توکیو، پایتخت ژاپن و یکی از بزرگ‌ترین شهرهای جهان، به برتری‌های فناوری، کیفیت بالای زندگی و رویکرد آینده‌نگرانه در زمینه محیط‌زیست شناخته شده است. این شهر با جمعیتی بالغ بر ۳۷ میلیون نفر، به‌عنوان پرجمعیت‌ترین کلانشهر جهان، به مرکز اقتصادی و فرهنگی مهمی تبدیل شده است.

شهرنشینی اثرات اقتصادی مثبت و منفی متنوعی بر توکیو دارد، برای مثال با افزایش دسترسی به شغل، آموزش با کیفیت بالاتر و اندازه جمعیت با افزایش عرضه و تقاضا و همچنین جذب افراد تحصیل‌کرده از مناطق روستایی و خارج از کشور، ثروت را جذب می‌کند. این شهر در سال ۲۰۲۴ میزبان بیش از ۲۹۸ هزار میلیونر بوده و در جایگاه سوم ثروتمندترین شهرهای جهان قرار گرفته است.

سیستم حمل‌ونقل عمومی بسیار کارآمد و پیشرفته از جمله مترو و قطار سریع‌السیر این شهر به راحتی قابل دسترسی است و این امر زندگی روزمره ساکنان را تسهیل می‌کند. با وجود تراکم بالای جمعیت، سطح جرم و جنایت در این شهر بسیار پایین است، همچنین مردم توکیو به پاکیزگی محیط عمومی اهمیت زیادی می‌دهند و خیابان‌ها و فضاهای عمومی تمیز و بدون زباله هستند. با وجود این ویژگی‌های مثبت، توکیو با چالش‌هایی ناشی از شهرنشینی سریع و صنعتی شدن روبه‌رو است که نیازمند توجه جدی هستند.

پیری جمعیت و کاهش نیروی کار

جمعیت ژاپن به‌تدریج در حال پیر شدن است و این موضوع منجر به کاهش جمعیت نیروی کار می‌شود. شهرنشینی موجب افزایش دسترسی به خدمات بهداشت و سلامت شده است، یک سیستم مراقبت بهداشتی جهانی در توکیو وجود دارد که درجه یک و مقرون‌به‌صرفه است و با امید به زندگی بالا در این شهر منعکس می‌شود، اما در عین حال هزینه‌های مسکن و زندگی در شهرها را نیز بالا رفته و تمایل به فرزندآوری را کاهش داده است. این عوامل موجب شده‌اند که نرخ زاد و ولد در ژاپن به‌ویژه در توکیو به‌شدت پایین بیاید.

جمعیت سالمندان ژاپن به رکورد ۳۶.۲۵ میلیون نفر رسیده است و به‌طور تقریبی سالمندان یک‌سوم جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. توکیو با جذب افراد از مناطق روستایی و خارج از کشور برای کار در شهر، این روند را کند کرده است، اما به‌زودی اثرات این تغییر جمعیتی را احساس خواهد کرد. اقتصاددانان هشدار می‌دهند که با شروع بازنشستگی کارگران سالخورده، تعداد کارگران جوانی که جایگزین آنها خواهند شد، کافی نخواهد بود و این موضوع می‌تواند منجر به مشکلات جدی برای اقتصاد شهر شود. پیش‌بینی می‌شود که جمعیت کشور از ۱۲۷ میلیون نفر به ۸۸ میلیون نفر تا سال ۲۰۶۵ کاهش یابد و بیش از یک سوم ساکنان بالای ۶۵ سال سن داشته باشند. دولت برای مقابله با این مشکلات، پیشنهاد داده است که به خانواده‌ها برای خروج از پایتخت شلوغ کمک مالی کند تا شهرهای روستایی احیا شوند و نرخ زاد و ولد افزایش یابد.

جمعیت انبوه

توکیو برای تأمین نیروی کار، افراد را از شهرها و مناطق دیگر ژاپن جذب می‌کند و این امر موجب جمعیت بیش از حد در این شهر شده است. تراکم جمعیت در برخی مناطق توکیو به بیش از ۲۰ نفر در هر کیلومتر مربع می‌رسد و این شهر را به مکانی بسیار شلوغ تبدیل کرده است که مشکلات متعددی به همراه دارد. یکی از این مشکلات کمبود مسکن است؛ اگرچه هیچ‌کدام از شهروندان توکیو در زاغه‌ها زندگی نمی‌کنند، اما بسیاری از مردم مجبورند در مسکن عمومی چند طبقه با صدها تا هزاران شهروند دیگر شریک شوند.

میانگین مساحت هر خانه در توکیو ۶۵ متر مربع است که ۷۰ درصد میانگین کشوری است و این شهر را در بین ۴۷ استان در رتبه آخر قرار می‌دهد. نرخ مالکیت خانه نیز در این شهر کمتر از ۵۰ درصد است و در رتبه ۴۶ کشوری قرار دارد.

