سیاه پیشانی چون «بازار وکیل»

فاطمه مقدم/ بازار وکیل از مشهورترین بازارهای سنتی و تاریخی شیراز است که در گذشته بارها، موضوع ایمنی آن به لحاظ تامین امکاناتی برای اطفا حریق و امدادرسانی در صورت وقوع حوادث، از سوی کارشناسان مطرح و رسانه ای شده است به طوری که خطرات بالقوه موجود در بازار در سال 96 آتش نشانی شیراز را برآن داشت تا برای ارتقای ایمنی بازار ۳۳۴ دستگاه خاموش ‏کننده ۶ کیلویی به بازاریان اهدا کند، دستگاه هایی که در آتش سوزی اخیر هیچ کدامشان (از سه تای موجود در دو حجره) عمل نکردند و شوربختانه زبانه های آتش بالا گرفت و دود را تا سقف این بازار تاریخی رساند و دوده را برچهره آن نشاند.

نهم آبان بود که در بازار وکیل شیراز، آتش سوزی رخ داد. آتش سوزی به دلیل جوشکاری در مجاورت پارچه و مواد قابل اشتعال در حجره ای آغاز و منجر به شعله وری مغازه پارچه فروشی ‏‏۱۲ متری شد. ‎آتش خوشبختانه با حضور به موقع آتش نشانان مهار شد. اما خساراتی چشمگیر به سقف بازار تاریخی وکیل وارد آمد. از آنجا که ایمنی اندک این بازار از نظر وقوع آتش‌سوزی در سال‌های اخیر همواره بحث‌برانگیز بوده است از کارشناس میراث، اداره کل میراث فرهنگی درباره اقداماتی انجام شده برای پیشگیری از چنین وقایعی که حفظ بازار وکیل به‌عنوان یک اثر تاریخی و سلامت شهروندان، گردشگران را به خطر می اندازد و همچنین اقدامات انجام شده برای مرمت بنای بازار پرسیدیم.

کارشناس میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری فارس با اشاره به اینکه آتش سوزی به سبب غفلت یکی از حجره داران بازار اتفاق افتاد گفت: این حجره دار بدون کسب مجوز از میراث فرهنگی اقدام به انجام تعمیراتی در حجره اش کرده و برای ایجاد قفسه اقدام به جوشکاری غیر ایمن می کند که منجر به ایجاد آتش سوزی در ساعت 11 شب نهم آبان می شود.

مهدی ستوده با تاکید بر اینکه در آثار تاریخی شهر هر تعمیراتی از سوی مالک باید با مراجعه به شهرداری و احراز هویت در خصوص مالکیت ملک و پس از آن ارسال نامه شهرداری به کارشناس مربوط در اداره کل میراث و انجام بررسی های لازم و صدور مجور از اداره کل میراث با نظارت کارشناس انجام می شود افزود: این مورد تعمیرات کاملا غیر قانونی و بدون مجوز بود و متاسفانه این آتش سوزی اولین نبود و آخرین هم نخواهد بود. سالیان سال است که میراث فرهنگی و شهرداری انجام هر گونه تعمیرات و تغییرات در بناهای میراثی را منوط به داشتن مجوز می خواند اما گویا بازاریان به انجام اینگونه هماهنگی ها اهمیتی نمی دهند.

وی با اشاره به این میزان خسارت وارد شده به بازار به طور تخمینی چیزی بالغ بر 3 میلیارد تومان است، اظهار داشت: البته هنوز برآورد دقیق خسارت انجام نشده است اما طبق برآوردهای اولیه 22 دهنه از دهانه های بازار وکیل جنوبی دوده گرفتند که باید پاکسازی انجام شود و این سقف ها به حالت اولیه برگردند. نکته مهم این است که این دوده ها باید هرچه سریع تر پاکسازی شود وگرنه چربی دوده در آجرها و مصالح سنتی متخلل نفوذ می کند و پاکسازی آن به این راحتی ها نخواهد بود و به اصطلاح تبدیل به پتینه تاریخی خواهد شد.

ستوده در پاسخ به این سوال که تا کنون چه کاری برای انجام پاکسازی در بنای بازار انجام شده بیان کرد: صبح بعد از مهار آتش، تیمی از میراث فرهنگی به بررسی و عکس برداری از خسارات وارده و مستندنگاری از میزان خسارت پرداخت. ما بعد از برآورد کلی خسارت به شهرداری و هیات امنای بازار وکیل و دادگستری نامه نگاری کردیم. با توجه به اینکه بازار وکیل قلب شهر تاریخی شیراز است و گردشگران زیادی از این مکان بازدید می کنند با توجه به حجم آسیب و میزان زمانی که برای پاکسازی لازم است اگر سریع تر مقدمات کار فراهم و اعتبار آن تامین شود حداکثر تا عید نوروز 50 درصد پاکسازی انجام خواهد شد. ما نامه نگاری ها را انجام دادیم و منتظر پاسخ شهرداری و هیات امنای بازار هستیم.

ستوده با اشاره به اینکه اداره کل میراث فرهنگی از شخصی که باعث ایجاد آتش سوزی شده به دادگستری شکایت کرده اظهار داشت: دادگستری تعیین میزان خسارت خواسته که ما در حال آنجام برآوردهای نهایی هستیم تا رقم خسارت به طور دقیق برآورد شود.

وی با اشاره به اینکه هزینه های پاکسازی بازار ابتدا با بازاری ها و بعد با شهرداری است، تصریح کرد: طبق تفاهمنامه ای که قبلا با شهرداری امضا شده مرمت سقف راسته بازار با میراث فرهنگی، کف بازار با شهرداری و بدنه به عهده مغازه داران است، اما در این خصوص شخص متخلف باید خسارت را بپردازد.

