نگرانی از وقوع زلزله در تهران

گفته می‌شود زلزله در تهران هر 150 تا 158 سال یکبار به وقوع می‌پیوندد و با قدرت 7 ریشتر این شهر را می‌لرزاند.  انتظار این مطلب که از سوی برخی کارشناسان از جمله بهرام عکاشه که در سال 1348 دکترای ژئوفیزیک خود را از آلمان دریافت کرده نیز تایید شده است.
به همین دلیل در ساله های اخیر نگرانی های زیادی در میان ساکنان تهران درباره وقوع چنین زمین لرزه ای به وجود آمده است. ساخت و سازهای غیراستاندارد، بناهای فرسوده و بی توجهی به قوانین ساختمان سازی و مقاوم سازی در برابر زلزله باعث شده تا پیش بینی ها در مورد خسارات جانی و مالی این زلزله فرضی بسیار بالا باشد. این در حالی است که ژاپن به کرات در طول یک سال با زلزله هایی با قدرت 7 ریشتر روبرو است اما جز افتادن چند گلدان و قاب عکس هیچ خبری درباره خسارات زمین لرزه منتشر نمی شود.
با این حال فارغ از اینکه افراد در چه خانه و بنایی و با چه استحکامی زندگی می کنند، عده ای مایل هستند در مورد تهران و گسل های آن اطلاعاتی داشته باشند. 

تهران همیشه می‌لرزد

هر آن احتمال وقوع زلزله در تهران به خاطر گسل‌های فراوان آن که بزرگ‌ترین آن‌ها در شمال و جنوب تهران فعال است، وجود دارد. به طوری که ممکن است مثل انفجار یک بمب، این شهر روی هوا برود. مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله با اشاره به اینکه تهران همیشه می‌لرزد، می گوید: در حال‌حاضر در شعاع ۱۰۰ کیلومتری از مرکز تهران سالانه حدود ۱۵ زلزله با بزرگای ۳ تا ۴ ثبت می‌شود. بنابراین اکنون پهنه تهران از نظر لرزه خیزی فعال است. اما واقعیت این است که تعبیرهایی مانند روی هوا رفتن و… تعابیری علمی نیست هرچند که بهرام عکاشه با اطیمنان کامل عنوان می کند که زلزله ای بزرگی در تهران اتفاق خواهد افتاد و این زلزله، یک زلزله مخرب و احتمالا با قابلیت 7 درجه ریشتر خواهد بود.
طبق اظهارات عکاشه با توجه به اینکه آخرین زلزله بزرگ تهران در سال 1830 میلادی به وقوع پیوسته تنها 15 سال دیگر زمان برای چنین رخدادی باقی مانده است.

گسل ها و مناطق زلزله خیز تهران

برای شناخت بهتر امکان وقوع زلزله در تهران باید با گسل‌ها و مناطق زلزله‌خیز پایتخت آشنا شوید. تهران دارای 13 گسل است که شامل موارد زیر می‌شود.

گسل مشا-فشم به طول 400 کیلومتر:

این گسل جز گسل های بزرگی است که زیرشاخه های زیادی داشته است که زلزله 1830 میلادی به منطقه شرقی را به فعالیت این گسل نسبت داده اند و افزون بر اینها  زلزله ی گسترده ی در سال 958 میلادی با بزرگای گشتاوری 7/7 در 50 کیلومتری تهران به وقوع پیوسته است به بخش غربی این گسل نسبت داده شده است؛ موضوع مهمی که در رابطه با این گسل مطرح است این است که با گسل شمال تهران در بالادست سد لتیان تلاقی شده و فعال شدن این گسل می تواند سبب شود که گسل تهران نیز فعال گردد.

گسل شمال تهران به طول 75 کیلومتر

اگر این گسل فعال گردد می‌تواند خسارت‌های بیشتری حتی در زمان زلزله در تهران را حاصل شود. گسل شمال تهران مابین گسل مشا و شهر واقع شده است. این گسل را می توان یک چشمه لرزه زا دانست. آنگونه که به نظر می آید این گسل به عنوان یکی از شاخه های گسل فشاری مشامی باشد.

گسل جنوب ری به طول 20 کیلومتر

این گسل در ایوانکی در جنوب تهران به طول بیست کیلومتر واقع شده است .می توان این گونه گفت که همه ی این گسل ها برای تهران به عنوان یک چشمه لرزه زا باشند.این گسل در بخش جنوبی خود دارای شاخه های است که در شمال واقع شده است و گسل شمال ری گفته می شود.

