باغ‌های بانوان؛ الگوهای موفق شهر انسان‌محور در ایران
ایجاد باغ‌های بانوان در شهرهای مختلف ایران از جمله اصفهان، پاسخی به نیاز روزافزون زنان برای حضور فعال، امن و آزاد در فضاهای شهری است؛ این باغ‌ها بستری برای رشد فرهنگی، تقویت روابط اجتماعی و افزایش نشاط جمعی فراهم کرده‌اند و به نمادی از شهرهای مدرن و عدالت‌محور ایرانی تبدیل شده‌اند.
Admin1
در دهه‌های اخیر، گسترش شهرنشینی و افزایش چالش‌های اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی، ضرورت بازنگری در شیوه‌های مدیریت شهری را بیش از پیش نمایان کرده است. در این میان، توجه به نیازهای نیمی از جمعیت جامعه، یعنی زنان، از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه انسانی و اجتماعی به شمار می‌رود.
ایجاد باغ‌های بانوان در شهرهای ایران، پاسخی هوشمندانه و در عین حال انسانی به این نیاز است؛ فضاهایی سبز و ایمن که با رویکردی اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی طراحی شده‌اند تا بانوان بتوانند در محیطی امن، سالم و متناسب با ویژگی‌های خود به فعالیت‌های فردی و جمعی بپردازند.
باغ‌های بانوان در حقیقت جلوه‌ای از عدالت فضایی در شهر هستند؛ زیرا دسترسی برابر زنان به فضاهای عمومی، تفریحی و ورزشی را فراهم می‌کنند و امکان حضور فعال آنان را در عرصه اجتماعی افزایش می‌دهند.
در بسیاری از کلان‌شهرهای ایران، این باغ‌ها به عنوان یکی از شاخص‌های مدیریت شهری انسان‌محور مطرح شده‌اند؛ جایی که زن نه صرفاً به‌عنوان مخاطب خدمات، بلکه به عنوان کنشگر فعال در جامعه شهری دیده می‌شود. از تهران تا شیراز، از مشهد تا تبریز، احداث فضاهای اختصاصی برای بانوان گامی برای ارتقای سلامت جسمی و روانی، تقویت روابط اجتماعی و افزایش کیفیت زندگی شهری به شمار می‌آید.
اهمیت باغ‌های بانوان تنها در ایجاد فضاهای تفریحی خلاصه نمی‌شود؛ این مجموعه‌ها بستر مناسبی برای توانمندسازی زنان و ارتقای آگاهی آنان در حوزه‌های گوناگون از جمله سلامت، مهارت‌های زندگی، کارآفرینی، ورزش و فرهنگ فراهم می‌آورند. برنامه‌ریزی برای چنین فضاهایی، به معنای سرمایه‌گذاری بر روی سرمایه اجتماعی زنان است، زیرا زنان سالم، آگاه و شاداب، نقش مستقیمی در رشد و پویایی خانواده و جامعه دارند.
در میان شهرهای ایران، اصفهان به عنوان یکی از پیشروترین شهرها در اجرای این طرح‌ها شناخته می‌شود. مدیریت شهری اصفهان با نگاهی راهبردی و آینده‌نگر، توانسته است مفهوم باغ‌های بانوان را به الگویی از توسعه پایدار شهری و عدالت اجتماعی تبدیل کند. این باغ‌ها که در مناطق مختلف شهر ایجاد شده‌اند، نه تنها فضاهایی برای گذران اوقات فراغت بانوان به شمار می‌روند، بلکه بستری پویا برای رشد فرهنگی و اجتماعی آنان نیز هستند.
در طراحی و ساخت این فضاها، اصول زیبایی‌شناسی شهری به‌خوبی رعایت شده و محیطی چشم‌نواز، آرام و سازگار با طبیعت پدید آمده است. امکانات متنوعی همچون مسیرهای پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری، سالن‌های ورزشی، خانه‌های سلامت، کتابخانه‌ها، آلاچیق‌های خانوادگی، زمین‌های بازی کودکان و فضاهای فرهنگی در این باغ‌ها تعبیه شده است تا بانوان در گروه‌های سنی مختلف بتوانند مطابق با نیاز و علاقه خود از آن بهره‌مند شوند.
