سرهایی که توی کتاب نیست!

فاطمه مقدم/ فضای کتابخانه ای در استان فارس برای هر 100 نفر ‏ یک متر و 58 سانت است در حالی که بر اساس چشم انداز 20 ساله این رقم باید 8 متر باشد، در شاخص تعداد نسخه های کتاب در ‏کتابخانه‌های استان به ازای هر ‏نفر کمتر از شش دهم کتاب وجود دارد این در حالیست که براساس چشم انداز این رقم باید برای ‏هر نفر چهار جلد باشد، در شاخص عضویت در کتابخانه نیز در حال حاضر 2 درصد ‏مردم استان عضو کتابخانه‌های عمومی ‏هستند و... خب آمارها به اندازه کافی تلخ و نگران کننده است و نیاز به هیچ توضیح اضافه ای ندارد اما برای روشن شدن آمارهای مرتبط با کتابخوانی در استان جزئیاتی را از مدیر کل کتابخانه‌های عمومی فارس می پرسیم.

امیدواریم تا سه سال دیگر سرانه فضای کتابخانه استان به دومتر برسد

 طبق گفته های روح الله منوچهری به «خبر جنوب»، شیراز در زمینه ساخت کتابخانه از چشم اندازه 20 ساله که پایان آن سه سال دیگر یعنی ‏سال 1404 است بسیار عقب است. به گفته منوچهری ‏شاخص زیر بنای کتابخانه ای در شیراز نیز بسیار پایین تر از استان است و وضعیت بغرنجی دارد. در استان نیز به ازای هر صد نفر یک متر و 58 سانت فضای کتابخانه ای داریم، در ‏حالیکه این فضا طبق سند چشم انداز 20 ساله که تا سه سال دیگر یعنی سال 1404 بیست ‏سال پر می شود باید 8 متر باشد. منوچهری با تاکید بر اینکه مسلم است که این رقم تا سال ‏‏1404 محقق نخواهد شد اظهار امیدواری میکند  که تا پایان این سال فضای کتابخانه ای استان حداقل به 2 ‏متر برای هر صد نفر برسد.

مروجان کتابخوانی چشم وچراغ دانایی در استان

شیراز جزو معدود کلان شهرهایی است که کتابخانه ‏مرکزی ندارد. شاید همشهریان «کتابخانه ملی و مرکز اسناد» را ببینند و عظمت آن را پای توسعه فضای کتابخانه ‏ای شهر بگذارند حال آنکه مرکز اسناد یک نهاد دولتی است که کارکرد به عنوان کتابخانه ‏نداشته و صرفا برای حفظ میراث مکتوب و دادن خدمات به پژوهشگران بنا شده است و به کل ‏خدماتی به عموم مردم برای ترویج کتابخوانی نمی دهد پس حساب این مرکز را از همه ‏کتابخانه های شهر باید جدا کرد.

حال با توجه به وضع نامطلوب کتابخانه های عمومی عده ای در استان به صورت گروهی تحت عنوان مروجان کتابخوانی با طراحی و اجرای فعالیت‌های مستمر، به ‏گسترش کتاب‌خوانی می پردازند و تلاش می کنند فرآیند کتاب خواندن را لذت‌بخش‌تر، عمیق‌تر و تأثیرگذارتر کنند.

دکتر ساناز رهروانی مدرس دانشگاه فرهنگیان از جمله مروجان فعال کتابخوانی است. او به همراه همکار خود دکتر «سعدین خرم» در گروهی فعال به نام تور کتاب 7 سال است که به ترویج کتابخوانی خصوصا در روستاها و مناطق محروم استان مشغول است.   

این مروج کتاب خوانی در خصوص فعالیتشان در استان برای ترویج کتابخوانی به «خبر جنوب» می گوید: پیش از آغاز به فعالیت مروجان کتاب، ترویج کتاب خوانی در استان، همواره جزو حاشیه برنامه های فرهنگی بود. ما ترویج کتابخوانی را به صورت تخصصی در گروهی مردم نهاد به نام «تور کتاب» آغاز کردیم. گروه تور کتاب سال 92 در تهران تاسیس شد و درسال 95 نیز در شیراز با همکاری من به همراه خانم دکتر سعدین خرم کار خود را آغاز کرد.

دکتر ساناز رهروانی می افزاید:  کتابخوان کردن افراد کاری ریشه ای است که باید از کودکی آغاز شود. تلاشی که برای ‏‏کتابخوان کردن یک کودک لازم است یک ششم تلاشی است که برای ‏‏کتابخوان شدن بزرگسالها نیاز است. برای ‏‏همین اگر تمرکز روی گروه کودکان باشد خیلی بهتر و نتیجه بخش تر ‏‏است و ما تمرکزمان را بر این رده سنی گذاشتیم.

دکتر رهروانی درباره شیوه کارشان به عنوان مروجان کتابخوانی در استان فارس می افزاید: کار ما به این صورت است که در مناطق محروم،روستایی و عشایری کتابخانه برپا کرده و به کودکان کتاب اهدا می کنیم. ما تا کنون50 کتابخانه در سطح استان برپا کردیم و ایده «کتابخانه های چمدانی» برای عشایر در سطح استان نیز برای اولین بار توسط گروه  ما اجرا شد. همچنین 30 کتابخانه نیز در مدارس استان از جمله مدارس کانکسی برای عشایر و برای مناطق محروم بر پا کردیم. همت ما بر آن بود که کتابخانه هایمان به استانداردهای جهانی نزدیک باشد.  تا حد زیادی نیز موفق بودیم و چه به لحاظ تعداد و چه به لحاظ خدمات فنی کتابخانه و چه به لحاظ فعالیت های ترویجی توانستیم به استاندارهای جهانی نزدیک شویم. همچنین به برگزاری جشن کتاب در سراسر استان نیز پرداختیم.

