شهرهای خودکفا؛ آرمان‌شهر آینده یا واقعیتی در حال ظهور؟
در جهانی پُر از بحران‌های زیست‌محیطی، کمبود منابع و وجود چالش‌های روزافزون شهری، ایده «شهرهای خودکفا» در حال قد کشیدن است؛ شهری که خود غذایش را تولید می‌کند، انرژی را از خورشید و باد می‌گیرد، زباله‌هایش را به ثروت تبدیل می‌کند و بدون وابستگی به بیرون، زندگی را پایدارتر و هوشمندانه‌تر می‌سازد.
Admin1
در گوشه‌ای از دنیای پُرهیاهو و شلوغ امروز، در میان دغدغه‌هایی همچون آلودگی هوا، تغییرات اقلیمی، کمبود منابع، بحران انرژی و رشد بی‌رویه جمعیت، مفهومی در حال شکوفا شدن است که می‌تواند آینده‌ای متفاوت، پایدار و زیبا برای بشر رقم بزند.
در دنیای امروز که شهرها با چالش‌هایی همچون تغییرات اقلیمی، نوسانات اقتصادی، مهاجرت گسترده و بحران‌های زیست‌محیطی روبه‌رو هستند، مفهوم «خودکفایی شهری» به‌عنوان یک راهبرد کلان برای تاب‌آوری و پایداری، اهمیت فزاینده‌ای یافته است.
خودکفایی شهری به توانایی یک شهر در تأمین نیازهای اساسی خود، با اتکا به منابع درونی یا پیرامونی، بدون وابستگی شدید به نهادهای فراملی یا دولت مرکزی اطلاق می‌شود.
شهر خودکفا شهری است که بتواند بخش عمده‌ای از نیازهای خود از جمله انرژی، غذا، آب، حمل‌ونقل و حتی شغل و خدمات اجتماعی را از درون خودش، بدون وابستگی شدید به منابع خارجی تأمین کند؛ چنین شهری تلاشی برای پایداری زیستی، اقتصادی و اجتماعی است.
سه ستون اصلی خودکفایی شامل خودکفایی در انرژی با استفاده از منابع تجدیدپذیر همچون انرژی خورشیدی، بادی، زمین‌گرمایی و بایومس، خودکفایی غذایی با تولید محصولات کشاورزی درون یا اطراف شهر با بهره‌گیری از فناوری‌هایی همچون کشاورزی عمودی، گلخانه‌های هوشمند و آکوپونیک و خودکفایی در مدیریت منابع با بازیافت آب و فاضلاب، جمع‌آوری زباله و استفاده مجدد از منابع به‌صورت چرخه‌ای (اقتصاد دایره‌ای) می‌شود.
شهرهای خودکفا به‌دلیل کاهش وابستگی، تاب‌آوری بیشتری در برابر بحران‌ها دارند و می‌توانند الگویی برای توسعه پایدار در قرن بیست‌ویکم باشند؛ جهان به‌سوی تحولاتی عظیم پیش می‌رود و شهرهای آینده، دیگر مجموعه‌ای از بتن، آسفالت و ترافیک نخواهند بود، بلکه زیست‌بوم‌های زنده و پویای انسانی خواهند بود که در هماهنگی با طبیعت و با تکیه‌بر فناوری‌های هوشمند ساخته شده‌اند.
شهرهای خودکفا اگرچه هنوز در مراحل اولیه توسعه هستند، اما هر روز بیشتر از پیش به یک واقعیت تبدیل می‌شوند؛ آن‌ها نماد امید، خرد و آینده‌نگری هستند که در آن انسان با طبیعت در ستیز نیست، بلکه در هم‌زیستی هوشمندانه با آن زندگی خواهد کرد.
مزایای خودکفایی شهری شامل کاهش آسیب‌پذیری در برابر بحران‌ها همچون قطع زنجیره تأمین جهانی یا بلایای طبیعی، افزایش پایداری زیست‌محیطی از طریق کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و استفاده از منابع محلی، توسعه پایدار اقتصادی و ایجاد اشتغال در سطح محلی و تقویت انسجام اجتماعی از طریق مشارکت بیشتر مردم در امور شهری می‌شود.
نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه بالا در بعضی حوزه‌ها همچون انرژی‌های تجدیدپذیر، محدودیت منابع طبیعی در برخی شهرها برای رسیدن به خودکفایی کامل، موانع حقوقی، اداری و سیاسی در مسیر تمرکززدایی و تصمیم‌گیری محلی و لزوم تغییر در الگوهای مصرف و سبک زندگی شهروندان از جمله چالش‌های پیش‌روی شهرهای خودکفایی شهرها است.
گام‌های رو به جلوی اصفهان برای خودکفایی
محمد نورصالحی، رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان می‌گوید: در حال حاضر شهرها به خودکفایی در تأمین منابع مالی رسیده‌اند.