گسل شمال ری

این گسل در اطراف عظیم آباد در پیرامون کناره جنوبی بزرگراه ری ـ بهشت زهرا واقع شده و دیواره ی به ارتفاع دومتری داشته است. امتدان این گسل شرقی-غربی است و طول حدودت16/5 کیلومتر داشته است.

گسل معکوس آهار

این گسل بخشی از گسل معروف مشا-فشم را تشکیل داده که با داشتن طول حدودا 400 کیلومتر از جنوب غربی شاهرود در شرق تا آبیک در غرب ادامه داشته است و شیب آن به سمت شمال حدود 35 تا 70 درجه می باشد و بخشی از این گسل در قسمت آهار، گسل آهار گفته می شود که به عنوان یکی از زیر شاخه های فرعی آن به شمار می رود.

گسل معکوس امامزاده داوود

در ادامه بررسی امکان وقوع زلزله در تهران به گسل معکوس امامزاده داوود می‌رسیم. این گسل از تقریبا از کنار امامزاده داوود رد می‌شود و در راستای شمال غرب-جنوب غرب واقع شده است. این گسل به سمت شمال شرق با شیبی حدود 80 درجه می باشد که در پیرامون ولنجک به گسل شمال تهران متصل می گردد.

راندگی پورکان ـ وردیج

این گسل راستای شمال غرب جنوب شرق می باشد و مسیر آن از پیرامون پورکان در راه جاده کرج چالوس تا وردیج  و بعد از آن شمال کن و فرحزاد ادامه داشته است.

گسل کهریزک

این گسل از ابتدا از شمال سطان آباد در غرب تا کهریزک و بعد از آن شمال شمس آباد در شرق ادامه داشته است.این گسل در آبرفت های جنوب تهران دیواره ی با ارتفاع  1-10 متر را ایجاد نموده است

راندگی نیاوران

 با راستای شمال شرقی – جنوب غربی است که با طول حدودا سیزده کیلومتر از سعادت آباد تا نیاوران و شمال اقدسیه ادامه داشته است.

گسل محمودیه

این گسل با راستای شرقی-غربی می باشد که سازوکار کششی دارد.

گسل شبان کوثر

این گسل با راستای شرقی – غربی است و در شمال تهران پارس با طول سه کیلومتر می باشد.

گسل شرق

گسل شرق دارای قدرت، امکان قوی‌ترین زلزله در تهران را دارد. این گسل دارای قدرت، قوی ترین زلزله است که از سمت شرق به تهران ورود پیدا کرده است و از  اراضی سرخه حصار گذر می کند و روی بزرگراه شهید بابایی حرکت می کند و امتداد آن در مجیدیه و سیدخندان  می باشد.

گسل ملاصدرا

این گسل سبب شده تا قسمت های مثل شهرک غرب، میرداماد، سعادت آباد، محلات ونک ناایمن شوند و امتداد آن از خیابان شریعتی تا شهرک غرب بوده است. جالب است بدانید در مجاورت این گسل دقیقا برج میلاد واقع شده است.

امن ترین نقاط تهران در زمان زلزله

بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی مرکز اطلاعات جغرافیایی شهر تهران و براساس نقشه مکان یابی بلند مرتبه‌سازی، محله قدیم تهران موسوم به ارگ قدیم، امن ترین ناحیه از نظر وجود گسل‌های زلزله می‌باشد.
با وجود سه گسل اصلی شمال، شرق و گسل ری در جنوب کمتر قسمتی را می‌توان یافت که در فاصله‌ای مناسب از سه گسل فوق واقع شده باشد. گسل شمال تهران از لشکرک و سوهانک شروع شده تا فرحزاد و حصارک و از آنجا به سوی غرب امتداد می‌یابد. این گسل در مسیر خود، نیاوران، تجریش، زعفرانیه، الهیه و فرمانیه را در بر می‌گیرد.
گسل ری در جنوب تهران نیز که در صورت فعالیت پرتلفات‌ترین گسل کشور و شاید جهان است از جاده خاوران شروع و با گذر از دولت آباد و حرکت روی جاده کمربندی تهران در حد نصاب کوره‌های آجرپزی چهار دانگه پایان می‌یابد.
از محلات به نسبت امن تر شهر تهران می‌توان به راه آهن، محور نواب، محور خیابان انقلاب و آزادی، هفت چنار به علاوه ارگ قدیم تهران اشاره کرد. ارگ قدیم تهران حد فاصل خیابان شوش، هفده شهریور، انقلاب و کارگر جنوبی را شامل می‌شود که بازار تهران، خیابان مولوی، میدان بهارستان، میدان امام خمینی، محله امیریه و خیابان جمهوری اسلامی را شامل می‌شود.

