برج جده، که به نام برج ملکوم یا برج پادشاهی (Kingdom Tower) نیز شناخته می‌شود، پروژه‌ای استثنایی در زمینه معماری و مهندسی سازه است که با ارتفاعی بیش از یک کیلومتر، رکورد بلندترین ساختمان جهان را خواهد شکست که اکنون در اختیار برج خلیفه است. در رقابتی دشوار با شرکت‌های معماری برجسته، طراحی این برج عظیم به دفتر معماری آدریان اسمیت + گوردون گیل (AS+GG) سپرده شد. این پروژه واقع در شهر جده عربستان سعودی، مساحتی بالغ بر ۵۳۰ هزار متر مربع را دربرمی‌گیرد و هزینه ساخت آن بیش از ۱.۲ میلیارد دلار پیش‌بینی شده است.

برج جده بلندترین نماد قدرت و شکوه آینده

برج جده با ترکیب طراحی معماری نوین، فناوری‌های پیشرفته سازه‌ای و توجه به ابعاد فرهنگی و اقلیمی، به سمت فتح رکوردهای جدید ارتفاع حرکت می‌کند. این برج نه‌تنها نشانه‌ای از پیشرفت مهندسی و معماری، بلکه سمبلی از توسعه اقتصادی و فرهنگی عربستان سعودی است که قصد دارد جایگاهی برجسته در بازار جهانی و صنعت گردشگری به دست آورد.

در قالب مسابقه‌ای برای انتخاب طراحی این برج در پروژه عظیم شهر پادشاهی ( Kingdom City) به ارزش ۲۰ میلیارد دلار، هدف طراحی برجی چندمنظوره شامل هتل پنج ستاره، آپارتمان‌های خدماتی، دفاتر اداری و واحدهای مسکونی بود که علاوه‌بر امکانات لوکس، رکوردهای جهانی همچون بلندترین طبقه قابل استفاده، بلندترین ارتفاع کلی را بشکند.

کارفرما، شرکت اقتصادی جده (JEC)، این پروژه را به‌عنوان نمادی از رشد و توانمندی عربستان سعودی در سطح بین‌المللی و فرصتی برای جذب سرمایه‌های جهانی می‌بیند. تجربه آدریان اسمیت که پیش از این در طراحی برج خلیفه نقش داشت، نقش محوری در شکل‌دهی این پروژه ایفا کرد و تیم طراحی با الهام از دستاوردهای برج خلیفه و با نوآوری‌های لازم، به طراحی جدیدترین بلندترین برج جهان پرداخت.

فرم پاخور برج که در ابتدا طرح‌های مربع، دایره و مثلث برای آن مورد بررسی قرار گرفتند، به‌دلیل محدودیت در دستیابی به ارتفاع یک کیلومتری کنار گذاشته شدند و در نهایت فرم وای‌شکل سه‌شاخه با انحناها و فرو رفتگی‌های ویژه انتخاب شد که ضمن بهینه‌کردن مساحت، به ارتفاع مورد نظر کمک شایانی کرد.

این فرم علاوه‌بر ویژگی‌های فنی، از منظر فرهنگی متناسب با طبیعت بیابانی منطقه و یادآور گیاهان بومی با برگ‌هایی است که از ریشه‌ای مشترک منشعب شده‌اند. به‌طور نمادین، سه شاخه برج فرصت‌های جدید اقتصادی و فناوری در حال ظهور در عربستان را نمایش می‌دهد، به‌گونه‌ای که جهت یکی از شاخه‌ها به سمت شهر مقدس مکه و دیگری به سمت شمال برای کاهش تابش مستقیم خورشید قرار دارد.

برخلاف بسیاری از برج‌های بلند که بالکن ندارند، در طراحی این برج بالکن‌ها به‌عنوان عناصر معماری با ارزش دیده شده‌اند که نه‌تنها به زیبایی نمای برج می‌افزایند، بلکه به‌عنوان فضای لوکس با ارزش افزوده برای جذب خریداران اهمیت دارند. طراحی بالکن‌ها به‌گونه‌ای است که شرایط اقلیمی منطقه را مد نظر قرار داده‌اند و با سایه‌اندازی مؤثر، تابش مستقیم خورشید را کاهش می‌دهند.

یکی از چالش‌های معمول در طراحی برج‌های بلند، حفظ فاصله مناسب میان هسته سازه مرکزی و فضاهای قابل استفاده است. در برج جده با حفظ هسته مرکزی در هر شاخه و حذف بخش‌های غیرکاربردی، امکان بهره‌برداری بهینه از فضا فراهم شده است. زاویه ۱۲۰ درجه میان شاخه‌ها علاوه‌بر حفظ حریم خصوصی ساکنین، دید وسیعی از شهر جده را برای همه واحدها تضمین می‌کند.

فرآیند ساخت برج جده نسبت به برج خلیفه متفاوت است. برج خلیفه از فرم پلکانی با ۲۷ پله برای کاهش پلان در ارتفاع استفاده کرده که نیازمند سازه‌ها و اتصالات پیچیده‌ای همچون اوتریگرها و ترنسفرها بود؛ اما برج جده از فرم مخروطی و مداوم بهره می‌برد که عملیات ساخت را ساده‌تر و امکان استفاده مجدد از قالب‌ها در سازه را فراهم کرده است. این فرم یکنواخت و تکراری، استفاده از سیستم قالب پرش (jump form) را ممکن می‌کند تا سرعت و کیفیت اجرا بالاتر رود.

بدنه برج از دیوارهای بتنی مسلح، تیرهای رابط و سقف‌های بتنی تخت تشکیل شده که بدون نیاز به اتصالات پیچیده، استحکام لازم را ایجاد می‌کند. بتن استفاده‌شده از مقاومت فشاری ۶۰ تا ۸۰ مگاپاسکال برخوردار است و فناوری‌های پیشرفته‌ای برای پمپاژ و قالب‌ریزی بتن در ارتفاعات به‌کار گرفته شده است.

فرم سه‌شاخه برج در مقابل بارهای جانبی به‌ویژه باد نقش اصلی را دارد. این شاخه‌ها همچون تیرهای فلنجی گسترده عمل و پیچش و خم شدن ناشی از باد را به‌طور مؤثر کنترل می‌کنند. ضخامت مناسب دیوارهای بتنی و آرایش ساختاری مهندسی‌شده، پایداری برج را در برابر نیروهای باد در ارتفاعات بسیار بالا تضمین می‌کند.

از ویژگی‌های جذاب برج جده، وجود رصدخانه‌ای در ارتفاع ۶۳۰ متری در طبقه ۱۵۷ است که بلندترین رصدخانه جهان به‌شمار می‌رود. همچنین تراس آسمانی (Sky Terrace) با قطر حدود ۳۰ متر، چشم‌اندازی بی‌نظیر از شهر و پروژه شهر پادشاهی فراهم می‌آورد که در ابتدا به‌عنوان هلی‌پد در نظر گرفته شده بود، ولی به دلایل ایمنی به فضاهای باز عمومی تبدیل شد.