حضرت سیدامیر احمد (ع) ملقب به شاهچراغ و سیدالسادات الاعاظم، فرزند بزرگوار امام موسی کاظم (ع) است، پسران امام هفتم (ع) بنا به مشهور ۱۹ نفر بوده‌اند که حضرت احمد بن موسی (ع) و محمدبن‌موسی (ع) از یک مادر که (ام احمد) خوانده می‌شد، متولد شدند.

بیشترین و معتبرترین منابع متقدم و متاخر که به شرح حال و زندگانی احمدبن‌موسی (ع) پرداخته‌اند، آشکار شدن مدفن احمد بن موسی (ع) را در عهد امیر مقرّب‌الدین مسعود بن‌بدر بین سال‌های (۶۵۸-۶۲۳) می‌دانند.

شیراز نامه زرکوب شیرازی (تألیف به سال ۷۶۴ ه. ق) از قدیمی‌ترین ماخذهایی است که پیدایش قبر احمدبن‌موسی (ع) را در عهد امیر مقرّب‌الدین مسعود بن بدر ثبت کرده است، در این کتاب آمده است: «قبر امامزاده معصوم، امیر احمدبن‌موسی (ع) در میان شهر، قریب مسجد نو افتاده، امیر مقرّب‌الدین مسعود بن بدر که از خاصگان و مقربان اتابک بن ابوبکر سعد بن زنگی بن مودود بوده است.»

در فضیلت احمد بن‌موسی (ع) سخن بسیار رفته است، به طور کلی از آنچه نسب‌شناسان، علمای رجال، محدثان، محققان، مورخان، مؤلفان و نویسندگان در خصوص او (ع) و فضایلش نوشته‌اند بر می‌آید که برادر امام رضا (ع) کریم، شجاع، فاضل، صالح، پرهیزگار، صاحب ثروت و منزلت، بزرگوار و با عزت بوده و نزد پدرش منزلتی خاص داشته است، شب‌ها تا صبح به عبادت مشغول بود، با قلم خود، قرآن بسیار نوشت و شخصی موثق و راوی احادیث زیادی از نیاکان خود بود.

ساخت اولین بنای حرم مطهر حضرت شاهچراغ (ع) به چه زمانی باز می‌گردد؟

اولین بنای حرم مطهّر حضرت شاهچراغ (ع) را به زمان عضدالدوله دیلمی فرزند حسن ملقب به رکن‌الدوله از سلاطین آل بویه نسبت می‌دهند، تعمیرات بنای قبلی و اضافه کردن ابنیه جدید در زمان اتابکان فارس (۶۲۳ تا ۶۵۹ ه. ق) به دستور امیر مقرب‌الدین مسعود بدرالدین وزیر اتابک ابوبکر سعد زنگی صورت گرفته است، پس از آن در سال ۹۱۲ هجری قمری توسط شاه اسماعیل صفوی تعمیراتی در بقعه مطهّره انجام می‌گیرد.

در سال ۱۱۴۱ هجری قمری به دستور نادر شاه افشار تعمیرات بعدی صورت می‌گیرد، در مورد انگیزه این اقدام مطالب مختلفی بیان شده که یکی از آنها این است که نادر شاه پیش از اینکه شیراز را از سلطه افغان‌ها آزاد کند، نذر کرده بود چنانچه بر افغان‌ها پیروز شد، تعمیراتی در شاهچراغ انجام دهد، از این رو بعد از پیروزی ۱,۵۰۰ تومان پول رایج آن زمان برای تعمیر و مقدار ۷۲۰ مثقال طلای ناب جهت ساختن قندیلی در بالای ضریح اهدا می‌کند.

اگر چه در زلزله‌های شیراز به خصوص در سال‌های ۹۹۷ و ۱۲۳۹ هجری قمری بخش‌های عمده ساختمان حرم مطهّر ویران می‌شود اما با همت مسئولان حرم مطهّر و مردم در زمان حسینعلی میرزا حاکم فارس و فتحعلی شاه قاجار مرمت و بازسازی می‌شود، آینه‌کاری سقف و دیوارهای حرم نیز در سال ۱۳۰۵ هجری قمری توسط استاد زین‌العابدین به اتمام رسید.

علاقه و محبت دوستداران اهل بیت (ع) سبب شده است که حرم مطهّر و روضه منوره حضرت شاهچراغ (ع) دوران مختلف تعمیر، توسعه و تکمیل شود، پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی عملیات عمرانی وسیعی در حرمین شریفین احمدی و محمدی (ع) آغاز شد که همچنان ادامه دارد، از جمله احداث و تکمیل سالن بزرگ بالای سرو آینه‌کاری سقف و دیوارهای قسمت قدیمی حرم و منبر بزرگی نیز در قسمت جنوبی این سالن نصب شده که از مرمر یک پارچه ساخته و به طرز زیبایی حجاری شده است.

