جهان امروز در آستانه تحولی بزرگ در حوزه فناوری‌های دیجیتال و ارتباطات قرار دارد و متاورس به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین دستاوردها، نقش مهمی در شکل‌دهی آینده شهرها ایفا می‌کند. این فناوری نوین، با ترکیب واقعیت فیزیکی و مجازی، امکان خلق محیط‌های دیجیتال تعاملی و پویا را فراهم کرده است که می‌تواند به‌طور چشمگیری کیفیت زندگی شهری را ارتقا دهد. متاورس به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای برنامه‌ریزی هوشمند و نوآورانه توجه بسیاری از شهرها و دولت‌ها را به خود جلب کرده است.

فناوری متاورس، به‌عنوان فضای مجازی مشترکی که واقعیت فیزیکی و واقعیت مجازی را در هم می‌آمیزد، به یکی از نوآورانه‌ترین ابزارها برای توسعه شهری تبدیل شده است. این فناوری با ایجاد مدل‌های دیجیتال سه‌بعدی و شبیه‌سازی‌های تعاملی، فرصت‌های بی‌سابقه‌ای برای بهبود برنامه‌ریزی شهری، ارائه خدمات عمومی، آموزش، مشارکت شهروندان و توسعه اقتصادی فراهم کرده است.

متاورس و مدل‌سازی دیجیتال در برنامه‌ریزی شهری

یکی از کاربردهای کلیدی متاورس در حوزه شهری، ایجاد «دوقلوهای دیجیتال» از شهرها است. دوقلوی دیجیتال در واقع یک مدل سه‌بعدی و تعاملی از شهر واقعی است که تمام اجزای کلیدی آن همچون ساختمان‌ها، خیابان‌ها، زیرساخت‌های حمل‌ونقل، شبکه‌های انرژی، فضاهای سبز و حتی جریان ترافیک و جمعیت را به‌صورت دقیق و پویا بازنمایی می‌کند. این مدل‌ها با بهره‌گیری از داده‌های لحظه‌ای که از حسگرها، دوربین‌ها و سامانه‌های اینترنت اشیا دریافت می‌شود، امکان مشاهده و تحلیل بلادرنگ وضعیت شهر را برای مدیران و برنامه‌ریزان فراهم می‌سازد. دوقلوهای دیجیتال به مدیران شهری این فرصت را می‌دهند که سناریوهای مختلف را شبیه‌سازی کنند. برای مثال، تأثیر احداث یک پل جدید بر ترافیک، یا پیامدهای تغییر کاربری اراضی بر محیط زیست و کیفیت زندگی شهروندان را پیش از اجرا، به‌صورت مجازی بررسی و ارزیابی نمایند. این قابلیت نه‌تنها ریسک تصمیمات شهری را کاهش می‌دهد، بلکه فرایند برنامه‌ریزی و مدیریت منابع را بسیار کارآمدتر و علمی‌تر می‌سازد.

نمونه بارز این رویکرد را می‌توان در شهر تامپره فنلاند مشاهده کرد؛ تامپره با توسعه یک دوقلوی دیجیتال جامع، داده‌های محیطی، اطلاعات زیرساختی و داده‌های جمع‌آوری‌شده از حسگرهای اینترنت اشیا را در یک فضای دیجیتال یکپارچه کرده است. این سامانه به مدیران شهری اجازه می‌دهد تا وضعیت هوا، کیفیت آب، میزان مصرف انرژی، سطح آلودگی و سایر پارامترهای زیست‌محیطی را به‌صورت لحظه‌ای و تعاملی رصد و مدیریت کنند. برای مثال، در صورت افزایش ناگهانی آلودگی هوا یا وقوع بحران زیست‌محیطی، مدیران می‌توانند با شبیه‌سازی سناریوهای مختلف، سریع‌ترین و مؤثرترین راهکار را انتخاب و اجرا کنند. افزون بر این، مدل‌های مجازی امکان مشارکت شهروندان را نیز فراهم می‌کنند؛ به‌طوری که ساکنان می‌توانند پیشنهادات خود را در مورد پروژه‌های شهری ارائه دهند یا تأثیر تصمیمات جدید را پیش از اجرا مشاهده کنند. دوقلوهای دیجیتال، علاوه‌بر افزایش دقت و سرعت تصمیم‌گیری، به شفافیت، پاسخگویی و توسعه پایدار شهری کمک می‌کنند و آینده‌ای هوشمند و کارآمد برای شهرها رقم می‌زنند.

