هرگونه رشد و توسعه یک جامعه تأثیر مستقیمی بر محیط زندگی ساکنان آن دارد. امروزه آگاهی معماران نسبت به این موضوع به شدت افزایش یافته که این امر به‌طور کامل در طراحی‌ها و ساخت‌وسازهای آن منعکس شده است. معماران با توجه به منابع محدود غیرقابل تجدید در دسترس به‌طور فزاینده‌ای بر دستیابی به ساختمان‌هایی سبز متمرکز شده‌اند که از نظر زیست‌محیطی مسئولیت‌پذیر هستند و از مرحله مفهومی تا اجرا و حتی تخریب، ساختمان‌ها را هوشمندانه برای رسیدن به پایداری برنامه‌ریزی می‌کنند.

ساختمان سبز چیست؟

ساختمان سبز یک مفهوم کل‌نگر است و با درک این موضوع شروع می‌شود که محیط ساخته شده می‌تواند تأثیرات عمیق مثبت یا منفی بر محیط طبیعی و افرادی داشته باشد که هر روز در ساختمان‌ها زندگی می‌کنند. ساختمان سبز تلاشی برای تقویت ابعاد مثبت و کاهش ابعاد منفی این اثرات در کل چرخه عمر یک ساختمان است و به‌طورکلی به‌عنوان برنامه‌ریزی، طراحی، ساخت و بهره‌برداری از ساختمان‌ها با چندین ملاحظات مرکزی و مهم شامل مصرف انرژی و آب، کیفیت محیط داخلی، مصالح و تأثیرات ساختمان پذیرفته می‌شود.

ساختمان سبز اصول توسعه پایدار را در بر می‌گیرد و نیازهای زمان حال را بدون به خطر انداختن آینده برآورده می‌کند. هدف آن نیز افزایش کارایی منابعی است که تأثیرات مثبت اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی ایجاد می‌کنند. هر ساختمان سبز دارای شیوه‌های طراحی، ساخت‌وساز و عملیاتی است که تأثیر منفی آن را بر محیط زیست و ساکنان به‌میزان قابل‌توجهی کاهش می‌دهد یا از بین می‌برد. در این ساختمان‌ها کارایی افزایش و هزینه‌های ساخت‌وساز و عملکرد مداوم به‌میزان قابل‌توجهی کاهش پیدا می‌کند و منابع به‌طور مؤثری مورد استفاده قرار می‌گیرد تا محیط‌های سالم‌تری برای زندگی و کار افراد ایجاد شود.

ساختمان سبز یک روش ساخت‌وساز با منابع کارآمد است که ساختمان‌های سالم‌تری ایجاد می‌کند که تأثیر کمتری بر محیط زیست دارد. این رویکرد پایدار ساخت‌وساز کل چرخه عمر ساختمان را از مکان‌یابی و طراحی تا ساخت، بهره‌برداری، نگهداری، نوسازی و تخریب شامل می‌شود. برای این ساختمان‌ها نام‌هایی مانند ساختمان پایدار، ساختمان با کارایی بالا و ساخت‌وساز سبز نیز تعیین شده است که اساساً به‌طور یکسان استفاده می‌شود. اگرچه تغییراتی در موضوع وجود دارد که معانی کمی متفاوت دارند. طراحی پایدار ساختمان سبز به مجموعه بسیار گسترده‌تری از مسائل از خرد (طراحی مبلمان پایدار) تا کلان (برنامه‌ریزی شهری پایدار) می‌پردازد.

معیارهای رتبه‌بندی ساختمان‌های سبز

رتبه‌بندی ساختمان‌های سبز بر اساس چند معیار اندازه‌گیری توسط سیستم‌های جامع رتبه‌بندی همچون LEED، Living Building Challenge و BuildGreen انجام می‌گیرد. این معیارها تصویری دقیق از آنچه را تشکیل می‌دهد که به‌عنوان ساختمان سبز شناخته می‌شود و رایج‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر است.