وی اضافه می‌کند: خدمات هر شهر باید متناسب با جمعیت، جغرافیا، محیط و فرهنگ پیش‌بینی شده باشد و دستگاه‌های متولی باید به شهروندان خدمت‌رسانی کنند.
رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان با بیان اینکه هر جمع مسکونی باید حداقل نیازهای ساکنان خود را برطرف کند، تاکید می‌کند: تأمین نیازهای شهروندان اصفهان از ابعاد مختلف انجام شده، اما هنوز به یک شهر خودکفا تبدیل نشده است.
نورصالحی می‌گوید: در حال حاضر اصفهان از نظر زیرساخت‌های بهداشت و درمان شرایط خوبی دارد، اما باید نسبت به تقویت و تکمیل این حوزه اقداماتی صورت گیرد، همچنین زیرساخت‌های خوبی در حوزه گردشگری این کلان‌شهر وجود دارد، اما نسبت به تکمیل آن باید اقداماتی انجام شود.
وی ادامه می‌دهد: در حوزه‌های ورزش و نشاط زیرساخت‌های خوبی در این کلان‌شهر وجود دارد، اما تکمیل آن موجب ارتقای سطح زندگی در شهر می‌شود.
رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان خاطرنشان می‌کند: اصفهان یک شهر تاریخی، قدیمی و با هویت بوده و پاسخگوی تمام نیازهای شهروندان خود است، اما نیاز به تقویت دارد.
خودکفایی به‌معنای الگوی ثابت استفاده از زمین نیست
فریاد پرهیز، دکترای برنامه‌ریزی شهری اظهار می‌کند: شهرها باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی و طرح‌ریزی شوند که متکی به اهداف توسعه و بر پایه برنامه‌ها و فعالیت‌های پیش‌بینی شده باشند.
وی اضافه می‌کند: شهرها باید قادر به تأمین نیازهای اقتصادی و اجتماعی شهر باشند و بتوانند تصمیم‌گیری، مدیریت و انتقال زمینه‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی را در فضای جغرافیایی و منطقه‌ای خود انجام دهند.
دکترای برنامه‌ریزی شهری تاکید می‌کند: در این راستا یک شهر باید بتواند الگو و محیط فرهنگی و اجتماعی را در قالب محیط زیست شهری ارائه دهد.
پرهیز می‌گوید: خودکفایی مفهومی به‌معنای تعادل بین شغل و مسکن در جامعه است، از این‌رو در یک جامعه متعادل، شهروندان می‌توانند کار و زندگی کنند.
وی ادامه می‌دهد: در چارچوب گسترده‌تر، خودکفایی اشاره به شکل ساخته شده است که به مردم اجازه می‌دهد تا به زندگی، کار، خرید و از نو خلق کردن جامعه بپردازند.
دکترای برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: خودکفایی به‌معنای الگوی ثابت استفاده از زمین نیست، بلکه در مفهوم کلی به‌معنای فعالیت و گردش مردم است؛ امروزه میان جریان‌های فعالیت‌های مختلف، بر رفت و آمد در اندازه‌گیری خودکفایی تاکید بیشتری شده است.
پرهیز می‌گوید: ارزیابی و تحلیل کاربری‌های مقصد در سفرهای غیرکاری می‌تواند چشم‌انداز مناسبی باشد، زیرا در صورت تحقق این خدمات در سطح شهر، این نوع سفرها خود به خود درون محیط شهری اتفاق می‌افتد و شهر می‌تواند پاسخگوی نیاز ساکنانش باشد.
به گزارش ایمنا، شهرهای خودکفا تنها یک آرمان‌شهر نیستند؛ آن‌ها پاسخ به یکی از اساسی‌ترین نیازهای بشر امروزی، یعنی پایداری و تاب‌آوری هستند. با برنامه‌ریزی درست، سرمایه‌گذاری هدفمند و همکاری مردم و دولت‌ها، می‌توان این شهرها را از صفحه نقشه‌های مفهومی به واقعیت روزمره زندگی تبدیل کرد.
خودکفایی شهری مفهومی استراتژیک است که نیازمند نگاهی جامع و میان‌رشته‌ای است و شهرها باید با بهره‌گیری از ظرفیت‌های بومی، فناوری‌های نوین و مشارکت مردمی، در مسیر خودکفایی گام بردارند، از این‌رو پیشنهاد می‌شود سیاست‌گذاران شهری با تدوین برنامه‌های میان‌مدت و بلندمدت، زمینه تحقق این هدف را فراهم و شهرها را به کانون‌هایی تاب‌آور، پایدار و مستقل‌تر تبدیل کنند.
شاید روزی برسد که فرزندان ما در شهرهایی زندگی کنند که هوای پاک استنشاق می‌کنند، غذای سالم مصرف می‌کنند، از انرژی پاک استفاده می‌کنند و در هماهنگی با محیط زیست، جهانی بهتر می‌سازند.