بهبود خدمات عمومی و مشارکت شهروندان

متاورس امکان دسترسی ۲۴ ساعته شهروندان به خدمات شهری را در قالب محیط‌های مجازی فراهم می‌آورد. در این پلتفرم، شهروندان می‌توانند امور اداری همچون مراجعه به شهرداری، پرداخت مالیات و دریافت خدمات مختلف را به‌صورت مجازی انجام دهند و از طریق هوش مصنوعی و چت‌بات‌ها راهنمایی دریافت کنند، همچنین، فضاهای فرهنگی، گردشگری و تفریحی شهر نیز در متاورس بازسازی می‌شوند تا دسترسی به آن‌ها برای همه آسان‌تر و تجربه‌ای فراگیر و جذاب ارائه شود.

یکی از مزایای مهم متاورس، افزایش مشارکت شهروندان در فرایندهای تصمیم‌گیری شهری است. با ایجاد محیط‌های مجازی که شهروندان می‌توانند به راحتی در آن حضور پیدا کنند، نظرات خود را ارائه دهند و در جلسات مشورتی شرکت کنند، شفافیت و پاسخگویی در مدیریت شهری افزایش پیدا می‌کند. پروژه «CitiVerse» که توسط اتحادیه بین‌المللی مخابرات و سازمان‌های جهانی راه‌اندازی شده، نمونه‌ای از این رویکرد است که به شهرها این امکان را می‌دهد پیش از اجرای طرح‌ها، آن‌ها را در فضای مجازی شبیه‌سازی و بازخوردهای مردمی را جمع‌آوری کنند، مدل‌های سه‌بعدی دقیق از زیرساخت‌ها، خدمات و محیط شهری خود را به اشتراک بگذارند و به‌صورت تعاملی با یکدیگر همکاری کنند.

شهرها می‌توانند از طریق CitiVerse بهترین شیوه‌ها و راهکارهای موفق در حوزه‌هایی همچون مدیریت ترافیک، انرژی، آب، حمل‌ونقل عمومی و خدمات اضطراری را به اشتراک بگذارند و از تجربیات یکدیگر بهره‌مند شوند. علاوه‌بر این، CitiVerse به‌عنوان یک پلتفرم مشارکتی، امکان دخالت فعال‌تر شهروندان و ذی‌نفعان مختلف را در فرایندهای برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری شهری فراهم می‌کند. این امر موجب افزایش شفافیت، پاسخگویی و مشارکت اجتماعی می‌شود و به بهبود کیفیت خدمات شهری و رضایت عمومی کمک می‌کند.

پیشروهای جهانی متاورس

شهر سئول به‌عنوان پایتخت کره جنوبی، یکی از پیشگامان جهانی در به‌کارگیری فناوری متاورس برای توسعه خدمات شهری و ارتقای تجربه شهروندان است. پروژه «متاورس سئول» که از سال ۲۰۲۲ آغاز شده، بخشی از چشم‌انداز ده ساله شهردار این شهر برای تبدیل سئول به یک «شهر فراجهانی» و پیشرو در فناوری‌های نوین است. در این پروژه، ساختمان‌های تاریخی و مهم شهر همچون تالار شهر و میدان سئول پلازا به‌صورت دیجیتال بازسازی شده‌اند تا کاربران بتوانند در محیطی تعاملی به گشت‌وگذار بپردازند، در بازی‌ها و فعالیت‌های سرگرم‌کننده شرکت کنند و حتی با حیوانات مجازی تعامل داشته باشند. این فضای مجازی شامل اتاق‌های مشاوره برای جوانان است که امکان گفت‌وگو با مربیان را به‌صورت ناشناس و راحت فراهم می‌کند و به کاهش نگرانی‌های روانی کمک می‌کند.