انتخاب مکان

سازندگان ساختمان‌های سبز تشویق می‌شوند به جای توسعه زمین‌های جدید، بهبودهایی در زمین‌های توسعه‌یافته قبلی وارد کنند. ایجاد زیرساخت‌های جدید در نزدیکی مسیرهای اتوبوس و کتابخانه‌ها برای کاهش وابستگی ساکنان به حمل‌ونقل شخصی بسیار مهم است، زیرا اگر ساکنان مجبور باشند هر روز مسافت‌های زیادی را طی کنند، تلاش‌های به‌کاررفته برای ایجاد ساختمان‌های سبز هدر می‌رود. هرچه مکان ساختمان کوچک‌تر باشد بهتر است، زیرا ردپای محیطی کمتری در آن وجود دارد و مکان‌هایی که به‌طور پایدار محوطه‌سازی شده‌اند، فرسایش خاک یا آلودگی نوری کمتری دارند و پایدارتر در نظر گرفته می‌شوند.

مدیریت آب

مدیریت آب با طراحی دقیق و تمرکز بر کاهش نیاز به آب و پیشگیری از هدررفت آن، همچنین بازیابی آب‌های مصرفی برای استفاده مجدد برای بخش‌های گوناگون معین می‌شود. روش‌های جمع‌آوری آب مانند برداشت آب باران نیز در ساختمان‌های پایدار نقش اساسی دارند.

انرژی و جو

ساختمان‌های سبز با استفاده از طرح‌های کارآمد در مصرف انرژی ساخته می‌شوند. به این ترتیب بناهایی کنش‌پذیر با عایق‌بندی‌های فوق‌العاده و تکنیک‌های کاربردی ساخته می‌شوند تا از پوشش محکم ساختمان و حداقل مصرف انرژی اطمینان حاصل شود. فرآیندهایی هم‌چون سیستم‌های فتولتائیک خورشیدی و زمین‌گرمایی که از انرژی پاک استفاده می‌کنند نیز به‌طور گسترده در ساختمان‌های پایدار استفاده می‌شوند.

مصالح و منابع

ساختمان‌های سبز برای به حداقل رساندن تأثیر صنعت ساخت‌وساز تا حد ممکن استفاده از مواد را با حفظ، تخریب و واسازی، استفاده مجدد، نوسازی و بازیافت مواد و مصالح را کاهش می‌دهند. اولویت به مواد و مصالح بادوام داده می‌شود، زیرا نیازی به تعویض مکرر ندارند. در انتخاب مواد پایدار نیز منابع طبیعی و تجدیدپذیری آن‌ها در نظر گرفته می‌شود که به حداقل حمل‌ونقل نیاز داشته باشند.

اندازه ساختمان

اندازه ساختمان از دیگر جنبه‌های مربوط به مصالح و منابع است. میانگین فضای زندگی برای هر فرد باید با دقت و متناسب با تعداد خانواده‌ها و ساکنان هر شهر و کشور برنامه‌ریزی شود. رشد سریع در اندازه خانه‌ها پایدار نیست و افزایش صددرصدی در اندازه خانه‌ها باعث افزایش ۴۰ تا ۹۰ درصدی مصرف مواد و افزایش ۱۵ تا ۵۰ درصدی مصرف انرژی سالانه می‌شود. هیچ اندازه خاص یا استانداردی برای ساختمان‌ها وجود ندارد که پایدار در نظر گرفته شود، اما دستورالعمل‌هایی در این زمینه ارائه شده است. در تعدادی از این دستورالعمل‌ها آستانه اندازه ساختمان‌ها بسته به تعداد اتاق خواب‌ها (از یک تا پنج) از ۹۰۰ تا ۲۸۵۰ فوت مربع متغیر است و بالا رفتن از این آستانه طبقه‌بندی شدن در میان ساختمان‌های سبز را دشوار می‌کند.