از جمله نمونه‌های شاخص این مجموعه‌ها می‌توان به باغ بانوان صفه، باغ بانوان ریحانه در منطقه ۷، باغ بانوان طلوع در منطقه ۱۰، باغ بانوان مهتاب در منطقه ۴ و باغ بانوان نرگس در منطقه ۱۲ اشاره کرد که در نقاط مختلف شهر اصفهان جان گرفته‌اند؛ پراکندگی جغرافیایی هدفمند این فضاها موجب شده است تا بانوان در مناطق مختلف شهر، دسترسی عادلانه‌ای به امکانات تفریحی و فرهنگی داشته باشند و مفهوم عدالت فضایی در عمل تحقق یابد.
یکی از ویژگی‌های برجسته باغ‌های بانوان اصفهان، توجه به پایداری محیط‌زیستی است؛ استفاده از گونه‌های گیاهی بومی و مقاوم به کم‌آبی، طراحی سامانه‌های آبیاری هوشمند، نورپردازی کم‌مصرف و حفظ بافت طبیعی زمین از جمله اقداماتی است که این مجموعه‌ها را به نمونه‌ای موفق از مدیریت سبز شهری بدل کرده است؛ بدین ترتیب شهرداری اصفهان نه‌تنها به رفاه بانوان توجه داشته، بلکه نگاه بلندمدتی به حفاظت از محیط‌زیست و منابع طبیعی نیز اتخاذ کرده است.
از منظر اجتماعی و فرهنگی نیز این فضاها به محلی برای هم‌افزایی، آموزش و تعامل اجتماعی بانوان تبدیل شده‌اند؛ برگزاری کارگاه‌های آموزشی در زمینه سلامت، مهارت‌های زندگی، صنایع‌دستی، کارآفرینی، ورزش و محیط‌زیست، سبب شده است این باغ‌ها نقشی فعال در ارتقای سطح آگاهی و توانمندسازی زنان ایفا کنند. همچنین جشنواره‌های فرهنگی، نمایشگاه‌های هنری و برنامه‌های مناسبتی، روح زندگی جمعی را در این فضاها زنده نگه داشته‌اند.
از سوی دیگر، بعد امنیتی و آرامش خاطر نیز در طراحی این فضاها جایگاهی ویژه دارد؛ حضور نیروهای خدماتی و انتظامی زن، رعایت کامل اصول ایمنی و طراحی محصور این باغ‌ها، محیطی امن و مطمئن برای بانوان فراهم کرده است تا با آسودگی خاطر به ورزش، مطالعه، گفتگو یا استراحت بپردازند.
در واقع، باغ‌های بانوان اصفهان فراتر از یک فضای سبز شهری‌اند؛ آن‌ها بازتاب اندیشه‌ای هستند که به شهر به مثابه زیستگاه انسانی می‌نگرد، نه صرفاً مجموعه‌ای از ساختمان و خیابان؛ این فضاها با تقویت حس تعلق اجتماعی، ارتقای نشاط عمومی و افزایش مشارکت زنان در جامعه، به توازن و پویایی فرهنگی شهر کمک می‌کنند.
در چشم‌انداز آینده، شهرداری اصفهان با تداوم این رویکرد و گسترش این فضاها در مناطق جدید شهر، قصد دارد امکانات نوینی همچون سالن‌های تخصصی ورزش، مراکز آموزشی هوشمند، فضاهای مشاوره سلامت خانواده و بازارچه‌های دائمی بانوان را ایجاد کند تا این باغ‌ها بیش از پیش به پایگاهی برای شکوفایی ظرفیت‌های زنان در عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی تبدیل شوند.
باغ‌های بانوان نه تنها نماد توسعه شهری هوشمند و عدالت‌محور در اصفهان هستند، بلکه الگویی الهام‌بخش برای دیگر شهرهای ایران به شمار می‌آیند؛ الگویی که در آن، شهر برای همه شهروندان طراحی می‌شود و نیمی از جامعه، سهمی برابر از زیبایی، آرامش و زندگی شهری دارند.
