شکل‌دهی به فضاهای بازی برای کودکان مسئولیتی مشترک است که بر آینده جوامع تأثیر دارد. در شهرهای بزرگ، جایگاه بازی معمولاً کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، در حالی که تجربه بازی کودکان بخش ضروری زندگی شهری است. زمین‌های بازی پیوند فیزیکی کودکان با بافت شهری هستند و باید در مباحث سلامت و طراحی فضاهای عمومی مورد توجه قرار گیرند. رویکردهای نوین طراحی بر نیازهای کودک و مشارکت تأکید دارند و به خلق فضاهای ایمن و خلاق کمک می‌کنند. بازی در زندگی شهری، به ویژه در هنگ‌کنگ، از فعالیت‌های کنترل‌شده به فضایی باز و پرجنب‌وجوش تبدیل شده است که نسل آینده را به کشف محیط دعوت می‌کند.

تحول بازی شهری فراتر از قوانین ایمنی

ایسامو نوگوچی، یک مجسمه‌ساز و منظرپردازی چیره‌دست آمریکایی، به‌عنوان یکی از نخستین طراحانی که به‌طور جدی به نقش بازی در محیط‌های شهری پرداخت، در سال ۱۹۳۳ طرح «کوه بازی» را معرفی کرد. وی تلاش داشت تا بازی کودکان را فراتر از تجهیزات پیش‌ساخته همچون سرسره‌ها و تاب‌ها تعریف کند و آن را به‌صورت تجربه‌ای فضایی، تخیلی و وابسته به کشف و جست‌وجو نشان دهد.

نوگوچی باور داشت بازی باید فرصتی برای خلاقیت، استقلال و حتی ریسک‌پذیری فراهم کند؛ اموری که در زمین‌های بازی مدرن و ایمن به‌طور فرآینده‌ای حذف شده‌اند. دیدگاه وی تحول مهمی در طراحی زمین‌های بازی ایجاد کرد. او به‌جای ارائه امکانات تکراری با کارکرد مشخص، کودکان را به تفسیر و تعبیر مستقل فضای بازی ترغیب می‌کرد. این تغییر نگرش موجب شد زمین‌های بازی به تجربه‌هایی تعاملی، معنادار و سرشار از پیچیدگی فضایی تبدیل شوند.

آثار نوگوچی به‌تدریج فراتر از ایده‌های روی کاغذ رفتند و بیش از ۲۰ پروژه عمومی در سراسر جهان را شکل دادند. اوج کارهایش در پارک مورنوما در ساپورو نمود پیدا کرد؛ پارکی وسیع که طی بیش از دو دهه شکل گرفت و همچنان کودکان و بزرگسالان را به تعامل بدنی و کشف محیط دعوت می‌کند؛ امری که کمتر در سازه‌های معمول شهری وجود دارد.

هنگ‌کنگ و احیای بازی آزاد بدون دستورالعمل

نظریات نوگوچی در طراحی زمین‌های بازی به هنگ‌کنگ نیز رسید. پارک بازی شک‌لی (Shek Lei) که در سال ۱۹۶۹ و با طراحی پل سلینگر، هنرمند آمریکایی ساکن هنگ‌کنگ، افتتاح شد، یکی از نخستین زمین‌های بازی شهری مهم بود که بسیاری از اصول آثار نوگوچی را به کار گرفت. این پارک به‌جای استفاده از تجهیزات بازی معمول، بر پایه فرم‌های مجسمه‌وار و بازبودن تجربه بازی شکل گرفت. محیط بازی شک‌لی کودکان را ترغیب می‌کرد تا خودشان روش‌های تازه‌ای برای بازی و تعامل با این فرم‌ها بیافرینند. این تجربه بر تخیل، ریسک‌پذیری و خودیابی تاکید داشت.

مطالعات نشان می‌دهد که بسیاری از طراحان اروپایی و آمریکایی بین دهه‌های ۱۹۳۰ تا ۱۹۷۰ سازه‌های انتزاعی و چندمنظوره‌ای طراحی کردند که به‌جای تعیین شیوه بازی، تخیل و خلاقیت کودکان را تحریک می‌کردند. به‌واسطه سابقه مستعمراتی هنگ‌کنگ، طراحی زمین‌های بازی اولیه این شهر نیز متأثر از این روند بود و با ویژگی‌هایی همچون فرم‌های غیرتجویزی و فضاهای باز شناخته می‌شد.

