خبرهای اولیه و پیگیری‌‏های فعالان میراث فرهنگی نشان می‌‏دهد در مصوبه جدید شورای‏عالی معماری و شهرسازی، خط تخریبی که ۹۵ خانه تاریخی به‌‏واسطه آن از بین می‏‌رفتند، حذف شده است و دیگر خبری از ساخت صحن و میدانگاه نیست و ساخت‌‏وسازهای قبلی فقط در محل تخریب‌‏های پیشین انجام می‏‌شود.

شورای‌عالی معماری و شهرسازی در مصوبه اخیر خود مصوب کرده که طرح‌ها و نقشه‌های این محدوده مانند نقشه کاربری، شبکه معابر، ضوابط و مقررات با رعایت حفاظت از بناها، بافت ارزشمند و سرزندگی بافت شهری، ترغیب به مرمت و احیا در هم‌پیوندی بافت پیرامون حرم با بافت تاریخی ظرف دو ماه تهیه و در شورای‌عالی شهرسازی و معماری تصویب شود؛ این گفته‌ها را فاطمه داوری، سخنگوی معاونت میراث فرهنگی اعلام کرده و گفته که در مسیر زیارتی مابین دو حرم، چارچوب‌ها و ضوابط مرمت شهری با حداقل مداخله در بافت مبنای طرح قرار گرفته است. حالا امیر مغانلو، مدیرکل دفتر معماری، طراحی شهری و بافت‌های واجد ارزش وزارت راه و شهرسازی به «هم‌میهن» جزئیاتی از این مصوبه می‌گوید؛ طبق توضیحات او در طرح سه لایه اصلی مدنظر است و تلاش شده بافت تاریخی موجود در این محوطه حفظ شود.

‌چرا طرح ساماندهی بافت اطراف حرم شاهچراغ(ع) تصویب شد؟

حرم آستان حضرت شاهچراغ (ع) و بافت اطراف حرم شاهچراغ (ع) بافت ارزشمند تاریخی - فرهنگی است که سابقه تاریخی برخی از بخش‌های آن به زمان دیلمیان بازمی‌گردد و ارزش‌های تاریخی منحصربه‌فردی دارد. اگرچه طی دوره‌های زمانی مختلف با دست‌اندازی‌هایی مواجه بوده اما نسبت به بافت پیرامون اطراف حرم امام رضا (ع) و حرم حضرت معصومه (س) متفاوت بوده و میزان تخریب آن کمتر و بخش قابل‌توجهی از بافت پیرامونی تاریخی کماکان باقی مانده است. به‌دلیل مطالباتی که فعالان حوزه میراث فرهنگی و برخی نهادهای مردمی غیردولتی در این حوزه، درخصوص تخریب بخش‌هایی از بافت داشتند، همچنین وظایف ذاتی و مسئولیت‌هایی که معاونت معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی در حفظ و صیانت از بافت‌های واجدارزش داشت، شورای‌عالی شهرسازی و معماری به این موضوع ورود کرد. پیشینه تهیه این طرح به سال ۱۳۹۴ برمی‌گردد.

در آن سال شورای‌عالی شهرسازی و معماری، مصوبه طرح تفصیلی بافت فرهنگی- تاریخی شیراز را به تصویب رساند. باتوجه به دست‌اندازی‌هایی که در بافت پیرامون حرم شاهچراغ (ع) آغاز شده بود در آن مصوبه در بند ۳ پیش‌بینی شده بود تا باتوجه به مخاطرات و آسیب‌های کالبدی، اجتماعی و فرهنگی، طرح موضعی پیرامون حرم برای حفظ و صیانت از حرم شاهچراغ (ع) و بافت تاریخی اطراف آن تهیه شود. پس از آن در سال ۱۳۹۹ در موضوع طرح تفصیلی محدوده پیرامون حرم شاهچراغ (ع) مصوبه شورای‌عالی شهرسازی و معماری مصوب شد که بر همان اساس، تمرکز بر نحوه ساماندهی فضای مابین حرم شاهچراغ و حرم سیدعلاء‌الدین حسین (ع) پیش‌بینی شد. در آن با تعیین سیاست‌های کلی حفاظت و صیانت از بافت تاریخی مقرر شد تا هر طرحی که تهیه می‌شود،با تمرکز بر حفظ ارزش‌های بافت و با هدف ساماندهی فضای پیرامونی این دو حرم باشد.

‌در این طرح درخواست‌های فعالان میراث فرهنگی هم مدنظر قرار گرفت؟

در طول این یک دهه، بین ساکنان بافت، مدیریت توسعه حرم شاهچراغ(ع)، میراث فرهنگی و فعالان مربوطه در این حوزه و مدیریت استان، درخصوص طرح ساماندهی، حفظ و صیانت از بافت و دسترسی بین حرمین و تامین فضاهای مورد نیاز برای خدمت به زائران و ساکنان و مواجهه با مسئله تفاوت دیدگاه‌هایی وجود داشت. این اتفاق نظر وابسته به تهیه و تصویب طرح و تشریح آن به‌عنوان منبع تجمیع درخواست‌ها و تعادل در رسیدن به پاسخی متعادل برای حفظ و صیانت در کنار ساماندهی بود. اکنون با تصویب این طرح این اتفاق‌نظر شکل گرفته است. ۵۷ هکتار پیش‌بینی محدوده این طرح است.