اصفهان پیش‌تر به‌عنوان یکی از پیشگامان احداث باغ‌های بانوان در کشور شناخته می‌شد
فرزانه کلاهدوزان، رئیس کمیسیون خانواده، بانوان و جوانان شورای اسلامی شهر اصفهان به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: یکی از مهم‌ترین اقدامات مدیریت شهری اصفهان طی دو سال گذشته، بازآفرینی و بهسازی باغ‌های بانوان در نقاط مختلف شهر بوده است و این مراکز که از ظرفیت‌های کم‌نظیر برای ارتقای نشاط اجتماعی و فراهم‌کردن محیطی امن و اختصاصی برای بانوان برخوردارند، به‌دلیل قدمت و استفاده گسترده نیازمند بازسازی و به‌روزرسانی بودند.
وی ادامه می‌دهد: بر اساس برنامه‌ریزی‌ها، باغ بانوان پردیس در منطقه ۱۳ بازگشایی خواهد شد و طرح بازآفرینی باغ بانوان ناژوان نیز آماده اجرا است، همچنین باغ بانوان صدف پس از بازسازی کامل، به چرخه استفاده بازگشته و هم‌اکنون میزبان گردهمایی‌ها و اردوهای خانوادگی و دخترانه است و در کنار این‌ها، باغ بانوان طوبی در منطقه ۱۵ نیز با تمرکز ویژه بر حوزه ورزش بانوان فعالیت گسترده‌ای دارد.
رئیس کمیسیون خانواده، بانوان و جوانان شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: باغ‌های بانوان دیگری همچون طلوع در منطقه ۱۰ نیز با استقبال پرشور شهروندان همراه بوده‌اند، به‌گونه‌ای که در فصل‌های بهار، تابستان و پاییز حضور بانوان در این فضاها بسیار چشمگیر است و حتی در زمستان نیز مدارس و اردوهای دانش‌آموزی از امکانات آن‌ها بهره‌مند می‌شوند.
کلاهدوزان می‌گوید: این مراکز علاوه بر ایجاد فضایی امن و سالم برای بانوان، امکانات ورزشی متنوعی را فراهم کرده‌اند تا ضمن پاسخگویی به نیازهای تفریحی، زمینه ارتقای سلامت جسمی و کاهش فقر حرکتی در میان بانوان را نیز مهیا کنند و در همین راستا، بسیاری از فرهنگسراهای سطح شهر نیز بخشی از فضاهای خود را به ورزش صبحگاهی و فعالیت‌های ورزشی بانوان اختصاص داده‌اند.
وی اضافه می‌کند: مدیریت شهری اصفهان تأکید دارد که این اقدامات تنها به حوزه بانوان محدود نمی‌شود، بلکه در تعامل با سایر کمیسیون‌ها و نهادهای مرتبط همچون کمیسیون حمل‌ونقل و خدمات شهری، مسائل خانواده‌محور و زیست‌پذیری شهری نیز مدنظر قرار گرفته است، از جمله این اقدامات می‌توان به خرید اتوبوس‌هایی مناسب برای مادران و کودکان، احداث بوستان‌های خانواده‌محور، طراحی المان‌های شهری متناسب با رویکرد خانواده‌محوری و هم‌افزایی با نهادهایی چون بهزیستی برای توسعه برنامه‌های مرتبط با شهر دوستدار سالمند اشاره کرد.
رئیس کمیسیون خانواده، بانوان و جوانان شورای اسلامی شهر اصفهان خاطرنشان می‌کند: اصفهان که پیش‌تر به‌عنوان یکی از پیشگامان احداث باغ‌های بانوان در کشور شناخته می‌شد، اکنون با بازآفرینی و توسعه این مراکز، بار دیگر ظرفیت‌های نهفته خود را در مسیر تحقق شهر خانواده و ارتقای جایگاه بانوان در زندگی شهری آشکار ساخته است و این تلاش‌ها می‌تواند الگویی موفق برای دیگر شهرهای کشور در جهت ارتقای کیفیت زندگی اجتماعی و تحقق شهری زیست‌پذیر و پویا باشد.
