آشتی سیاستگذاری طراحی شهری با سلامت مردم
شهرهای سلامتمحور با بهرهگیری از طراحی شهری پایدار، زیرساختهای سبز و حملونقل پاک توانستهاند الگویی نوین برای مقابله با بحران آلودگی هوا ارائه دهند. بازطراحی فضاهای شهری به سبک شهرهای سلامتمحور نهتنها سلامت عمومی را ارتقا میدهد، بلکه به رونق اقتصادی و افزایش جذابیت گردشگری نیز کمک میکند.
Admin1
شهرهای سلامتمحور یا سالوتوژنیک رویکردی نوین در طراحی شهری است که هدف اصلی آن ارتقای سلامت و رفاه شهروندان است. این رویکرد بر پایه نظریه سلامتزایی آنتونوسکی بنا شده است که بر مفهوم «انسجام» تأکید دارد و معتقد است محیط شهری باید برای شهروندان قابل فهم، قابل مدیریت و معنادار باشد. در این چهارچوب، طراحی شهری نهتنها به کاهش آلودگی و ارتقای کیفیت هوا کمک میکند، بلکه با ایجاد فضاهای سبز، مسیرهای پیادهروی و زیرساختهای پایدار، احساس تعلق و آرامش را در زندگی روزمره تقویت میکند.
شهرهای سلامتمحور با بهرهگیری از زیرساختهای سبز همچون کاشت درختان، دیوارهای سبز و پرچینها، به جذب آلایندهها و تغییر جریان هوا در بافت شهری کمک میکنند، همچنین با ایجاد «واحههای سبز» یا مناطق آرام با تهویه کند، همچون پارکها و میدانهای پیادهمحور که منابع آلاینده داخلی ندارند، نقش فیلتر طبیعی هوا را ایفا میکنند. ترکیب اقدامات کاهش آلودگی صوتی با بهبود کیفیت هوا، طراحی انرژیکارآمد ساختمانها و توسعه شبکههای حملونقل فعال همچون پیادهروی و دوچرخهسواری نیز در این چهارچوب اهمیت دارد. مدیریت هوشمند پسماند و استفاده از فناوریهای پایدار، تکمیلکننده این راهبردهاست و همه این اقدامات در کنار هم به ارتقای سلامت عمومی و کیفیت زندگی شهری منجر میشوند.
در سالهای اخیر، بسیاری از شهرهای بزرگ جهان با درک اهمیت رویکرد سلامتمحور، برنامههای گستردهای را برای بازطراحی فضاهای شهری آغاز کردهاند. این شهرها با ترکیب سیاستهای زیستمحیطی، اجتماعی و اقتصادی تلاش کردهاند تا محیطی فراهم کنند که نهتنها از نظر کیفیت هوا و کاهش آلودگی پایدار باشد، بلکه زندگی روزمره شهروندان را نیز غنیتر و سالمتر سازد. نمونههای موفقی همچون بارسلونا، سئول و بنگلور نشان میدهند که با بهرهگیری از زیرساختهای سبز، محدودسازی ترافیک موتوری، توسعه حملونقل عمومی پاک و بازپسگیری فضاهای عمومی برای مردم، میتوان همزمان به اهداف سلامت، رفاه و پایداری شهری دست پیدا کرد.
بارسلونا؛ سوپربلاکها و بازپسگیری فضاهای شهری
بارسلونا از سال ۲۰۱۶ طرح «سوپربلاکها» را بهعنوان یکی از مهمترین نوآوریهای شهری خود آغاز کرد که بهسرعت توجه جهانیان را به خود جلب کرد و به الگویی برای بازاندیشی در مفهوم شهر تبدیل شد. در این طرح، محلهها به خوشههایی از ۹ تا ۱۲ بلوک تقسیم شدهاند و تردد خودروها، موتورسیکلتها و اتوبوسهای غیربرقی در خیابانهای داخلی بهشدت محدود است. اولویت در طراحی خیابانها با عابران پیاده، دوچرخهسواران و فضاهای سبز است. این تغییر ساختاری موجب شده است خیابانهای داخلی از مسیرهای پرخطر به فضاهایی آرام و امن برای زندگی اجتماعی تبدیل شوند، در حالی که خودروها به خیابانهای پیرامونی هدایت میشوند و نظم تازهای در جریان ترافیک شهری شکل میگیرد.
