ساختمان‌های سبز در ایران؛ راهی به سوی توسعه پایدار در کلان‌شهرها
با افزایش جمعیت شهرها و بحران‌های زیست‌محیطی، توجه به معماری سبز به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر در جهان تبدیل شده است؛ هرچند در ایران هنوز الگوهای سنتی ساخت‌وساز غالب است، اما کلان‌شهرهایی همچون اصفهان می‌توانند با اجرای طرح‌های تسهیل‌گرانه، پیشگام حرکت به‌سوی ساختمان‌های سبز باشند.
Admin1
جهان با بحران‌های متعدد زیست‌محیطی از جمله تغییرات اقلیمی، کاهش منابع انرژی‌های فسیلی، آلودگی هوا و آب و تهدید زیست‌بوم‌ها روبه‌رو بوده است و در این میان، بخش ساختمان و ساخت‌وساز یکی از اصلی‌ترین عوامل مصرف انرژی و تولید گازهای گلخانه‌ای شناخته می‌شود؛ به همین دلیل مفهوم «ساختمان سبز» و معماری پایدار به‌عنوان یک رویکرد نوین، اما ضروری در عرصه توسعه شهری و معماری مطرح شده است.
ساختمان‌های سبز نه‌تنها با هدف کاهش اثرات مخرب زیست‌محیطی طراحی می‌شوند، بلکه تلاش دارند ارتباط میان انسان، طبیعت و شهر را دوباره بازتعریف کنند؛ امروزه بسیاری از کشورها به سمت سیاست‌ها و استانداردهای مشخص در حوزه ساخت‌وساز سبز حرکت کرده‌اند و این موضوع به یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی شهری تبدیل شده است.
در کشورهای پیشرفته، مقررات سخت‌گیرانه‌ای برای مصرف انرژی، استفاده از مصالح بازیافتی، طراحی مبتنی بر اقلیم و بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر وضع شده است و اتحادیه اروپا و ایالات متحده از پیشگامان این حوزه هستند؛ به‌گونه‌ای که در برخی شهرها، بدون رعایت الزامات معماری سبز، صدور مجوز ساخت‌وساز امکان‌پذیر نیست.
نمونه‌های موفقی همچون برج‌های هوشمند در سنگاپور، مجتمع‌های مسکونی سبز در آلمان و مدارس پایدار در ژاپن نشان می‌دهد که این الگو نه‌تنها قابل اجراست، بلکه در بلندمدت هزینه‌ها را کاهش و کیفیت زندگی شهروندان را ارتقا می‌دهد.
در بسیاری از این پروژه‌ها، طراحی بر اساس شرایط اقلیمی محلی، استفاده حداکثری از نور طبیعی، بازیافت آب باران، و حتی ایجاد فضاهای سبز عمودی و بام‌های سبز مورد توجه قرار گرفته است، اما در ایران، اگرچه طی سال‌های اخیر موضوع ساختمان‌های سبز و معماری پایدار وارد ادبیات تخصصی مهندسی و دانشگاهی شده است، هنوز فاصله زیادی تا تحقق آن در مقیاس شهری وجود دارد.
اصفهان به‌عنوان یکی از کلان‌شهرهای پیشرو کشور، با توجه به موقعیت تاریخی و زیست‌محیطی خود، ظرفیت بالایی برای توسعه معماری سبز دارد؛ این کلان‌شهر که همواره به «نصف جهان» شهرت داشته، در دهه‌های اخیر با مشکلاتی همچون کاهش منابع آب، آلودگی هوا و فشار بر زیرساخت‌های شهری مواجه بوده است، از این‌رو توجه به ساختمان‌های سبز در اصفهان نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی حیاتی برای آینده شهر است.
شهرداری اصفهان طی سال‌های اخیر برنامه‌هایی برای استفاده از مصالح سازگار با محیط، توسعه بام‌های سبز و بهینه‌سازی مصرف انرژی در پروژه‌های جدید شهری آغاز کرده است، همچنین همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر و آموزش معماران و سازندگان می‌تواند گام مهمی در این مسیر باشد.