کیفیت محیط داخلی

کیفیت محیط داخلی به‌ویژه در کشورهایی که فرهنگ مردم حول گذراندن زمان در خانه می‌گذرد بسیار اهمیت دارد، زیرا کیفیت هوای داخل خانه برای سلامت ساکنان بسیار مهم‌تر از کیفیت هوای بیرون است. سازندگان ساختمان‌های سبز تلاش می‌کنند تا بناهایی بسازند که نه‌تنها برای محیط زیست، بلکه برای سلامتی ساکنان نیز مفید باشند. مواد کم‌انتشار مانند رنگ‌های بدون و مبلمان بدون فرمالدئید در این زمینه بسیار تشویق می‌شوند. تهویه بهبودیافته و محصولات مقاوم در برابر رطوبت نیز از ویژگی‌های کلیدی این بخش است.

محیط بیرونی

ساختمان‌سازی تنها به‌معنای ساخت فیزیکی سازه‌ها نیست، بلکه شامل توسعه یک محله، ایجاد پارک و طراحی مجدد زیرساخت‌ها نیز می‌شود. در بعضی از نقاط جهان ساختمان‌های سبز به‌عنوان یک فرهنگ دگرگونی شناخته می‌شود که به‌نحوی آینده‌نگرانه می‌تواند طراحی مجدد کل محله‌های حومه‌ای شهرها را به‌عنوان محله‌هایی پرجمعیت و عاری از ماشین، با دسترسی آسان به کشاورزی شهری و دیگر امکانات رفاهی فراهم آورند، به این ترتیب توجه به محیط بیرون در کنار محیط درون ساختمان‌های سبز در مراحل طراحی و ساخت می‌تواند دنیا را به مکانی بهتر برای زندگی تبدیل کند.

ساختمان‌هایی با بالاترین رتبه‌بندی سبز در جهان

پروژه‌های ساختمان سبز طی چند دهه اخیر به‌عنوان نمادی از دغدغه‌های جهان برای امور زیست‌محیطی ظاهر شده و همان‌طور که راه‌حل‌هایی برای مقابله با تغییرات آب‌وهوایی پدیدار می‌شود، سرمایه‌گذارانی را به سمت خود جذب کرده‌اند. معماران و سازندگان این ساختمان‌ها تمام تلاش خود را برای کمک به سیاره به‌واسطه ساخت‌وساز ساختمان‌های سبز به‌کار می‌گیرند و با هدف کاهش تأثیر انسان بر محیط طبیعی، در تمام مراحل پایداری این ساختمان‌ها و سازگاری با محیط زیست را در آن‌ها مورد توجه قرار می‌دهند تا ماندگاری منابع طبیعی را برای نسل‌های آینده تضمین کنند. یک ساختمان سبز پایدار ممکن است بعضی از این ویژگی‌ها را داشته باشد:

سیستم‌های تهویه طراحی شده برای گرمایش و سرمایش کارآمد

روشنایی و لوازم برقی کم‌مصرف

وسایل لوله‌کشی برای صرفه‌جویی در مصرف آب

مناظر برنامه‌ریزی‌شده برای به‌حداکثر رساندن بهره‌گیری از انرژی خورشیدی

حداقل آسیب به زیستگاه‌های طبیعی

منابع انرژی جایگزین مانند انرژی خورشیدی یا نیروی باد

مواد پایدار غیرمصنوعی و غیرسمی

استفاده مسئولانه از مصالحی هم‌چون چوب‌ها و سنگ‌های محلی

استفاده مجدد تطبیقی از ساختمان‌های قدیمی

استفاده از مواد حفظ و بازیابی‌شده در معماری

استفاده بهینه از فضا

در ادامه برترین ساختمان سبز دارای امتیازات بالا در سیستم‌های رتبه‌بندی آشنا می‌شویم.