این رویکرد با همه جذابیتی که داشت، با چالش‌هایی نیز روبه‌رو بود، بالا بودن سطح آزادی استفاده از ساختارها اغلب به استفاده‌های غیرمنتظره و گاهی خطرناک منجر می‌شد. فقدان حفاظت کافی در برابر سقوط، سطوح نرم و دستورالعمل‌های مشخص ایمنی نگرانی‌های روزافزونی ایجاد کرد. با افزایش دعاوی حقوقی مرتبط با آسیب‌های کودکان، سیاست‌گذاران و شهرداری‌های هنگ‌کنگ و جهان به‌سمت استانداردسازی و ایمن‌سازی شدید زمین‌های بازی روی آوردند.

نتیجه این روند، ظهور زمین‌های بازی ماژولار، استاندارد و مطمئنی بود که با هدف کاهش مسئولیت قانونی و تسهیل نگهداری و تغییرات شهری به‌کار گرفته شدند. این تجهیزات امکان نصب سریع‌تر و هزینه پایین‌تر را داشتند، اما از سوی دیگر، کیفیت بازی را کاهش دادند، خلاقیت و تخیل کودکان را محدود کردند و به‌جای تجربه‌های آزاد و پیچیده بازی، تعاملات کنترل‌شده و از پیش‌تعیین‌شده را جایگزین کردند.

احیای بازی و بازگشت به قدرت ابهام در هنگ‌کنگ

در سال‌های اخیر، علاقه به بازی‌های باز و انتزاعی در هنگ‌کنگ دوباره جان گرفته است. شرکت‌هایی ازجمله انجمن بازی کودکان پلی‌رایت ( Playright) که از سال ۱۹۸۷ فعالیت خود را آغاز کرده است، با همکاری نهادهای منطقه‌ای پروژه‌های همچون «پارک وی (WE Park) » در امتداد اسکله جاده فونگ مت را راه‌اندازی کردند. این پارک با هدف بازگرداندن روح آزاده و خلاق بازی شک‌لی طراحی شده است و در آن کودکان و بزرگسالان تشویق می‌شوند تا روش‌های خلاقانه خود را برای تعامل با محیط بازی بیافرینند.

پارک وی که در میان مردم به «پارک تونل» مشهور است، شامل لوله‌های بتنی در ابعاد و اشکال گوناگون است که زمینه‌های بازی متعددی از قایم‌باشک تا ورزش و تمرینات حرکتی را فراهم می‌کند. سادگی و انتزاع هندسی این ساختارها موجب شده تا کاربران با خلاقیت و تنوع، فضای بازی را بر اساس نیاز و خواسته‌هایشان شکل دهند. این پارک نمونه‌ای بارز از فلسفه نوگوچی است که فرم‌های انتزاعی را محفلی برای حرکت و تخیل می‌داند و فرصتی برای آگاه شدن از بدن و محیط ایجاد می‌کند.

نوگوچی و تحولات فرهنگی شهری

تأثیر نوگوچی فراتر از پارک‌های عمومی بوده و به آثار فرهنگی نیز سرایت کرده است. در پروژه سقف موزه بین‌المللی ام پلاس( M+) تأسیس سال ۲۰۲۲، چندین عنصر بازی برگرفته از آثار مجسمه‌سازی نوگوچی وجود دارد. این فضاها شامل نیمکت‌هایی از پروژه کالیفرنیا سناریو (California Scenario، کوستا مسا، ایالات متحده آمریکا، ۱۹۸۰-۱۹۸۲)، سازه کوه بازی ( Play Pyramid، یوکوهاما، ۱۹۶۵-۱۹۶۶) از ژاپن و تپه بازی (Play Mound) الهام‌گرفته از پارک پیدمونت ( Piedmont، آتلانتا، ۱۹۷۵-۱۹۷۶) در آمریکاست. هدف این چیدمان‌ها الهام بخشیدن به تعاملات محیطی و ایجاد فضایی برای آزمایش تجربیات فیزیکی و ذهنی در تعامل با محیط‌های اطراف است. این سازه‌ها نشان می‌دهد که بازی تنها تفریحی کودکانه نیست، بلکه روشی ضروری برای یادگیری، آگاهی فضایی و مشارکت مدنی به‌شمار می‌رود.