خطرناکترین نقاط در زمان زلزله در تهران

به نظر می‌رسد که مکان یابی حاصل از تجربه چند صد ساله مردم ساکن تهران که منجر به تشکیل محدوده ارگ قدیم شهر شده، بسیار قابل اعتمادتر از مکان‌یابی سال‌های کنونی در گسترش و احداث شهرک‌های حاشیه‌ای شهر تهران می‌باشد. از خطرناک‌ترین نقاط در زمان وقوع احتمالی زلزله در تهران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• ساختمان مدرن اسناد ملی ایران دقیقا روی گسل بزرگ سید خندان و در فاصله 100 متری محل تقاطع این گسل با گسل داوودیه.
• ساختمان عظیم بانک مرکزی که شبیه برج‌های دوقلوی نیویورک است بین فاصله 200 متری از گسل داوودیه و 400 متری گسل سید خندان.
• ساختمان بلند مرتبه و سنگین روزنامه اطلاعات در کنار گسل در زیر بزرگراه جهان کودک واقع است و همچنین در پشت آن ساختمان گسل سید خندان قرار دارد.
• مجموعه ساختمان‌های کتابخانه ملی ایران -که یکی از سازه‌هایی است که مورد بازدید دانشجویان مهندسی عمران قرار می‌گیرد- بر روی طاقدیس‌های داوودیه قرار دارد.
• ساختمان عظیم وزارت راه بین دوگسل باختری و عباس آباد واقع شده است.
• ساختمان‌های بلند مرتبه مسکونی و مدرن آتی ساز در کنار هتل اوین، در محل تقاطع گسل محمودیه و گسل عمود بر آن قرار دارند.
• تنها پل معلق تهران یعنی پل پارک وی که در تقاطع خیابان ولیعصر و بزرگراه چمران واقع است دقیقا روی گسل محمودیه قرار دارد.
• پل بزرگراه صدر روی خیابان دکتر شریعتی گسل قیطریه را قطع کرده است.

 احتمال وقوع زلزله در تهران

زلزله یکی از بزرگ‌ترین بلایای طبیعی است که می‌تواند خسارات زیادی به ساختمان‌ها، زیرساخت‌ها و جان انسان‌ها وارد کند. ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خود در یک منطقه لرزه‌خیز دائما در معرض خطر زلزله قرار دارد. تهران، پایتخت کشور هم با داشتن جمعیت زیاد و توسعه شهری گسترده، یکی از مناطقی است که بیشترین نگرانی‌ها در مورد احتمال وقوع زلزله در آنجا وجود دارد.
تهران در یک منطقه فعال زمین‌شناسی قرار دارد. این شهر در مجاورت گسل‌های مهمی مانند گسل شمال تهران، گسل ری و گسل‌های دیگری که در منطقه البرز و زاگرس امتداد دارند، قرار گرفته است. این گسل‌ها با فعالیت‌های لرزه‌ای خود می‌توانند باعث زمین‌لرزه‌های شدید شوند. بنابراین خطر زلزله در تهران یک تهدید واقعی است.

چالش های زلزله در تهران

یکی از چالش های عمده زلزله در تهران، ساختمان‌های قدیمی و ناایمن آن است. بسیاری از ساختمان‌های تهران در دهه‌های گذشته بدون رعایت استانداردهای مقاوم در برابر زلزله ساخته شده‌اند. این ساختمان‌ها می‌توانند در برابر زلزله‌های بزرگ آسیب‌پذیر باشند و خسارات جانی و مالی قابل توجهی به بار آورند. علاوه بر این، ازدحام و تراکم بالای ساختمان‌ها در تهران به معنای آسیب بیشتر به زیرساخت‌ها و زندگی مردم است.
گزارش‌ها حاکی از آن است که زمین‌لرزه‌هایی با بزرگی 7 ریشتر یا بیشتر در تهران ممکن است باعث تخریب گسترده، خسارت به ساختمان‌ها و حتی تلفات جانی قابل توجه شود. بسیاری از این احتمالات به دلیل وجود گسل‌های بزرگ و مجاورت با شهر مورد توجه قرار می‌گیرد. اگر چنین زلزله‌ای تاکنون رخ می‌داد، مردم و مسئولان را با چالش‌های زیادی مواجه می‌کرد.

مقاوم سازی سازه: راه حل اصلی زلزله در تهران

یکی از موثرترین راه‌حل‌ها برای کاهش خطرات زلزله در تهران و جلوگیری از آسیب‌های عمده آن، مقاوم‌سازی سازه‌ها است. مقاوم‌سازی به معنای تقویت و بهبود مشخصات فنی ساختمان‌ها برای مقاومت در برابر نیروهای زلزله است. این فرآیند می‌تواند شامل تقویت فونداسیون‌ها، بهبود مقاومت دیوارها، نصب سیستم‌های ضد لرزش و استفاده از مصالح مقاوم در برابر نیروهای زلزله باشد.