از دیگر بخش‌های مهم این پروژه، راه‌اندازی دفتر مجازی شهرداری و آزمایشگاه فین‌تک است که خدمات اقتصادی و اداری را به‌صورت آنلاین و بدون نیاز به حضور فیزیکی ارائه می‌دهد. شهروندان می‌توانند در این پلتفرم، خدماتی همچون ثبت شکایات، پرداخت مالیات، رزرو اماکن فرهنگی و گردشگری و شرکت در رویدادهای مجازی را تجربه کنند. بازسازی اماکن تاریخی تخریب‌شده همچون دروازه دونویمون در متاورس، امکان دسترسی به میراث فرهنگی را برای همه فراهم کرده است و جشنواره‌های سنتی همچون جشنواره فانوس نیز به‌صورت مجازی برگزار می‌شوند تا مردم سراسر جهان بتوانند در آن‌ها شرکت کنند.

شهر سئونگنام یکی دیگر از شهرهای کره جنوبی است که در مسیر توسعه متاورس شهری گام‌های مهمی برداشته است. این شهر قصد دارد با بازآفرینی دیجیتال کامل خود در فضای متاورس، خدمات شهری را به شکلی نوین ارائه دهد. یکی از ویژگی‌های برجسته این پروژه، استفاده از شناسه‌های مبتنی بر توکن‌های غیرقابل تعویض (NFT) است که به شهروندان امکان می‌دهد به اطلاعات و خدمات کلیدی شهری دسترسی داشته باشند و مالکیت دیجیتال دارایی‌ها و هویت خود را در فضای مجازی حفظ کنند. این اقدام، نمونه‌ای پیشرفته از کاربرد فناوری بلاک‌چین در مدیریت شهری است که امنیت و شفافیت را افزایش می‌دهد.

پروژه «شهر ویژه متاورس، سئونگنام» شامل ساخت شهرداری متاورسی و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای ارائه خدمات عمومی، فرهنگی و اقتصادی در فضای مجازی است. این طرح با حمایت دولت کره جنوبی و قوانین ارتقای صنعت متاورس، بخشی از برنامه گسترده این کشور برای تبدیل شدن به مرکز جهانی فناوری‌های Web۳ و متاورس است. این پروژه علاوه‌بر ایجاد فرصت‌های تجاری جدید، به شهروندان امکان می‌دهد در فرایندهای تصمیم‌گیری شهری مشارکت کنند و از خدمات متنوعی همچون آموزش، تفریح و مشاوره بهره‌مند شوند.

دبی به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین شهرهای جهان در حوزه فناوری‌های نوین، متاورس را به‌عنوان ابزاری کلیدی برای توسعه شهری هوشمند و جذب سرمایه‌گذاری‌های دیجیتال به کار گرفته است. دولت دبی با سرمایه‌گذاری‌های گسترده در زیرساخت‌های دیجیتال و ایجاد اکوسیستم‌های فناوری، تلاش می‌کند تا فضای متاورس را به بستری برای ارائه خدمات شهری، توسعه کسب‌وکارهای نوپا و ارتقای تجربه شهروندان تبدیل کند. این شهر با ایجاد محیط‌های مجازی تعاملی، امکان بازدید از پروژه‌های عمرانی، شرکت در جلسات مشورتی و دسترسی به خدمات عمومی را برای شهروندان و سرمایه‌گذاران فراهم کرده است.