اجرای این طرح در محلههایی همچون پوبلهنو، سنت آنتونی و اورتا نتایج چشمگیری به همراه داشته است. کاهش ۸۲ درصدی ترافیک در سنت آنتونی نشان داده است که محدودسازی خودروها میتواند بهطور مستقیم بر کیفیت زندگی شهری اثر بگذارد. کاهش ۲۵ تا ۳۳ درصدی سطح دیاکسید نیتروژن و کاهش ۱۷ درصدی ذرات معلق پیام ۱۰ از جمله دستاوردهای مهم زیستمحیطی این پروژه است. محدودسازی ترافیک در خیابانها منجر به کاهش چهار تا پنج دسیبل در سطح نویز شده و محیطی آرامتر برای ساکنان فراهم کرده است. این نتایج نشان داده است که سوپربلاکها نهتنها بر کیفیت هوا، بلکه بر سلامت روانی و آرامش شهروندان نیز اثرگذار هستند.
از منظر اجتماعی و اقتصادی، این طرح بیش از ۲۳ هکتار فضای عمومی را برای فعالیتهای اجتماعی آزاد کرد. نصب صدها نیمکت، کاشت درختان جدید و ایجاد فضاهای سبز کوچک در دل محلهها، فرصتهای تازهای برای تعامل اجتماعی، برگزاری رویدادهای محلی و افزایش حس تعلق به محله فراهم آورد. کسبوکارهای کوچک نیز از این تغییرات بهرهمند شدهاند؛ زیرا افزایش حضور مردم در فضاهای عمومی موجب رونق اقتصادی و رشد تجارت محلی شده است. سوپربلاکها توانستند همزمان کیفیت هوا را بهبود بخشند، سلامت عمومی را ارتقا دهند و زندگی اجتماعی و اقتصادی محلهها را شکوفا کنند.
برآوردها نشان میدهد که گسترش کامل طرح به ۵۰۳ سوپربلاک میتواند سالانه از مرگ زودرس حدود ۷۰۰ نفر جلوگیری کند، امید به زندگی را تا ۲۰۰ روز افزایش دهد و صرفهجویی اقتصادی معادل ۱.۷ میلیارد یورو به همراه داشته باشد. این چشمانداز نشان میدهد که بارسلونا با ترکیب طراحی شهری، سیاستهای زیستمحیطی و مشارکت شهروندان، الگویی جهانی برای شهرهای سلامتمحور ارائه کرده است.
سئول؛ برنامه جامع کنترل کیفیت هوا
سئول با اجرای «برنامه جامع کنترل کیفیت هوا» توانسته است سطح ذرات معلق پیام ۲.۵ را در سال ۲۰۲۱ به رکورد ۲۰ میکروگرم بر مترمکعب برساند. این برنامه بر اساس «قانون ویژه بهبود کیفیت هوا در منطقه کلانشهری سئول» تدوین شده و شامل مجموعهای از اقدامات در حوزه منابع ثابت و متحرک است. نخستین برنامه جامع از سال ۲۰۰۵ آغاز شد و طی سالهای بعد با اصلاحات و طرحهای جدید همچون «طرح جامع مدیریت ذرات ریز» ادامه پیدا کرد.
سئول در بخش منابع ثابت، با رویکردی جامع و سختگیرانه به سراغ کاهش آلایندههای ناشی از صنایع و ساختمانها رفت. یکی از مهمترین اقدامات، جایگزینی دیگهای دیزلی قدیمی با سامانههای کمانتشار مبتنی بر گاز طبیعی مایعشده (LNG) یا سامانههای برقی است. این تغییر نهتنها موجب کاهش چشمگیر انتشار دیاکسید نیتروژن و ذرات معلق شد، بلکه مصرف انرژی را نیز بهینه کرد. استفاده از LNG بهدلیل احتراق پاکتر و تولید آلایندههای کمتر، بهویژه در مقایسه با دیزل، سهم بزرگی در کاهش آلودگی ایفا کرد.