انزوای اجتماعی

توکیو، به‌عنوان یک کلانشهر پرجمعیت، با معضل انزوای اجتماعی دست و پنجه نرم می‌کند که به‌ویژه سالمندان و جوانان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. پدیده‌ی «هیکیکوموری» که به کناره‌گیری افراد از جامعه و ماندن طولانی‌مدت در خانه اشاره دارد، حدود ۱.۵ میلیون نفر را در ژاپن، از جمله توکیو، تحت تأثیر قرار داده است. سالمندان نیز به‌دلیل نداشتن ارتباط اجتماعی با احساس تنهایی روبه‌رو هستند که این موضوع نرخ مرگ‌ومیر و خودکشی را در میان این قشر آسیب‌پذیر افزایش داده است.

دولت محلی توکیو در تلاش است تا با ایجاد مراکز حمایتی و برنامه‌های اجتماعی، انزوای اجتماعی را کاهش دهد و آگاهی عمومی را درباره اهمیت ارتباطات انسانی افزایش دهد. با این حال، مقابله مؤثر با این معضل نیازمند تلاش‌های مستمر و جامع‌تری است تا کیفیت زندگی ساکنان را ارتقا دهد و حس تعلق به جامعه را در آنها تقویت کند.

معضلات زیست‌محیطی

صنعت گسترده و جمعیت انبوه توکیو موجب افزایش دما به میزان سه درجه سانتیگراد در طول قرن گذشته شده است، در حالی که این رقم در کل ژاپن یک درجه ثبت شده است. ژاپن سالانه ۱.۲ میلیارد تن دی‌اکسیدکربن تولید می‌کند و به‌عنوان پنجمین تولیدکننده بزرگ کربن در جهان شناخته می‌شود؛ بیش از ۶۲ میلیون تن از این گاز از منطقه شهری توکیو منتشر می‌شود و پیامدهایی همچون افزایش دما و آلودگی هوا را به همراه دارد. سالانه ۶۰ هزار مرگ زودرس به‌دلیل آلودگی هوا در ژاپن رخ می‌دهد. دولت توکیو در تلاش است تا با استفاده از فناوری‌های نوین و توسعه حمل‌ونقل عمومی پاک، این مشکل را کاهش دهد.

توکیو در دشت کانتو واقع شده است و رودخانه‌های بسیاری از آن عبور می‌کنند و به همین دلیل با چالش‌های مدیریت آب روبه‌رو است. به‌عنوان مثال بارش‌های شدید می‌تواند منجر به وقوع سیلاب‌های مکرر در این رودخانه‌ها شود، در حالی که کمبود آب در فصل‌های خشک نیز یک نگرانی جدی به‌شمار می‌رود. برای مقابله با این مشکلات، دولت ژاپن برنامه‌هایی برای بهبود زیرساخت‌های آبی و مدیریت منابع آب در نظر گرفته است و تعهدات مالی خود را برای مدیریت آب توکیو افزایش داده و کانال تخلیه زیرزمینی بیرونی منطقه شهری را ساخته است.

به‌طور کلی این شهر به‌شدت تحت تأثیر تغییرات اقلیمی همچون افزایش دما، بروز پدیده‌های شدید آب‌وهوایی و افزایش سطح آب قرار دارد. دولت محلی توکیو برای مقابله با این چالش‌ها، برنامه‌هایی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر به اجرا گذاشته است. هدف این برنامه‌ها دستیابی به کاهش ۵۰ درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای تا سال ۲۰۳۰ و تحقق صفر شدن این انتشارات تا سال ۲۰۵۰ است.

مشکل زیرساخت‌های آب

تأسیسات آب توکیو در دوران رشد اقتصادی ژاپن به طور گسترده‌ای توسعه یافته‌اند و بسیاری از این تأسیسات اکنون نیاز به نوسازی دارند. مشکلات تأمین آب در توکیو به‌طور عمده ناشی از زیرساخت‌های قدیمی و نیاز به مقاوم‌سازی در برابر زلزله است. حدود ۲۰.۶ درصد از زیرساخت‌های آب ژاپن قدیمی شده‌اند که منجر به افزایش چالش‌های نگهداری برای دولت‌های محلی می‌شود. دولت توکیو به‌کندی در حال به‌روزرسانی زیرساخت‌های آب شرب خود است، با وجود اینکه آسیب‌پذیری این شهر در مقابل زلزله زبانزد است.

برنامه‌های کنونی هدف دارند که تا سال ۲۰۳۱، ۶۹ درصد از زیرساخت‌های آبی مقاوم در برابر زلزله شوند. با این حال، بسیاری از تأسیسات حیاتی تا بعد از سال ۲۰۳۰ به‌روزرسانی نخواهند شد. پیش‌بینی می‌شود که جایگزینی کامل لوله‌های فرسوده در ژاپن حدود ۱۴۰ سال طول بکشد. اگر یک زلزله بزرگ قبل از تکمیل این به‌روزرسانی‌ها رخ دهد، بعضی مناطق توکیو ممکن است در زمان اوج مصرف با کمبود آب مواجه شوند که ناشی از ظرفیت ناکافی و نبود تاب‌آوری زیرساخت‌ها خواهد بود.