یکی از پروژه‌های مهم دبی در این حوزه، ایجاد بازارهای دیجیتال و مراکز نوآوری در متاورس است که به کسب‌وکارهای محلی و بین‌المللی اجازه می‌دهد محصولات و خدمات خود را به‌صورت مجازی عرضه و مشتریان جدید جذب کنند. این رویکرد نه‌تنها اقتصاد دیجیتال دبی را تقویت می‌کند، بلکه منجر به توسعه پایدار شهری و افزایش مشارکت اجتماعی می‌شود. این شهر با بهره‌گیری از فناوری‌های واقعیت مجازی و افزوده، آموزش‌های تخصصی و دوره‌های توسعه مهارت را در متاورس ارائه می‌دهد تا نیروی کار آینده را برای چالش‌های شهری آماده سازد.

شهر تامپره، دومین شهر بزرگ فنلاند با جمعیتی حدود ۴۲۰ هزار نفر، به‌عنوان یکی از پیشروترین شهرهای هوشمند شمال اروپا شناخته می‌شود. این شهر در سال‌های اخیر، پروژه‌های متعددی را در حوزه شهر هوشمند و متاورس آغاز کرده است که از جمله آن‌ها می‌توان به مدل‌سازی دیجیتال سه‌بعدی منطقه هروانتا و ساختمان‌های مسکونی اشاره کرد. این مدل‌ها با هدف بهینه‌سازی مصرف انرژی و کاهش انتشار دی‌اکسیدکربن طراحی شده‌اند و از سال ۲۰۲۵ به‌عنوان بخشی از فرایند صدور مجوزهای ساخت‌وساز به کار گرفته خواهند شد.

تامپره همچنین برنامه «شهر داده‌محور برای شهروندان» را راه‌اندازی کرده است که با بهره‌گیری از داده‌های جمع‌آوری‌شده، نیازهای واقعی مردم را شناسایی و خدمات جدیدی طراحی می‌کند. این شهر در حال توسعه یک شهر دیجیتال کامل است که خدمات متنوعی از بهبود تجربه پیاده‌روی تا توسعه پیاده‌روهای فرهنگی را در بر می‌گیرد. تامپره توانسته است با استفاده از هوش مصنوعی و نقشه‌های مفهومی، مهارت‌های مورد نیاز بازار کار را شناسایی و برنامه‌های آموزشی و توسعه نیروی کار را بهینه‌سازی کند.

شانگهای، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین کلانشهرهای جهان، از فناوری متاورس برای بهبود مدیریت شهری و افزایش کارایی خدمات استفاده می‌کند. این شهر با ایجاد مدل‌های دیجیتال سه‌بعدی و یکپارچه‌سازی داده‌های لحظه‌ای از زیرساخت‌ها، ترافیک، هوا و سیستم‌های اضطراری، توانسته است فرایندهای تصمیم‌گیری و واکنش به بحران‌ها را بهینه کند. در مواقع وقوع سیل یا آلودگی هوا، مدیران شهری با استفاده از شبیه‌سازی‌های متاورسی می‌توانند سناریوهای مختلف را پیش‌بینی و اقدامات پیشگیرانه مناسبی را طراحی و اجرا کنند.

علاوه‌بر مدیریت بحران، شانگهای از متاورس برای بهبود خدمات عمومی همچون حمل‌ونقل هوشمند، مدیریت انرژی و ارتقای تجربه شهروندان بهره می‌برد. شهروندان می‌توانند از طریق پلتفرم‌های متاورسی با مسئولان ارتباط برقرار کنند، مشکلات شهری را گزارش دهند و در فرایندهای تصمیم‌گیری مشارکت کنند. این فناوری همچنین به توسعه گردشگری مجازی و حفظ میراث فرهنگی کمک می‌کند و امکان بازدید از اماکن تاریخی و فرهنگی به‌صورت مجازی را برای مردم سراسر جهان فراهم می‌آورد.