افزون بر این، توسعه سیستمهای گرمایش منطقهای به جای استفاده از بخاری در ساختمانها، موجب شده است مصرف سوختهای فسیلی کاهش و راندمان انرژی افزایش پیدا کند. ممیزیهای انرژی بهطور گسترده در صنایع و ساختمانهای بزرگ اجرا میشود تا نقاط ضعف در مصرف انرژی شناسایی و اصلاح شوند. این مجموعه اقدامات در نهایت منجر به کاهش حدود ۳۰ درصدی انتشار ذرات آلاینده از منابع ثابت شده است که دستاوردی قابلتوجه برای شهری با جمعیت و تراکم بالای سئول محسوب میشود.
در بخش منابع متحرک نیز سیاستهای گستردهای به اجرا درآمده است. ایجاد «مناطق حملونقل سبز» در بخشهای مرکزی شهر، ورود خودروهای دیزلی پرآلاینده را محدود کرده و به کاهش مستقیم انتشار آلایندهها در مناطق پرتردد انجامیده است. دولت محلی با برنامهای جدی، سالانه بیش از ۵۰۰ هزار خودرو قدیمی و پرمصرف را از رده خارج و به جای آنها خودروهای پاکتر و کممصرف وارد چرخه حملونقل میکند.
توسعه ناوگان حملونقل عمومی پاک نیز بخش مهمی از این راهبرد است؛ بهطوری که بیش از ۴۰۰۰ اتوبوس برقی وارد خطوط شهری شده و علاوه بر کاهش آلودگی هوا، سطح نویز شهری را نیز پایین آوردهاند. گسترش خطوط مترو با هدف کاهش وابستگی شهروندان به خودروهای شخصی، یکی دیگر از اقدامات کلیدی است که توانسته سهم حملونقل عمومی را بهطور چشمگیری افزایش دهد.
سامانههای هوشمند حملونقل در سئول بهعنوان یکی از ابزارهای کلیدی مدیریت شهری به کار گرفته شدهاند تا جریان ترافیک با کمترین میزان توقف و اتلاف انرژی هدایت شود. این سامانهها با استفاده از حسگرها، دوربینها و دادههای لحظهای از وضعیت خیابانها، حجم خودروها و سرعت حرکت آنها را تحلیل میکنند و بر اساس الگوریتمهای پیشرفته، چراغهای راهنمایی و مسیرهای جایگزین را بهطور پویا تنظیم میکنند. نتیجه این مدیریت هوشمند آن است که خودروها زمان کمتری در پشت چراغ قرمز یا در صفهای طولانی متوقف میشوند و در نتیجه میزان مصرف سوخت و انتشار آلایندههایی همچون دیاکسید نیتروژن و ذرات معلق بهمیزان قابلتوجهی کاهش مییابد.
این فناوری علاوه بر کاهش آلودگی هوا، به بهبود کیفیت زندگی شهروندان نیز کمک کرده است؛ زیرا کاهش زمان سفر و روانتر شدن جریان ترافیک، استرس ناشی از رانندگی در شرایط شلوغ را کم میکند و بهرهوری اقتصادی را افزایش میدهد. سامانههای هوشمند حملونقل با ایجاد هماهنگی میان دادههای لحظهای و مدیریت ترافیک، توانستهاند از انتشار بیهوده آلایندهها در زمانهای توقف طولانی جلوگیری کنند و همزمان تجربهای کارآمدتر و سالمتر از حملونقل شهری را برای مردم فراهم سازند.
افزون بر این اقدامات، توسعه جنگلهای شهری به وسعت ۱۰۰۰ هکتار نقش مهمی در جذب دیاکسید کربن و بهبود کیفیت هوا ایفا کرده است. نصب بیش از ۲۰ هزار ایستگاه شارژ خودروهای برقی زیرساخت لازم برای گسترش ناوگان پاک را فراهم آورده است و شهروندان را به استفاده از خودروهای برقی تشویق میکند. مشارکت فعال شهروندان از طریق اپلیکیشنهای گزارش تخلفات زیستمحیطی، به نظارت بهتر بر اجرای قوانین کمک کرده و حس مسئولیت اجتماعی را تقویت کرده است. مجموع این اقدامات نهتنها به کاهش بیماریهای تنفسی و بهبود سلامت عمومی منجر شده، بلکه صرفهجویی اقتصادی عظیمی معادل ۱۰ تریلیون وون را به همراه داشته است. سئول با ترکیب سیاستهای سختگیرانه، بهرهگیری از فناوریهای نوین و جلب مشارکت اجتماعی توانسته است یکی از موفقترین نمونههای شهر سلامتمحور در آسیا باشد.