باغ‌های بانوان اصفهان، پناهگاهی امن و پویا برای نشاط، آموزش و هم‌دلی زنان شهر
نیما صالحی‌مهر، رئیس اداره بانوان و خانواده شهرداری اصفهان با اشاره به اهمیت و کارکرد باغ‌های بانوان شهر اصفهان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: باغ‌های بانوان از جمله فضاهای تفریحی و اجتماعی هستند که زیر نظر شهرداری اصفهان فعالیت می‌کنند و خوشبختانه امروز به عنوان یکی از محبوب‌ترین و پویاترین محیط‌های شهری برای بانوان شناخته می‌شوند و این فضاها اگرچه قرار است از نظر شرایط فیزیکی به‌روزرسانی و نوسازی شوند، اما حتی در وضعیت فعلی نیز از ارزش بالایی برخوردارند، زیرا حس امنیت، آرامش و آزادی را برای زنان در محیطی سالم و دوستانه فراهم می‌کنند.
وی می‌افزاید: در شهر اصفهان با وجود پارک‌ها و فضاهای سبز متعدد، نیاز به فضاهایی اختصاصی برای بانوان همچنان احساس می‌شود و بانوان باید بتوانند بدون دغدغه و در محیطی امن، به فعالیت‌های ورزشی، فرهنگی و تفریحی بپردازند و باغ‌های بانوان دقیقاً با همین هدف شکل گرفته‌اند تا زنان بتوانند با آسایش خاطر، گردهمایی‌ها و رویدادهای خود را برگزار کنند؛ چه به صورت خصوصی با دوستان و خانواده، و چه در قالب برنامه‌های عمومی و فرهنگی از سوی شهرداری و نهادهای مختلف.
صالحی‌مهر در توضیح فعالیت‌های در حال اجرا در این باغ‌ها می‌گوید: در باغ‌های بانوان، مجموعه متنوعی از برنامه‌ها و خدمات ارائه می‌شود. از جمله برگزاری کلاس‌های آموزشی و مهارتی، دوره‌های هنری و فرهنگی، برنامه‌های ورزشی مانند ورزش صبحگاهی، مسابقات و بازی‌های گروهی، کلاس‌های آشپزی، و حتی جلسات مشاوره سلامت که علاوه بر این، در ایام خاص سال یا مناسبت‌های ملی و مذهبی، رویدادهای ویژه‌ای با محوریت بانوان برگزار می‌شود که با استقبال بسیار خوبی مواجه است.
وی ادامه می‌دهد: یکی از مهم‌ترین باغ‌هایی که مستقیم زیر نظر اداره بانوان و خانواده شهرداری اصفهان فعالیت می‌کند، باغ بانوان صدف است و این مجموعه به دلیل موقعیت طبیعی و ارتفاعی خود فضایی خاص و جذاب دارد و با حال‌وهوای جنگلی‌اش برای بانوان جوان و مادران محیطی آرام و دل‌پذیر ایجاد کرده است، البته به دلیل شرایط فیزیکی خاص، این باغ بیشتر مورد استفاده بانوان بزرگسال و جوان قرار می‌گیرد و دانش‌آموزان ابتدایی کمتر از آن بهره می‌برند و با این حال، فضاهای مسقف و امکانات رفاهی آن باعث شده مدارس، مراکز فرهنگی و گروه‌های آموزشی از این محل برای اردوهای فرهنگی و حتی برنامه‌های شب‌خواب استفاده کنند.
