حومه شهرها در دهه گذشته و به‌ویژه پس از پاندمی کرونا نوعی انقلاب و تحول را تجربه کرده‌اند. در طول همه‌گیری کووید -۱۹ مردم از هسته‌های شهری به سوی فضای باز حومه و امکانات غیرمتمرکز حرکت کردند. برای برخی از مردم، «حومه شهر» تصاویری از چمن‌های آراسته و ردیفی از خانه‌های یکسان و دور از مرکز شهر را به ذهن می‌آورد، اما آنچه که یک حومه موفق را نشان می‌دهد بسیار فراتر از مفاهیم رایج است.

تفکر افراد درباره شهر و حومه شهر اغلب یک رویکرد قطبی است، بعضی افراد ترجیح می‌دهند در آسمان خراش‌های شهری ۴۰۰ واحدی زندگی کنند و در مقابل کسانی هستند که زندگی در خانه‌های تک خانواده‌ای در حومه شهر را ترجیح می‌دهند و این در حالی است که هیچکدام لزوماً بهتر از دیگری نیست.

مزایای زندگی در حومه شهر

یکی از بهترین دلایل برای نقل مکان به محله‌های آرام حومه شهر، آرامش و سکوتی است که در شهرها نمی‌توان پیدا کرد. به جای صدای بلند رستوران‌ها و وسایل نقلیه، صدای پرندگان و طبیعت و شب‌های آرام، زندگی در حومه را لذت بخش می‌کند.

زندگی در حومه شهر به معنای زندگی در خانه‌ها و حیاط‌های بزرگ‌تر است که اکثراً مجزا هستند و فضای بیشتری برای خانواده فراهم می‌کند. اجتماعات نیز در حومه نسبت به شهرها شلوغی کمتری دارند، بنابراین هرکس فضای زندگی شخصی بیشتری دارد. علاوه بر این، هر کس می‌تواند در برنامه توسعه مناطق حومه یک زمین را خریداری کند و خانه‌ای مطابق با سلیقه و نیازهای خانواده خود بسازد.

بیشتر محله‌های حومه شهر از ترافیک کمتر و محیط طبیعی بیشتری برخوردار هستند و توسط فضاهای سبز، مسیرهای پیاده روی، زمین‌های بازی و فضاهای عمومی زیادی احاطه شده‌اند. علاوه بر این مزایا توجه به این نکته ضروری است که خرید خانه در حومه شهر مقرون‌به‌صرفه تر از خرید آپارتمان در شهر است، حتی هزینه‌های زندگی نیز به طور قابل توجهی کمتر از مرکز شهر است. به این ترتیب، می‌توان با مقدار سرمایه مشابه، صاحب خانه‌ای بزرگ‌تر شد که متناسب با نیازهای شخصی باشد.

هنگامی که ساکنان حومه شهر می‌شنوند که قرار است محله‌هایشان متراکم شود، اغلب فکر می‌کنند این بدان معناست که مزایا و امکاناتی که برای آنها تلاش کرده‌اند، از جمله آرامش، امنیت، ترتیبات زندگی بزرگ و مقرون‌به‌صرفه بودن، ناپدید می‌شوند. اما اگر برنامه‌ریزی و طراحی به خوبی انجام شود، با افزودن عناصر خاصی به این مناطق می‌توان بدون گرفتن مزایا و امکانات حومه شهر باعث رشد و پیشرفت آن شد.

موارد دارای اهمیت در طراحی حومه شهر

اولین مسئله‌ای که باید در نظر گرفت این است که چگونه شهرها می‌توانند امکانات و ویژگی‌های مثبت شهرنشینی را با موفقیت به حومه‌ها منتقل کنند. در بسیاری از شهرها به ویژه مناطق فشرده به راحتی می‌توان اکثر فعالیت‌های روزانه را با ۱۵ دقیقه پیاده روی یا دوچرخه‌سواری انجام داد. در حومه‌های شهری که به شکل قدیمی طراحی شده‌اند این موضوع صدق نمی‌کند زیرا اکثر فعالیت‌ها به اتومبیل وابسته است و برای رسیدن به یک فروشگاه بزرگ، مدرسه و محل کار باید مسافتی را بیش از ۱۵ دقیقه با ماشین طی کرد. بنابراین با توجه به وابستگی به اتومبیل، در نظر گرفتن اینکه مردم در زندگی روزمره خود واقعاً به چه چیزی نیاز دارند، منطقی است که برنامه‌ها و طراحی خاصی را در این مناطق پیاده کرد تا حومه شهر بتواند موفق‌تر شود و مردم بتوانند در خانه شخصی خود زندگی کنند و به دور از شلوغی زندگی شهری به کافه بروند و در پارک قدم بزنند.