پرداخت کل خسارت آتش سوزی به عهده حجره دار متخلف است

کارشناس میراث دادگستری در پاسخ به این سوال که چه میزان از خسارت را باید بازاری متخلف پرداخت کند گفت: میراث فرهنگی و شهرداری یک بار بدنه و سقف بازار را پاکسازی کرده اند. از آنجا که یک بار به طور کامل هزینه برای این امر اختصاص داده شده و این امر امکان پذیر نیست که هر شخصی بیاید و چنین خساراتی به بناهای تاریخی وارد کند و میراث و شهرداری مجددا برای مرمت هزینه کنند. بالتبع پرداخت کل خسارت به عهده حجره دار متخلف است. ولی حالا که بناست پاکسازی صورت گیرد هیات امنای بازار نیز تعهد داده اند که برای مرتفع کردن دیگر مشکلات بازار نظیر روشنایی، مرمت آجرهای بازار وکیل جنوبی و ساماندهی برق و سیستم های مخابرات نیز همزمان با پاکسازی با اداره کل میراث همکاری کنند تا درست شبیه به بازار وکیل شمالی که ساماندهی خوبی از نظر روشنایی داشته در بازار وکیل جنوبی هم شاهد چنین ساماندهی باشیم.

وی در پاسخ به این سوال که برای افزایش حساسیت بازاریان به اهمیت این بازار و برای پیش گیری از اتفاقاتی در آینده میراث چه کاری انجام خواهد داد؟ بیان کرد:  فرهنگسازی و آموزش باید به صورت توامان برای آگاهی در زمینه اهمیت این بنا برای بازاریان انجام شود. میراث فرهنگی، شهرداری و آتش نشانی و حتی دادگستری باید در زمینه فرهنگسازی وارد عمل شود و پس از تفهیم انکه این مکان گرچه بازارای زنده است اما بنای ارزشمند تاریخی و معماری است که پس از سالیان به ما رسیده است و ما باید این بنا را به همین شکل حفظ کرده و به آیندگان تحویل دهیم، اقدامات ایمنی این بازار به طور کامل اجرا شود.

تا سکوهای بازار وکیل آزاد نشوند ایمنی این بازار کامل نخواهد شد

وی در پاسخ به این سوال که بالاخره مجری این فرهنگسازی باید اداره کل میراث باشد آیا قصد چاپ کتابچه ای در اهمیت و مخاطرات این بازار و و دیگر بناهای تاریخی که مورد استفاده کاربردی قرار می گیرند دارد تا این کتابچه ها را در اختیار مالکان و اینجا بازاریان قرار گیرد؟ اظهار داشت: اهمیت بازار وکیل و قدمت آن را همه می دانند اما گویا بخش زیادی از بازاریان عزیز تنها به فکر کسب درآمد هستند مثلا ما بارها و بارها به بازاریان تاکید کرده ایم که کل سکوهایی جلوی مغازه ها باید آزادسازی شود چون این سکوها مشاع است و هیچکدام از این سکوها جزو سند حجره ها نیست، اما بازاریان حاضر به این کار نشده اند و حتی پا را از این فراتر گذاشته و جدای از سکوهای جلوی مغازه، راهروهای بازار را نیز تصاحب کردند. اگر این اتفاق آتش سوزی خدای ناکرده در طول روز در بازار رخ می داد با توجه به بسته بودن راهروها جز گسترش سریع آتش به سبب انکه بازار وکیل بیشتر خشکه بازار است، آتش به صورت دومینووار به سکوهای مغازه های هم جوار سرایت می کرد. راه مسیر عبور مردم که به وسیله حجره داران تنگ و کوچک شده نیز ممکن بود که باعث تلفاتی در اثر هجوم مردم شود و عده ای زیر دست و پا کشته یا زخمی شوند. این اتفاق هولناک چیز بعیدی نیست و جلوگیری از آن مستلزم پیگیری ها و الزام دادگستری و شهرداری برای آزادسازی راهروها و سکوهای جلوی مغازه های بازار وکیل است. چیزی که در شورای تامین استان نیز بر انجام آن تاکید فراوان شده است تا مردم با آرامش بیشتری رفت و آمد داشته باشند و همینطور جلوی اتفاق های این‌چنینی گرفته شود.

ستوده درباره برنامه میراث برای آگاه سازی بازاریان گفت: میراث فرهنگی این کار را انجام داده و در حال حاضر شورای متشکل از دستگاه های خدمات رسان یکبار در ماه در مرکز آتش نشانی یا در ساختمان یکی از ارگان هایی که در شورای تامین و ایمنی بازارهای تاریخی شیراز عضو هستند برگزار می شود. در این جلسات از نمایندگانی سازمان آتش نشانی، اداره کل میراث فرهنگی، شهرداری، اداره برق، اداره آب و فاضلاب، نمایندگان کسبه محترم از بازارهای مختلف تاریخی نظیر وکیل اردو بازار، بازار حاجی و... حضور دارند. در این جلسات بارها و بارها گفته شده که همکاری های لازم را برای آزادسازی سکوها و راهرورهای بازار وکیل انجام دهید که متاسفانه بازاری ها کم لطفی می کنند. باید هیات امنای بازارها کسبه را ملزم کنند با مجوز و به صورت قانونی با حضور ناظر میراث فرهنگی به انجام تعمیرات بپردازند تا شاهد اتفاقات این‌چنینی نباشیم.