هوشمندسازی ساختمان‌ها ادامه طرح ساختمان‌های سبز در اصفهان است
احمد شریعتی، عضو هیئت رئیسه شورای اسلامی شهر اصفهان اظهار می‌کند: موضوع ساختمان‌های پایدار یا سازگار با محیط زیست در کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری از یک سال پیش دنبال شد.
وی با اشاره به طرح ساختمان‌های هوشمند در سطح شهر ادامه می‌دهد: هوشمندسازی ساختمان‌ها مدلی است برای اینکه بتوانیم تمام سیستم‌های انرژی‌های آب، برق و گاز ساختمان‌ها را هوشمندسازی کنیم، همچنین این برنامه ادامه طرح ساختمان‌های سبز است.
عضو هیئت رئیسه شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: موضوعات مختلفی از جمله ویژگی ساختمان‌ها متناسب با اقلیم و انتخاب درست مکان ساخت‌وساز در رابطه با ساختمان‌های سبز بررسی شد.
شریعتی می‌گوید: با وجود اینکه اقلیم اصفهان خشک است و زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های بسیار گرمی دارد، در ساخت‌وسازها باید ساختار و منطقه ساختمان را مورد بررسی قرار دهیم.
وی اضافه می‌کند: مواردی از جمله استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، استفاده از آب‌های خاکستری، تأمین نور مورد نیاز در ساختمان‌ها، عایق‌بندی ساختمان، نوع سقف، ایمنی، بام سبز و دیوار سبز عنوان شد و مرحله نخست آن در جلسه علنی که با موضوع ساختمان‌های پایدار برگزار شد، به تصویب رسید، همچنین باید دستورالعمل‌هایی را برای استفاده از این موارد داشته باشیم.
عضو هیئت رئیسه شورای اسلامی شهر اصفهان با بیان اینکه طرح ساختمان‌های سبز با کمیسیون‌های محیط زیست، حمل‌ونقل، خدمات شهری و عمران و شهرسازی مرتبط است، تصریح کرد: با توجه به پیگیری‌هایی که داشتیم، قرار شد تا معاونت شهرسازی شهرداری اصفهان، دستورالعملی را برای اجرای این طرح آماده کند.
شریعتی می‌گوید: یکی از روش‌های تشویقی در راستای پیاده‌سازی طرح ساختمان‌های سبز، کاهش هزینه تراکم عوارض و کمک به سازندگان این ساختمان‌ها است.
وی با بیان اینکه باید افرادی که نسبت به وضعیت زیست محیطی منطقه آگاه هستند، حضور داشته باشند، ادامه می‌دهد: این افراد می‌توانند مکان ساخت این ساختمان‌ها را بر اساس اقلیم هر منطقه شناسایی کنند.
عضو هیئت رئیسه شورای اسلامی شهر اصفهان با بیان اینکه هر گوشه شهر شرایط خاصی دارد، خاطرنشان می‌کند: مکان مناسب برای ساختمان‌های سبز باید به نوعی باشد که آن مکان از نور کافی برخوردار باشد و از لحاظ بصری اختلالی ایجاد نشود، تمام این‌ها مواردی است که در ساختمان‌های پایدار تأثیر زیادی دارد.
شریعتی می‌گوید: نوع مواد اولیه که برای پایداری در ساختمان به‌کار گرفته می‌شود، باید از کیفیت بالایی برخوردار باشد و به‌طور مثال در بعضی مکان‌ها برای جلوگیری از آلودگی صوتی باید از پنجره‌های دو جداره و سه جداره استفاده شود.
وی اضافه می‌کند: در زمان‌های گذشته تفاوتی میان ساختمان‌ها نبود و وضعیت ساختمان نزدیک به بزرگراه تفاوتی با ساختمان‌های دور از بزرگراه نداشت، از این‌رو عایق‌بندی و مواد اولیه تأثیر زیادی در شرایط ساختمان و محیط زیست دارد.
عضو هیئت رئیسه شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: مواردی از جمله استفاده از پنل خورشیدی ممکن است هزینه زیادی داشته باشد، اما ماندگاری، بازگردانی هزینه و صرفه اقتصادی بالایی دارد، این در حالی است که همیشه درآمدهای کوتاه‌مدت را می‌بینیم و پیش‌بینی آینده را نداریم.