مشاور طرح توسط سازمان مجری ساختمان‌ها و تاسیساتی عمومی و دولتی تعیین شد و سازمان مجری از بین مشاوران صاحب صلاحیت، مشاور دارای صلاحیت مربوطه را انتخاب کرد و مشاور طی این مدت در این موضوع مطالعه و تدوین آن را براساس چارچوب‌های مصوب شورای‌عالی تهیه و تدوین کرد. بافت پیرامون حرم شاهچراغ(ع) در مردادماه ۱۴۰۲ ثبت ملی شد و در فاصله سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ درخواست برای تهیه این طرح در استان مطرح شد که به‌دلیل اهمیت ابعاد موضوع در سطح ملی به پیشنهاد وزارت راه و شهرسازی و وزارت میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به معاون اول رئیس‌جمهور، بررسی این طرح به شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران سپرده شد.

‌آیا بناهای ثبتی و باارزش در این محدوده حفظ می‌شود؟

در تهیه این طرح و طرح‌هایی که برای بافت‌های تاریخی-فرهنگی تهیه شده می‌شود، چندین موضوع را مورد تاکید قرار داده‌ایم که شامل رونق حیات، زندگی و هویت محله‌ای، پایبندی به ارزش‌های تاریخی و داشتن کارکرد و عملکرد امروزی و مناسب و ارائه خدمات باکیفیت به جمعیت ساکن در بافت است. طرح تهیه شده و مصوب واجد تمام ویژگی‌های عنوان شده است و در آن برای پاسخگویی به نیازهای فضایی آستان حرم، عملکردهایی که به عرصه‌های بزرگی نیاز داشته‌اند را در محل‌هایی که پیش از این تخریب شده و فاقد ارزش میراثی بوده‌اند جانمایی کرده، پیش‌بینی باقی فضاهای موردنیاز فرهنگی، اجتماعی و گردشگری صرفاً با حفظ فضاهای کالبدی موجود و در تناسب و تجانس با این ساختار و با حفظ و صیانت از هویت بافت تاریخی مکانیابی و مستقر می‌شوند.

‌طرح جدید چه جزئیاتی دارد؟

در طرح سه لایه اصلی مدنظر است. در لایه اول، اتصال حرم شاهچراغ(ع) و حرم سیدعلاء‌الدین حسین(ع) برقرار و بناهای ثبتی و باارزش در این محدوده حفظ می‌شوند و با این ملاحظه طرح موضعی این محدوده تهیه و اجرا می‌شود. لایه دوم شامل استقرار فضاهایی است که به نیازهای وابسته به حرمین و بقاع متبرکه امامزادگان، مجاوران و زائران با محوریت حفظ، مرمت و احیای بافت و فضای کالبدی باارزش موجود شامل بناها و دسترسی‌ها و بهسازی محیط باتوجه به ثبت ملی بافت تاریخی - فرهنگی خدمات مورد نیاز را ارائه می‌دهند.

لایه سوم با تاکید با حفظ و نگهداشت ماهیت سکونتگاهی محدوده، صرفاً به استقرار فعالیت‌های متجانس و مناسب با سکونت با همان رویکرد حفاظت و صیانت از بناهای باارزش و بافت و در عین حال تامین و ارتقای خدمات است. در این طرح، نکته مهم توافق و همدلی مسئولان و متولیان محلی و ملی بر رویکرد حفظ و حراست از هویت تاریخی - فرهنگی حرم حضرت شاهچراغ (ع) و بافت پیرامونی آن است که منجر به بهترین دستاورد برای این محیط به لحاظ کالبدی، امنیتی و احیای ارزش‌های اجتماعی و شان مذهبی این محدوده و ارتقای جایگاه بافت تاریخی - مذهبی شهر شیراز در کشور و سطح منطقه می‌شود.

یکی از مشکلات عمده بافت‌های تاریخی را تحمیل انواع فرسودگی‌ها در حوزه کالبدی، اجتماعی - فرهنگی و در برخی موارد ضعف امنیت است که منجر به جابه‌جایی جمعیت ساکن و ضعف هویت محله‌ای و حیات اجتماعی آن محدوده می‌شود. در برخی مصادیق بعد از آنکه بافتی به‌عنوان بافت میراثی ثبت و تعیین می‌شود، باتوجه به برخی محدودیت‌ها و نبود چاره‌اندیشی مناسب و در نظرگرفتن امتیازات، عملاً امکان قدرت نوسازی و بهسازی از سوی مالکان و ساکنان دستخوش تغییر شده و کم‌کم بنا و بافت دچار فرسودگی می‌شود.

این فرسودگی نیز به‌مرور بافت جمعیتی آن محل را تغییر می‌دهد و با جایگزین جمعیتی که ارزش‌های تاریخی را نمی‌شناسند، تخریب بافت‌های واجد ارزش سرعت می‌گیرد. بنابراین حاکمیت باید سیاست کلانی برای تعیین امتیاز و تسهیلات ویژه برای بناها و بافت‌های ثبتی مدنظر داشته باشد تا این فرصت‌های ملی به تهدید تبدیل نشوند؛ بنابراین بازگشت کیفیت محیطی و امنیت در بافت پیرامون حرم شاهچراغ(ع) از اولویت‌ها و در اجرا مورد تاکید است.