ضریح مطهّر به طور کامل از نقره ساخته شده و بالای آن با برگ‌های طلایی تزئین شده است، در داخل ضریح، روی مرقد مطهّر صندوقی بسیار زیبا از خاتم ساخته شده است و ستون‌های بدنه داخلی و سقف ضریح مطهّر با خاتم و چوب تزئین شده است.

چه کسانی در حرم مطهر حضرت شاهچراغ (ع) به خاک سپرده شده‌اند؟

در حرم مطهر حضرت شاهچراغ (ع) بزرگان بسیاری از جمله دومین شهید محراب انقلاب اسلامی، علما، شهدا، شعرا و دانشمندان و فقهای شاخص شیراز مدفون هستند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

آیت‌الله شهید سیدعبدالحسین دستغیب: ایشان دومین شهید محراب انقلاب اسلامی است که مرقد وی در حرم مطهر شاهچراغ قرار دارد و مورد توجه و زیارتگاه مردم شیراز است، وی از خاندان اصیل و روحانی هشتصد ساله شیراز است و با ۳۰ واسطه نسبت ایشان به حضرت سجاد (ع) می‌رسد.

وی مسجد جامع عتیق شیراز را که خرابه‌ای بیش نبود مرمت کرد تا این بنا که سابقه هزارساله دارد، دوباره آباد شد و وی تا مرز شهادت در این مجلس نه تنها نماز جماعت داشت بلکه در تمام شب‌ها به وعظ و اندرز مردم می‌پرداخت.

آیت الله دستغیب در روز جمعه بیستم آذر سال ۱۳۶۰ هنگام عزیمت برای اقامه نماز جمعه به همراه نوه خود شهید محمدتقی دستغیب و هشت نفر از یاران با وفایش به شهادت رسید و این شهید بزرگوار در کمال عزت و رحمت، همچون جدش در حرم حضرت سیدمیرمحمد (ع) دفن شد و امروز زیارتگاه مردم ارادتمند و دلسوز انقلاب است.

وصال شیرازی: نام وی شفیع و مشهور به میرزا کوچک خان بود، خطی بسیار نیکو داشت، مرید سرسخت میرزا ابوالقاسم شیرازی ملقب به سکوت بود و در شعر و شاعری تسلط کامل داشت، سبک او سبک منوچهری است، وی در طول زندگی آثار زیبایی به یادگار گذاشت که دیوان اشعار مشتمل بر ۱۵ هزار بیت‌، مثنوی بزم و از آثار جالب او فرهاد و شیرین است که آن را بزم وصال نام نهاده است، فوت او در سال ۱۲۶۲ بود و در حرم شاهچراغ مدفون شد.

صادق خان زند: یکی از رجال مهم دوران حکومت زندیه و برادر کریم خان زند مشهور به وکیل‌الرعایا بود که به سال ۱۱۴۲ هجری قمری در شیراز دیده به جهان گشود و پس از سال‌ها خدمت به مردم شهر علم و ادب شیراز به عنوان یاری صدیق در کمک به برادرش کریم خان زند که به واقع دوستدار خدمت صادقانه به هم‌نوع خود بود با کارنامه‌ای درخشان سرانجام در سال ۱۱۹۷ هجری قمری در ۵۵ سالگی به دستور آقا محمدخان قاجار نابینا شد و سپس به قتل رسید و در حجره داخل ایوان آستان مقدس احمدی و محمدی (ع) که دفتر نذورات فعلی است، در دیوار شمالی به خاک سپرده شد و هم اکنون سنگ مقبره آن مرحوم در ورودی موزه آستان مقدس نگهداری می‌شود.

جعفر خان زند: فرزند صادق خان و پدر لطفعلی خان زند بود که فرزند ایشان یعنی همان لطفعلی خان زند آخرین فرد رشید، مبارز و جوانمرد مردمان زندیه بود، وی در ۴۰ سالگی به دستور آقا محمدخان قاجار ابتدا مسموم و سپس به قتل رسید و در حجره داخل ایوان آستان مقدس احمدی و محمدی (ع) در محل فعلی دفتر نذورات در دیوار جنوبی به خاک سپردند و هم اکنون سنگ مقبره ایشان در ورودی موزه آستان مقدس نگهداری می‌شود.

بسمل شیرازی یکی از دانشمندان بزرگ شیراز، داوری شیرازی یکی از بزرگ‌ترین شعرای ایران و بنا به روایت صاحب شعرای دوره قاجار، میرزا ابوالقاسم سکوت عارف مشهور قرن سیزدهم هجری و از مشایخ سلوکی شیراز، فرهنگ شیرازی از شعرا و خوش‌نویسان شیراز، سیدماجد بحرانی که آوازه‌ای بس بلند در علم حدیث و فقاهت داشت، علی بن‌احمد شیرازی، حاج‌محمدحسین حسینی شیرازی عارف نامی و از بزرگان علم و ادب و عرفان شیراز جنت‌طراز، ابوالقاسم شیرازی، حکیم، توحید، وقار شیرازی از فرزندان وصال شیرازی، میرزا حبیب‌الله شریفی از واقفان مشهور آستان مقدس احمدی و محمدی، عسکر خان از مشهورترین مدفونین در حرم مطهر که از کلانتران بسیار معروف و همچنین شجاع و دیندار ایل عرب باصری بود و حضرت آیت‌الله سیدمحمد طاهری و حضرت آیت‌الله شیخ عبدالحسین حائری شیرازی از دیگر افرادی هستند که در محل حرم حضرت شاهچراغ (ع) مدفون هستند.