شریعتی با بیان اینکه با ساخت ساختمان‌های سبز، یک بار برای همیشه هزینه می‌کنیم، می‌گوید: برخی شهروندان در بعضی از ساختمان‌ها دائم در حال هزینه کردن هستند و پس از برآورد هزینه متوجه می‌شوند که ضرر کرده‌اند.
وی می‌افزاید: ساختمان‌های سبز همچون خانه‌های سرسبز قدیمی، لذت بیشتری برای افراد ساکن ساختمان دارد، همچنین ۹۰ درصد شهروندان کمبود ویتامین D و C دارند، زیرا در ساختمان‌ها آفتاب لازم به بدن انسان نمی‌رسد.
عضو هیئت رئیسه شورای اسلامی شهر اصفهان تصریح می‌کند: طراحانی داریم که باید توجه بیشتری به دکوراسیون خانه‌ها داشته باشند، زیرا تأثیر مستقیمی در روحیه افراد و شرایط زیست‌محیطی دارد.
شریعتی با بیان اینکه تهویه هوا باید متناسب با نیاز بدن باشد، می‌گوید: بعضی از شهرداری‌ها تا ۷۰ درصد در حال استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر هستند، از این‌رو امیدواریم این موضوع فرهنگ‌سازی شود و مردم به سمت ساختمان‌های پایدار یا سازگار با محیط زیست حرکت کنند.
معماران باید نسبت به موضوعات زیست‌محیطی آگاهی بیشتری داشته باشند / معماری سبز پاسخی به بحران انرژی و شهرنشینی است
علی دربان، کارشناس ارشد معماری به خبرنگار ایمنا می‌گوید: در حوزه معماری توجه به مخاطرات زیست‌محیطی و تأثیرات ویرانگر آن بر سلامت و حیات انسان تاکید بر حفظ سلامت فردی و پیوند عمیق با محیط پیرامون و رضایت خاطر انسان از زندگی در ساختمان‌هایی که امنیت آسایش و سلامت او را تأمین می‌کند، موجب شکل‌گیری معماری پایدار شده است.
وی می‌افزاید: در معماری پایدار، «بنا» به‌عنوان بخش از پیکره محیط مجاور و طبیعت پیرامونش نه‌تنها سبب هدر رفتن انرژی نمی‌شود و انواع آلودگی‌های محیطی را ایجاد نمی‌کند و بر سلامت انسان تأثیر منفی نمی‌گذارد، بلکه با صرفه‌جویی و مصرف بهینه انرژی و برخورداری از مصالح همساز با اقلیم و قرار گرفتن در چرخه زیست‌بوم برای تحقق اهداف توسعه پایدار حرکت می‌کند.
کارشناس ارشد معماری تصریح می‌کند: با توجه به بحران انرژی در جهان و رشد سریع شهرنشینی به‌نظر می‌رسد باید راهکارهای مناسبی برای کنترل و کاهش تأثیرات منفی ساخت‌وساز بر طبیعت ارائه شود و با شناخت اصول و مفاهیم معماری پایدار و استفاده بهینه از این اصول برای رسیدن به خانه پایدار تلاش شود.
دربان با بیان اینکه معماری سبزی از مهم‌ترین راه‌های رسیدن به پایداری در معماری است، تصریح می‌کند: پایداری در عرصه زندگی شهری در سه شاخه پایداری اجتماعی، پایداری اقتصادی و پایداری زیست‌محیطی معرفی شده است و معماران در دهه گذشته برای رسیدن به پایداری زیست‌محیطی به دنبال تدوین روش‌ها و اصولی بودند که در قالب نام‌های مختلف از قبیل «طراحی پایدار»، «پایداری در معماری» و «معماری سبز» معرفی شده است.