1. تقویت فونداسیون

فونداسیون یا پی ساختمان باید به‌گونه‌ای طراحی و تقویت شود که بتواند در برابر بارهای ناشی از زلزله مقاومت کند. در بسیاری از ساختمان‌ها، آرماتور فونداسیون می‌تواند به افزایش مقاومت سازه در برابر زلزله کمک کند. این کار معمولا با افزودن تیرها، ستون‌ها و صفحات فولادی به فونداسیون انجام می‌شود.

2. استفاده از مصالح مقاوم

استفاده از مصالح مقاوم در برابر زلزله مانند بتن مسلح و فولاد از اهمیت بالایی در ساخت‌وساز و کاهش خطرات زلزله در تهران برخوردار است. این مواد قادر هستند تا نیروهای لرزه‌ای را به‌خوبی جذب و توزیع کنند. علاوه بر این، در مقاوم‌سازی ساختمان، ممکن است از مواد جدیدی مانند ژئوتکستایل یا پلیمرهای تقویت‌شده برای تقویت دیوارها و سقف‌ها استفاده شود.

3. استفاده از سیستم های ضد لرزش

سیستم‌های ضد لرزش یا سیستم‌های جذب انرژی به ساختمان‌ها در جذب نیروهای لرزه‌ای کمک می‌کنند تا از انتقال آن‌ها به سایر قسمت‌های ساختمان جلوگیری شود. این سیستم‌ها می‌توانند شامل کمک‌فنرهای میله‌ای، سیستم‌های کمک‌فنر یا سیستم‌های آونگی باشند.

4. مقاوم‌سازی دیوارها و سقف‌ها

در بسیاری از ساختمان‌های قدیمی در تهران، دیوارها و سقف‌ها به اندازه کافی مقاوم نیستند و در برابر زلزله‌های شدید آسیب‌پذیر هستند. تقویت این اجزا از طریق استفاده از آرماتورهای فولادی یا بتن مسلح می‌تواند در مقاومت کلی ساختمان در برابر زلزله در تهران موثر باشد.

5. فونداسیون شناور

فونداسیون شناور بر اساس اصل جداسازی پی از روبنای ساختمان عمل می‌کند. این روش نوآورانه بسیار موثر است، زیرا زمین را قادر می‌سازد تا بدون تاثیر بر پایداری ساختمان تکان بخورد و حرکت کند. این جداسازی از طریق یاتاقان‌های سربی-لاستیکی بزرگ به دست می‌آید که دارای هسته‌های سربی جامد هستند. این یاتاقان‌ها ساختمان را از پی آن جدا می‌کنند و در عین حال از اتصال قوی برای حمایت از سازه اطمینان می‌دهند.

6. حرکت با جریان

برای ساختمان‌های بلند، یک تکنیک رایج شامل استفاده از آونگی است که با حرکات زلزله مقابله می‌کند تا انرژی را از بین ببرد. این سیستم‌های قابل توجه شامل یک توپ بزرگ معلق از کابل‌های فولادی هستند که به یک سیستم هیدرولیک در بالای ساختمان متصل می‌شوند. این مکانیسم با حرکت در مخالفت با زلزله، به حفظ پایداری ساختمان حتی در هنگام لرزش زمین کمک می‌کند.

7. دیافراگم‌ها

دیافراگم‌ها با توزیع نیروهای جانبی که در هنگام زلزله ایجاد می‌شوند، نقش مهمی در سازه‌های افقی ایفا می‌کنند. این عناصر در طبقات و سقف ادغام شده و با اجزای عمودی ساختمان ارتباط برقرار می‌کنند. دیافراگم‌ها همچنین تنش و پیچ‌خوردگی را جذب کرده و به پایداری ساختمان در هنگام پیچش کمک می‌کنند.

اهمیت فرهنگ سازی برای مقابله با زلزله در تهران

علاوه بر اقدامات فنی برای مقاوم‌سازی سازه‌ها، فرهنگ‌سازی خطرات زلزله در تهران و ضرورت مقاوم‌سازی ساختمان‌ها نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بسیاری از مردم از خطرات واقعی زلزله و روش‌های مقابله با آن آگاه نیستند. برنامه‌های آموزشی، کارگاه‌های افزایش آگاهی و رسانه‌ها می‌توانند به افزایش آگاهی عمومی در مورد اهمیت مقاومت سازه‌ها کمک کنند.