بنگلور؛ خیابانهای بدون خودرو برای هوای پاک
بنگلور بهعنوان یکی از کلانشهرهای پرجمعیت هند، در سالهای اخیر با چالش جدی آلودگی هوا روبهرو است. برای مقابله با این مشکل، مدیریت شهری سیاستی نوآورانه تحت عنوان «پیادهراهسازی خیابانهای پرترافیک» را در روزهای پایانی هفته اجرا کرده است. بر اساس این طرح، از عصر جمعه تا شب یکشنبه ورود خودروها به خیابانهای شلوغی همچون چرچ استریت، بریگید رود و کامرشال استریت ممنوع میشود. این اقدام به کاهش ترافیک و آلودگی کمک کرده و فضا را برای عابران پیاده، دوچرخهسواران و برگزاری رویدادهای اجتماعی آزاد کرده است. خیابانها در این بازه زمانی به محل برگزاری بازارهای محلی، جشنوارههای فرهنگی و فعالیتهای اجتماعی تبدیل میشوند و بهنوعی نقش میدانهای عمومی را ایفا میکنند.
اجرای این سیاست با تغییرات کالبدی و زیرساختی همراه بوده است. شهرداری با گسترش پیادهروها، ایجاد مسیرهای ویژه دوچرخهسواری، نصب نیمکتها و نورپردازی شهری، محیطی امن و جذاب برای حضور شهروندان فراهم کرده است. دادههای رسمی نشان میدهد که پس از اجرای این طرح، غلظت آلایندههای خطرناک همچون پیام ۲.۵ و پیام ۱۰ به سطح استانداردهای ملی رسیده و کیفیت هوا در محدودههای بستهشده به خودروها بهطور محسوس بهبود پیدا کرده است.
افزون بر این، تجارت محلی در این مناطق تا ۳۰ درصد رشد داشته است؛ زیرا حضور بیشتر مردم در فضاهای عمومی موجب رونق کسبوکارهای کوچک، رستورانها و فروشگاهها شده است. این تغییرات نهتنها سلامت عمومی را ارتقا داده، بلکه به رونق اقتصادی و افزایش جذابیت گردشگری شهری نیز کمک کرده است. بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی این خیابانها را بهعنوان مقصدی برای تجربه فرهنگ شهری بنگلور انتخاب میکنند.
برنامههای آینده بنگلور چشمانداز روشنتری ترسیم کردهاند: توسعه مناطق کمانتشار، باریکسازی خیابانها برای کاهش سرعت خودروها، بهینهسازی چراغهای راهنمایی و ایجاد بیش از ۵۰ کیلومتر خیابان بدون خودرو تا سال ۲۰۳۰. این اقدامات علاوه بر کاهش آلودگی، منافع اقتصادی حاصل از گردشگری و سلامت عمومی را به همراه خواهد داشت و بنگلور را به یکی از پیشگامان شهرهای سلامتمحور در جنوب آسیا تبدیل خواهد کرد.
تجربههای بارسلونا، سئول و بنگلور نشان میدهد که شهرهای سلامتمحور با ترکیب طراحی شهری، فناوریهای نوین و مشارکت شهروندان میتوانند بهطور چشمگیری کیفیت هوا و سلامت عمومی را ارتقا دهند. هرچند چالشهایی همچون هزینههای بالا، نیاز به نگهداری و محدودیتهای اجرایی وجود دارد، اما نتایج بهدستآمده نشان میدهد که این رویکردها نهتنها از نظر زیستمحیطی، بلکه از نظر اقتصادی و اجتماعی نیز سودمند هستند. آینده شهرهای پایدار در گرو تلفیق سیاستهای کاهش انتشار با نوآوریهای سلامتمحور خواهد بود.