وی با بیان اینکه مفهوم پایداری راه‌حلی است که برای رویارویی با بسیاری از این معضلات تعریف شده است و معماران، مالکان و کاربران ساختمان‌ها می‌توانند با انتخاب صحیح مصالح مناسب از نظر زیست‌محیطی استفاده از فرایند طراحی اکولوژیکی و توجه مسئولانه به استفاده از ساختمان‌ها مقدار تبعات زیست‌محیطی حاصل از رشد شهرها را به حداقل برسانند، می‌افزاید: با این حال شاید نتوان راه‌حل مشکلات زیست‌محیطی معاصر را در این نوع معماری یافت، در نتیجه باید رویکردهای جدیدی را برای این منظور دریافت کرد که یکی از این رویکردها توجه به قانون پایداری در معماری است.
کارشناس ارشد معماری با بیان اینکه معماری سبز برخاسته از معماری پایدار و توسعه پایدار است که این نیز ناشی از نیاز انسان امروز در مقابل پیامدهای سو جهان صنعتی و مصرفی عصر حاضر است، می‌گوید: از جمله اصول معماری سبز می‌توان به حفاظت از انرژی کار با اقلیم کاهش استفاده از منابع جدید و کل‌گرایی اشاره کرد؛ بعضی جنبه‌های معماری سبز شامل افزایش آسایش قابلیت زندگی و بهره‌وری، همچنین بهبود دوام کیفیت و قابلیت نگهداری ثبات وضعیت محیط داخلی، پس‌انداز پول به‌وسیله کم‌کردن هزینه زندگی و پی بردن به گزینه‌های ساختمان‌های با عملکرد بالای خورشیدی است.
دربان با بیان اینکه برای رسیدن به معماری سبز یا پایدار توجه به بنا از آغاز طراحی تا پایان بهره‌برداری از آن الزامی است، خاطرنشان می‌کند: پایداری در طراحی معماری با رعایت تعامل سه‌جانبه بین معمار طبیعت و بهره‌بردار حاصل می‌شود؛ بی‌شک با ایده‌هایی که فقط روی کاغذ بماند یا کیفیت آن در زمان اجرا در نظر گرفته نشود یا بهره‌بردار به‌دقت و درستی از اصول دیده‌شده در طراحی و اجرا استفاده نکند، معماری سبز به وجود نمی‌آید.
وی با بیان اینکه خلاقیت در طراحی، دقت در اجرا و قناعت در بهره‌برداری با رعایت اصول و قوانین طراحی پایدار، معماری سبز را به شهرهای ما هدیه خواهد کرد، می‌گوید: برای رسیدن به این هدف معماران باید نسبت به موضوعات زیست‌محیطی آگاهی داشته باشند و از طریق دوره‌های تخصصی دانش آن‌ها ارتقا پیدا کند؛ در این میان تغییرات نوع زندگی و نگرش‌های جدید نسبت به محیط بومی و جهانی بسیار اهمیت دارد، پیشرفت‌های دانش بر پایه مهارت و روش‌های کاربردی برای رسیدن به این هدف راهگشا است.
به گزارش ایمنا، برخی کارشناسان حوزه شهرسازی بر این باورند که تسهیل‌گری در مسیر ساخت‌وساز سبز در اصفهان مستلزم چند اقدام کلیدی است؛ نخست، تدوین مقررات محلی که پیمانکاران و مالکان را به رعایت الزامات زیست‌محیطی ملزم کند؛ دوم، ارائه مشوق‌های اقتصادی همچون تخفیف در عوارض ساختمانی یا وام‌های کم‌بهره برای ساختمان‌هایی که استانداردهای سبز را رعایت می‌کنند و سوم، فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی برای آگاهی شهروندان از مزایای ساختمان سبز. در صورتی که این اقدامات همزمان با به‌کارگیری فناوری‌های نوین انجام شود، اصفهان می‌تواند به یکی از شهرهای الگو در حوزه معماری پایدار در ایران تبدیل شود.
به بیان دیگر، ساختمان‌های سبز پلی میان تاریخ و آینده این شهر خواهند بود؛ همان‌طور که معماری سنتی ایرانی روزگاری بر پایه اقلیم و استفاده هوشمندانه از منابع طبیعی بنا می‌شد، امروز نیز می‌توان با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و توجه به اصول پایداری، اصفهان و دیگر کلان‌شهرها را در مسیر توسعه‌ای همسو با محیط زیست و رفاه شهروندان قرار داد.