رئیس اداره بانوان و خانواده شهرداری اصفهان با اشاره به برنامه‌های آموزشی تلفیقی خانواده‌محور در این باغ‌ه: می‌گوید در برخی از این مراکز، دوره‌های آموزشی فرزندپروری و همسرداری به‌صورت ترکیبی برای مادران و دختران نوجوان برگزار می‌شود و این دوره‌ها علاوه بر انتقال دانش و مهارت‌های تربیتی، با برنامه‌های تفریحی و ورزشی همراه هستند تا فضای آموزشی با نشاط و تعامل خانوادگی تلفیق شود؛ به‌عنوان مثال در بخشی از فضای باغ برنامه‌های آموزشی برای والدین برگزار می‌شود و هم‌زمان برای دختران نوجوان بازی‌ها و فعالیت‌های هدفمند طراحی می‌کنیم که در راستای سلامت روان و ارتقای تعاملات اجتماعی آنان است.
صالحی‌مهر با اشاره به استقبال گسترده بانوان از این فضاها اظهار می‌کند: به‌طور میانگین روزانه بیش از هزار نفر از باغ‌های بانوان بازدید می‌کنند، البته میزان مراجعه در فصول مختلف سال متغیر است و عواملی مانند شرایط آب‌وهوایی، وجود فضاهای مسقف یا باز، و برنامه‌های آموزشی در میزان استقبال تأثیرگذار است که با این حال، باغ‌هایی که از نظر امنیت، دسترسی و سطح فیزیکی مناسب‌تری دارند، همواره با استقبال بسیار بالایی از سوی شهروندان روبه‌رو می‌شوند.
وی تصریح می‌کند: با به‌روزرسانی زیرساخت‌ها و اجرای برنامه‌های هدفمند، تلاش می‌کنیم باغ‌های بانوان به فضاهایی چندمنظوره تبدیل شوند؛ جایی که بانوان بتوانند علاوه بر تفریح و ورزش، آموزش ببینند، ارتباطات اجتماعی برقرار کنند و احساس تعلق بیشتری نسبت به شهر و جامعه پیدا کنند.
صالحی‌مهر خاطرنشان می‌کند: هدف ما این است که باغ‌های بانوان نه‌فقط مکانی برای تفریح، بلکه بستری برای رشد شخصیتی، فرهنگی و اجتماعی بانوان اصفهانی باشند و در واقع، این فضاها امروز به نمادی از مشارکت اجتماعی، نشاط جمعی و تقویت بنیان خانواده در شهر اصفهان تبدیل شده‌اند و ما با جدیت در مسیر توسعه، تجهیز و گسترش آن‌ها گام برمی‌داریم.
باغ‌های بانوان در ایران، امروز فراتر از یک طرح عمرانی یا فضای تفریحی ساده هستند؛ آن‌ها به نمادی از تحول در نگرش مدیریت شهری و تجلی احترام به هویت زنانه در کالبد شهر تبدیل شده‌اند. این فضاهای سبز و فرهنگی، با فراهم کردن محیطی ایمن، سالم و الهام‌بخش، امکان حضور فعال‌تر و مؤثرتر زنان در زندگی اجتماعی و شهری را فراهم کرده‌اند.
در کنار کارکردهای تفریحی و ورزشی، این باغ‌ها با برگزاری برنامه‌های فرهنگی، آموزشی و سلامت‌محور، بستر رشد فردی و جمعی بانوان را فراهم ساخته و به تقویت سرمایه اجتماعی در جامعه کمک کرده‌اند.
در نگاهی کلان‌تر، گسترش باغ‌های بانوان در شهرهای مختلف ایران را می‌توان نمادی از توسعه متوازن، عدالت جنسیتی و پایداری اجتماعی دانست؛ حرکتی که نشان می‌دهد شهرها زمانی پویا و زنده خواهند بود که همه شهروندان، فارغ از جنسیت، سهمی برابر از فضاهای شهری داشته باشند.
تجربه موفق شهرهای مختلف ایران از جمله اصفهان در ایجاد این باغ‌ها ثابت کرده است که سرمایه‌گذاری بر آرامش، امنیت و نشاط زنان، در واقع سرمایه‌گذاری بر سلامت و پویایی کل جامعه است. استمرار این رویکرد می‌تواند الگویی الهام‌بخش برای آینده شهرهای ایران باشد؛ شهری که برای همه است و با حضور بانوان، زیباتر و انسانی‌تر می‌شود.
