و تبدیل شدن این فضا به مرکزی زنده و خلاقانه شد.

یکی دیگر از نمونه‌های موفق ورزشی‌سازی فضاهای عمومی، پروژه مسیر ورزشی کمربند سبز پاریس است که پس از بازی‌های المپیک ۲۰۲۴ به‌عنوان میراثی پایدار باقی ماند. این مسیر ۴۰ کیلومتری، سایت‌های المپیکی را به جوامع محلی متصل می‌کند و ورزش، فرهنگ و تنوع زیستی را در بافت شهری تلفیق می‌کند. این پروژه نشان می‌دهد چگونه می‌توان با طراحی فضاهای ورزشی در دسترس، زیبا و امن، فعالیت‌های بدنی را به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی شهری تبدیل کرد و امکانات ورزشی را فراتر از ورزشگاه‌های تخصصی به همه شهروندان ارائه داد.

برنامه‌های پارک لایوز و باشگاه‌های ورزشی دورستپ در انگلستان با همکاری بیش از ۳۰۰ سازمان محلی و با هدف افزایش مشارکت جوانان به‌ویژه در مناطق محروم، فعالیت‌های ورزشی رایگان و غیررسمی متنوعی از جمله فوتبال و بسکتبال را در پارک‌ها و فضاهای محلی مختلفی همچون سالن‌های اجتماعات، زمین‌های بازی و پارک‌ها ارائه می‌دهند. این برنامه‌ها با برگزاری جلسات ورزشی در محیط‌های آشنا و نزدیک به محل زندگی جوانان، دسترسی آسان به ورزش را فراهم می‌کنند و با طراحی انعطاف‌پذیر و متناسب با نیازها و علایق محلی، انگیزه حضور و مشارکت را افزایش می‌دهند. نتایج این برنامه‌ها نشان داده که سطح فعالیت بدنی جوانان به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته و علاوه‌بر بهبود سلامت جسمی، زمینه‌ساز ایجاد ارتباطات اجتماعی مثبت و تقویت مهارت‌های فردی و گروهی شده است.