یکی دیگر از مواردی که باید در نظر گرفته شود نحوه سازماندهی خیابان‌ها است. حومه‌های جدید اغلب دارای ساختار شطرنجی و برنامه‌ریزی شده برای تردد هستند به طوری‌که دیگر خبر از کوچه‌ها و بن‌بست‌های پرپیچ و خم در آن‌ها نیست و همین امر نقطه قوت آن‌ها محسوب می‌شود زیرا همین به تردد ایمن و دسترسی بیشتر کمک می‌کند.

برنامه‌ریزان به دلیل تراکم در شهرها، قادرند در هر محله ویژگی‌ها و نیازهای متمایز آن را شناسایی کنند و طراحی را بر اساس آنها انجام دهند. برای انتقال این ویژگی از شهرها به حومه، طراحان می‌توانند با ایجاد کانون‌های اجتماع و مراکز تجاری در محله‌ای با پتانسیل رشد بالا، مراکز و هسته‌های کوچک شهری تشکیل دهند.

محله‌محوری را که یکی از اصول تعاملات اجتماعی در شهرنشینی است، می‌توان راحت‌تر در حومه‌ها پیاده‌سازی کرد زیرا شهروندان در این مناطق بیشتر از ساکنان شهرها حس تعلق و مالکیت شهری را خواهند داشت. به همین علت فعالیت‌های مشارکتی با شهروندان بیشتر انجام می‌شود و به این ترتیب به علت تمرکز بیشتر بر جزئیات تغییرات و تحولات با تأثیرات بیشتری اعمال می‌شود.

استفاده از روش‌های حمل‌ونقل پایدار، مانند خدمات اشتراکی خودرو به راحتی در محله‌های حومه شهر قابل دسترسی است و زمینه ساخت مسیرهای دوچرخه نیز در اکثر مکان‌ها وجود دارد. راه‌حل‌های جابه‌جایی پاک از جمله خودروهای پلاگین هیبریدی نیز برای گسترش شبکه حمل‌ونقل پایدار، یکی از گام‌های اساسی در طراحی مجدد حومه‌های شهری است.

همانطور که با رعایت اصولی در مورد ساخت‌وساز، حمل‌ونقل و حفاظت از محیط زیست می‌توان شهرهای پایدار طراحی کرد، موضوعات توسعه پایدار در برنامه‌ریزی حومه‌ها نیز قابلیت پیاده‌سازی دارد. ساخت مسکن نوآورانه، مدیریت منابع هوشمند، روش‌های بازیافت دایره‌ای و زیرساخت‌های اختصاص داده شده به حمل‌ونقل عمومی و خودروهای اشتراکی را می‌توان به شکلی متفاوت اما با هدفی مشابه در حومه‌ها انجام داد و موضوع توسعه پایدار را در برنامه‌ریزی آنها پیاده‌سازی کرد. به علت اینکه حومه‌ها در واقع مانند بازوی کمکی برای شهرها ایفای نقش می‌کنند، می‌توان راه‌حل‌های نوآوری و پایداری را در آنجا اجرا کرد و از منافع آن‌ها در محیط‌های شهری بهره برد. بعضی از شهرهای جهان توانسته‌اند از ظرفیت حومه‌ها در جهت افزایش پایداری بهره ببرند. در ادامه چند حومه پایدار در اروپا را خواهیم شناخت که برنامه‌ریزی در آنها برای داشتن محله‌ای پایدار و منعطف با موفقیت اجرا شده است.

محله ساتون در انگلیس

در سال ۲۰۰۲ یک محله بوم‌گردی در حومه جنوب لندن موسوم به ساتون افتتاح شد که طراحی آن با هدف استفاده نکردن از سوخت فسیلی انجام شده بود. انرژی ساختمان‌های این محله از پنل‌های خورشیدی نصب شده بر پشت‌بام تأمین می‌شود و پنجره‌های سه جداره و دیوارهایی به ضخامت ۵۰ سانتی متر پر از مواد عایق طبیعی از ساکنین محافظت می‌کند. ساختمان‌های این محله که با نمای چوبی و آجر قرمز شناخته شده‌اند و به لطف بالکن‌های سبز وسیع خود، انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت‌های انسانی را جبران می‌کنند.