 این مروج فعال کتابخوانی در پاسخ به این سوال که آیا تا به حال افزایش میزان رغبت کودکانی که در پروژه های کتابخوانی شما شرکت کردند را بررسی کرده اید، گفت:ما یا خودمان به طور مستقیم از روستاهایی که در آن کارهای ترویجی کتاب انجام دادیم بازخورد میگریم و یا از طریق معلمان روستا به بررسی بازخورد فعالیت هایمان می پردازیم. مثلا اولین تورکتابخوانی که دراستان فارس برگزار کردیم در منطقه دشت بکان اقلید بود. بعد از چهار ماه به انجا سر زدیم تا کتابخانه ای که تاسیس کرده بودیم را شارژ کنیم با وجود انکه ما ان زمان هنوز خودمان به گرفتن نتیجه باور نداشتیم اما علاقمندی بچه ها ما را به ادامه کار تشویق کرد... . ما از این نوع بازخوردها از سوی معلمان و متولیان کتابخانهی استان بسیار گرفتیم.

چطور یک کتاب خوب را انتخاب کنیم؟

عام‌ترین تعریف از سرانه مطالعه، میانگین مدت زمان مطالعه یک فرد در یک شبانه‌روز است. در این حالت میزان مطالعه همه افراد یک جامعه با هم جمع و سپس نتیجه بر تعداد افراد آن جامعه و تعداد روزهای درنظر گرفته‌، تقسیم می‌شود.گرچه به گفته منوچهری آماری از سرانه ‏مطالعه در استان فارس و شیراز وجود ندارد، اما براساس داده های مرکز آمار سرانه مطالعه در ایران 16 دقیقه است. حال می خواهد این آمار دقیق باشد یا غیر ‏دقیق، مسئله این است خودمان در دوراطرافمان به وضوح می توانیم ببینیم که مردمی ‏کتابخوان نیستم. شاید بتوان گفت بزرگ ترین دلیلش هم این است که مردم نمی دانند ‏کتاب ها می توانند چه اثری در زندگی هایشان داشته باشند و یا اینکه عادت به کتابخوانی ندارند و بعد ‏از خواندن چند صفحه احساس کسالت و یکنواختی می کنند ‏و دلیل دیگر هم این است که مردم نمی دانند چه کتابهایی برایشان مفید و خوب است وباید چه کتاب هایی را مطالعه کنند.

دکتر رهروانی به اهمیت مجموعه سازی کتابخانه ها در انتخاب کتاب خوب اشاره می کند و می گوید:  متاسفانه در خیلی از کتابخانه های استان سلایق مردم لحاظ نمی شود. در مجموعه سازی کتابخانه های فارس نیز ممیزی که در انتخاب کتاب صورت می گیرد اکثرا توسط افراد غیر متخصص است و دیدگاه کاربران کمتر در انتخاب کتابهای کتابخانه ها مورد توجه قرار میگرید.  البته کتابدار می تواند نقش بسیار مهمی در معرفی کتابهای همسو با علاقه افراد داشته باشد . گاهی حتی ممکن است معرفی برخی رمان های زرد به سبب پوشش دادن علاقه افراد آنها را به خواندن کتاب ترغیب کند. درواقع کتاب های سرگرم کننده می تواند در کتابخوان شدن افراد نقش موثری داشته باشد از این نظر کتابدار باید کتابهای که در راستای علایق کتابخوان ها است را به انها معرفی کرده و کم کم سلیقه مخاطب کتابخانه را غنی کند و او را به یک کتاب خوان فعال تبدیل کند.

فضای مجازی عصای دست علاقمندان برای یافتن کتاب خوب

یک نویسنده کتاب کودک و نوجوان که خود مروج کتابخوانی است نیز کتابداران را راهنماهای بسیار خوبی برای معرفی کتاب بر می شمارد. فاطمه  فروتن درباره انتخاب کتاب مناسب برای افراد مختلف به  خبر جنوب می گوید: اکنون خوشبختانه به ‏سبب رونق فضاهای مجازی امکان دسترسی به اطلاعات درباره کتابها زیاد شده است و هر شخص آگاه ‏کتابخوانی به نوعی در صفحات شخصی یا عمومی به معرفی کتابی می پردازد. از سوی دیگر نیز علاقمندان می توانند از کتابخانه ها ‏فرهنگسراها و حتی ناشرانی که همگی در فضای مجازی مشغول به کار هستند اطلاعات خوبی درباره ‏کتابها پیدا کنند. حتی پادکست ها و خلاصه های کوتاهی که درباره کتاب ها منتشر می شود در این ‏زمینه اطلاعات خوبی برای انتخاب کتاب مناسب به مخاطبان میدهند. در کتابخانه های عمومی نیز کتابداران افراد موثری برای معرفی کتاب به ‏اعضا هستند وهم اکنون نیزکتابداران بسیار فعال تر و روشن تر از پیش به کارشان می پردازند و میتوانند راهنمایی مفیدی به کتابخوان های تازه کار بدهند.  ‏