آستان مقدس حضرت شاهچراغ (ع) همچنین محل دفن شهدای تروریستی چهارم آبان ۱۴۰۱ است که شهیدان زهرا اسماعیلی، آرشام و علیرضا سرایداران، مجتبی ندیمی، علیرضا کشاورز و حسنعلی پور عیسی در این حرم مطهر به خاک سپرده شده‌اند.

موزه‌ای به وسعت تاریخ در حرم احمدبن‌موسی (ع)

در این حرم مطهر همچنین موزه آستان مقدس شاهچراغ (ع) با زیربنایی بالغ بر ۱۰۰۰ مترمربع در ضلع جنوبی صحن مطهر واقع شده است و با دارا بودن بیش از ۱۰ هزار اثر ارزشمند تاریخی و هنری یکی از فاخرترین موزه‌های جنوب کشور محسوب می‌شود، اشیا موجود در این مجموعه بالغ بر هشت هزار شیء و بیش از سه هزار نسخه خطی و سند قدیمی را شامل می‌شود که پس از طی مراحل تخصصی به صورت گردشی در معرض نمایش قرار می‌گیرد، ساختمان موزه که در طول دوران و از زمان تأسیس تاکنون تغییرات متعددی داشته است، اکنون در ضلع جنوبی حرم مطهر در دو طبقه طراحی شده و آماده ارائه‌ی خدمت به عموم زائران و بازدیدکنندگان است.

موزه آستان مقدس حضرت شاهچراغ (ع) هم‌زمان با عید مبعث و به تاریخ سی‌ام آبان ۱۳۴۴ افتتاح شد، ابراز ارادت محبان آن حضرت و اهدا آثار به موزه موجب شد تعداد آثار ارزشمند فزونی پیدا کند و در سال ۱۳۷۲ ساختمان کنونی موزه حرم مطهر در ضلع جنوبی احداث و مورد بهره‌برداری قرار گیرد، با توجه به حجم آثار اهدایی و رشد روزافزون بازدیدکنندگان و همچنین استقبال علاقه‌مندان از موزه حرم مطهر حضرت شاهچراغ (ع) طرح فاز دوم توسعه در دستور کار قرار گرفت و مجموعه‌های اختصاصی جهت نمایش آثار پیش‌بینی شده است.

یکی از این اشیای ارزشمند که هم‌اکنون در موزه حرم مطهر در معرض نمایش بازدیدکنندگان قرار دارد، کوزه بدنه گرد سفالی با مشخصات خمیره قرمز رنگ، گردن مدور استوانه‌ای، بدنه محدب و پایه کاملاً مسطح است، این ظرف سفالی بدون لعاب، دارای تزئینات زیادی است از جمله اینکه با نقوش استامپی (قالب زده) مزین شده است، روی سطح ظرف در قسمت بدنه محدب آن دوایری دیده می‌شود که در آنها نقوشی از حیوانات مختلف مانند لک لک، مرغابی، خرچنگ وجود دارد به گونه‌ای که در هر دایره دو حیوان یک شکل روبه روی هم نقش شده‌اند.

در قسمت زیر گردن و همچنین در انتهای ظرف و زیر قسمت محدب آن با خطوط موازی شیارهایی ایجاد شده است، محل و زمان ساخت این ظرف نامعلوم است، اما با مطالعه تطبیقی با نمونه‌های مشابه، می‌توان زمان ساخت آن را قرن پنجم هجری قمری دانست.

از جمله شاخص ترین آثار خاتم کاری این موزه، قدیمی‌ترین درب ورودی حرم مطهر است که در این موزه نگهداری می‌شود که در آن از هنر خاتم کاری استفاده شده و متعلق به دوران زندیه است، همچنین قاب‌های خاتم کاری ادعیه و زیارات متعلق به دوران قاجار از دیگر آثار این مجموعه به شمار می‌رود.

در تقویم رسمی کشور، روز ششم ذی‌القعده به عنوان روز بزرگداشت امامزاده ارجمند و جلیل‌القدر، حضرت احمدبن‌موسی (ع) ثبت شده است و این آستان مقدس به عنوان سومین حرم اهل بیت (ع) در ایران اسلامی مشهور است و هر ساله در تمام فصول سال زیارتگاه زائران و مجاوران بسیاری است.