برج شانگهای، چین

برج شانگهای دارای ۵۷۶ هزار متر مربع مساحت و بلندترین آسمان‌خراش سبز چین است که به‌منظور تقویت جامعه عمودی در سال ۲۰۱۵ ساخته شد و شامل ۹ منطقه است که روی هم قرار گرفته‌اند. فرم نامتقارن ساختمان برای ساخت یک سازه سبک‌تر طراحی شد، از این‌رو پیچ‌وتاب ساختاری ۲۴ درصدی برای به‌حداقل رساندن بار باد در آن وجود دارد.

این برج همچنین دارای یک جان‌پناه مارپیچ است که آب باران را جمع‌آوری می‌کند و برای سیستم تهویه مطبوع داخلی استفاده می‌شود. سیستم رتبه‌بندی برج شانگهای، رتبه‌بندی سه ستاره ساختمان سبز چین و گواهی پلاتینیوم LEED بوده است.

بانک آمریکا، نیویورک

بانک آمریکا با ۲.۲ میلیون فوت مربع متراژ، یک آسمان‌خراش تجاری و نخستین ساختمان تجاری مرتفع طراحی‌شده در سال ۲۰۱۰ است که بر ارتباط مردم با طبیعت از طریق حداکثر استفاده از نور روز و هوای تازه تأکید دارد.

استفاده از دیوارهای پرده‌ای سرامیکی با شیشه کم و منعکس‌کننده حرارت کمک می‌کند تا افزایش گرما در ساختمان به حداقل برسد. سیستم رتبه‌بندی بانک آمریکا LEED Platinum است.

ساختمان مور لندن، انگلستان

ساختمان مور لندن ۶۰ هزار و ۸۵۰ مترمربع متراژ، در سال ۲۰۰۳ ساخته شد و دارای پوششی با یک نمای زیگ‌زاگ و کارایی بالا است که اجازه می‌دهد نور روز به میزان کافی وارد ساختمان شود و در عین حال سایه و عایق را فراهم می‌کند.

آفتاب‌گیرهای خارجی بیشتر به جذب نور درخشان نفوذی خورشید به داخل ساختمان کمک می‌کند و ساختار V شکل آن به سمت منظره کنار رودخانه باز می‌شود. سیستم رتبه‌بندی آن نیز BREEAM بوده است.

مرکز بولیت، سیاتل، ایالات متحده آمریکا

ساختمان‌های خودپایدار انرژی تجدیدپذیر خود را از طریق استفاده از فتوولتائیک‌هایی تولید می‌کنند که بخشی از سقف را تشکیل می‌دهند. این ساختمان شامل یک سازه چوبی سنگین با طول عمر ۲۵۰ سال است که به‌دلیل جرم حرارتی آن به حفظ دمای داخلی برای مدت طولانی‌تری کمک می‌کند.

مرکز بولیت سیاتل با کاربری اداری در سال ۲۰۱۳ و به مساحت ۵۰ هزار فوت مربع ساخته شده است و سیستم رتبه‌بندی آن گواهی ساختمان زنده است.

کریستال لندن، بریتانیا

ساختار کریستالی‌شکل این ساختمان از شش نوع مختلف لعاب عایق با شفافیت متفاوت برای کنترل افزایش گرمای خورشیدی و به‌حداقل رساندن مصرف انرژی استفاده می‌کند. بازی زوایای نما در ساختمان برجسته است، جایی که به شیشه‌های رو به بیرون پوششی بازتابنده داده می‌شود تا گرما را به حداقل برساند و لعاب رو به داخل شفاف می‌شود تا ساختمان را به نور روز مجهز کند.

این ساختمان ترکیبی، فرهنگی و آموزشی در سال ۲۰۱۲ با ۷۵ هزار و ۳۶۸ فوت مربع اندازه ساخته شد و سیستم‌های رتبه‌بندی آن BREEAM و LEED Platinum است.