محله واسترا در سوئد

مالمو، سومین شهر بزرگ سوئد، در سال ۲۰۰۱ یک حومه صنعتی شهر را در راستای اهداف محیط زیستی متحول کرد که توانست در سطح بین‌المللی متمایز شود. این محله زیست‌محیطی که صددرصد از منابع تجدیدپذیر انرژی می‌گیرد، با فضاهای سبز بزرگ توجه ویژه‌ای به آسایش ساکنانش دارد و مسیرهای دوچرخه‌سواری و شبکه‌ای از اتوبوس‌های برقی را که در سکوت کار می‌کنند برای حمل‌ونقل تدارک دیده و به این ترتیب مفهوم پایداری را به طور کامل رعایت کرده است.

محله گرنوبل در فرانسه

وقتی اقتصاد دست به دست اکولوژی می‌دهد نتیجه آن محله گرنوبل می‌شود که ۴۰ درصد آن را فضای سبز تشکیل می‌دهد تا پاسخی به چالش‌های زیست محیطی و اجتماعی شهرهای متراکم فرانسه باشد. ساختمان‌های کم‌مصرف این محله با پنل‌های حرارتی خورشیدی تغذیه می‌شوند و بیش از ۴۰ درصد خانه‌های آن به صورت مسکن هم‌زیستی است که به همراه یک مدرسه، یک مهد کودک، یک سینما و یک مرکز خرید ساخته شده‌اند. هر واحد دارای یک فضای پارکینگ زیرزمینی است تا پارکینگ‌های اتومبیل در فضای باز به حداقل برسد و ساکنین به استفاده از راه حل‌های حمل‌ونقل مشترک ترغیب شوند.

محله ووبان در آلمان

۵۵۰۰ خانه در میان درختان سرسبز محله Vauban در نزدیکی فرایبورگ قرار گرفته است. ساختمان این خانه‌ها به‌طور طولی با سقف‌های تک‌شیب و رو به جنوب که با پنل‌های خورشیدی پوشانده شده‌اند، در یک ردیف قرار گرفته‌اند. در این محله پیاده روی، دوچرخه سواری و حمل‌ونقل عمومی برای جابجایی استفاده می‌شود و از ساکنان خواسته شده تا در ایجاد راه حل‌هایی برای حمل‌ونقل که متناسب با زندگی روزمره آنها باشد، مشارکت کنند. به عنوان مثال، یک سازمان غیرانتفاعی در اوایل دهه ۲۰۰۰ تأسیس شد که خدمات اشتراک خودرو را برای نیازهای گاه به گاه ساکنین مدیریت می‌کند.

محله هاماربی در سوئد

یک منطقه صنعتی و بندری سابق واقع در سواحل یک دریاچه، طی درخواست سوئد برای میزبانی بازی‌های المپیک ۲۰۰۴ بازسازی شد. این پروژه از سال ۱۹۹۶ برای تشویق توسعه محله‌ای طراحی شده بود که در آن نوآوری و محیط زیست در کنار هم قرار می‌گرفت. هاماربی با ظرفیت ۳۰ هزار نفر در حال حاضر یک مرجع جهانی برای محله‌های زیست محیطی است. حمل‌ونقل الکتریکی به طور کلی در این محله به خوبی توسعه یافته است و علاوه بر ماشین‌ها، اتوبوس‌های شهر نیز با برق کار می‌کنند. در میان این نوآوری‌ها و سایر ابتکارات، این شهر در سال ۲۰۱۸ یک طرح اشتراک خودرو رایگان را نیز برای ساکنین ارائه کرد.

محله لامبوک در هلند

حومه زیست‌محیطی لامبوک در اوترخت هلند، نقشی را که خودروهای الکتریکی در طرح‌های شهر هوشمند ایفا می‌کنند، نشان می‌دهد. ساکنان آن از دسترسی به سرویس اشتراک خودروهای الکتریکی که باتری‌های آن‌ها توسط پنل‌های خورشیدی نصب شده در پشت بام‌های مجاور شارژ می‌شود، بهره می‌برند. هنگامی که شبکه نیاز به تثبیت دارد، این خودروها همچنین می‌توانند بخشی از انرژی ذخیره شده خود را بازیابی کنند. به کمک این سیستم نقلیه متصل به شبکه، گامی مهم در بهینه سازی روش تولید، توزیع و مصرف انرژی در این حومه شهری برداشته شده است.