وقتی اعداد، مدیران شهر می‌شوند

روز جهانی آمار هر سال در بیستم اکتبر برگزار می‌شود که با هدف تأکید بر اهمیت داده‌های آماری دقیق، قابل اعتماد و در دسترس برای همه، تعیین شده است. توجه جهانی در روز جهانی آمار ۲۰۲۵، هم‌زمان با هشتادمین سالگرد تأسیس سازمان ملل، به نقش داده‌های آماری در مدیریت شهری بیش از پیش جلب شده و شعار آن «پیشبرد تغییر با آمار و داده‌های باکیفیت برای همه» انتخاب شده است. این شعار بر نقش حیاتی آمار در تصمیم‌گیری‌های ملی و بین‌المللی و همچنین بر ضرورت ارتقای سواد داده‌ای و دسترسی عمومی به اطلاعات آماری تأکید دارد.

آمار زیربنای فعالیت‌های سازمان ملل است و در رویارویی با چالش‌های جهانی همچون حفظ صلح، توسعه پایدار، تغییرات اقلیمی و سلامت عمومی نقش کلیدی ایفا می‌کند. در دنیای امروز، آمار نه‌تنها ابزاری برای تحلیل گذشته، بلکه راهنمایی برای آینده‌نگری و سیاست‌گذاری مؤثر در حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و شهری است. جامعه آماری جهانی نمونه‌ای از همکاری بین‌المللی است که متخصصان را از سراسر جهان گرد هم می‌آورد تا استانداردها را تعیین کنند، روش‌ها را به اشتراک بگذارند و داده‌هایی دقیق و به‌موقع تولید کنند.

آمار قابل اعتماد، پایه‌گذار سیاست‌گذاری مؤثر، برنامه‌ریزی اقتصادی و توسعه اجتماعی است. اعتماد به نظام‌های آماری، شفافیت و استفاده اخلاقی از داده‌ها را تقویت می‌کند و همکاری میان کشورها و متخصصان، نوآوری و به‌کارگیری بهترین شیوه‌ها را به همراه دارد. آماری که برای همه قابل فهم و دسترس‌پذیر باشد، می‌تواند شکاف میان سازمان‌های ارائه‌کننده خدمات و مصرف‌کنندگان را پر کند و به سیاست‌گذاری‌های فراگیرتر و مؤثرتر منجر شود. با پیشرفت فناوری و ابزارهای نوین، ظرفیت جمع‌آوری، تحلیل و تصویرسازی داده‌ها روزبه‌روز گسترش پیدا می‌کند و فرصت‌های تازه‌ای برای توسعه پایدار و عدالت اجتماعی در سراسر جهان فراهم می‌شود.

آمار؛ ستون فقرات مدیریت شهری مدرن

آمار در مدیریت شهری، نقش زیرساختی و تعیین‌کننده دارد. داده‌های جمعیتی، اقتصادی، زیست‌محیطی و زیرساختی به مدیران شهری کمک می‌کنند تا نیازهای واقعی شهروندان را شناسایی کنند و منابع را به‌درستی تخصیص دهند. برای مثال، تحلیل داده‌های ترافیکی می‌تواند به بهینه‌سازی مسیرهای حمل‌ونقل عمومی منجر شود و اطلاعات مربوط به مصرف انرژی، پایه‌ای برای طراحی سیاست‌های پایداری باشد. بدون داده‌های دقیق، برنامه‌ریزی شهری در تاریکی صورت می‌گیرد و احتمال خطا و اتلاف منابع افزایش پیدا می‌کند.

در شهرهای پیشروی جهان همچون سنگاپور، آمستردام و سئول، آمار و داده‌های لحظه‌ای به ستون اصلی مدیریت شهری تبدیل شده‌اند. این شهرها با بهره‌گیری از زیرساخت‌های دیجیتال پیشرفته، توانسته‌اند به الگوهایی موفق در زمینه شهر هوشمند تبدیل شوند. در سنگاپور، سامانه‌های هوشمند حمل‌ونقل عمومی با تحلیل داده‌های ترافیکی در لحظه، مسیرهای پرتردد را شناسایی و زمان‌بندی حرکت وسایل نقلیه را بهینه می‌کنند.

بر اساس آمار منتشرشده توسط سازمان حمل‌ونقل زمینی سنگاپور، متوسط روزانه استفاده از شبکه مترو در سال ۲۰۲۴ به ۳٫۴ میلیون سفر رسیده که نسبت به سال قبل ۵ درصد رشد داشته و برای نخستین بار از دوران پیش از همه‌گیری فراتر رفته است. این رشد، نتیجه مستقیم به‌کارگیری سامانه‌های هوشمند تحلیل ترافیک است که با پردازش داده‌های لحظه‌ای از ایستگاه‌ها، تراکم مسیرها را شناسایی و زمان‌بندی حرکت قطارها را بهینه می‌کنند. شاخص عملکرد شبکه حمل‌ونقل نشان می‌دهد که تأخیر متوسط در خطوط پررفت‌وآمد به کمتر از یک دقیقه کاهش پیدا کرده که نشان‌دهنده اثربخشی الگوریتم‌های پیش‌بینی و تخصیص منابع در زمان واقعی است.

در آمستردام، حسگرهای محیطی در سطح شهر، اطلاعات مربوط به کیفیت هوا، دمای سطح زمین و مصرف انرژی را جمع‌آوری می‌کنند تا سیاست‌های زیست‌محیطی به‌صورت پویا تنظیم شوند. داده‌های جمع‌آوری شده به‌صورت لحظه‌ای در اختیار مراکز تصمیم‌گیری قرار می‌گیرند تا اقدامات اصلاحی همچون محدودیت تردد خودروهای دیزلی و تنظیم ساعات فعالیت صنعتی، به‌صورت تطبیقی و منطقه‌ای اعمال شوند.

یکی از نوآوری‌های برجسته آمستردام، اجرای «سنجش محیطی در حال حرکت» است که در آن حسگرها روی وسایل حمل‌ونقل عمومی نصب شده‌اند تا پوشش فضایی و زمانی گسترده‌تری برای پایش شهری فراهم شود. این روش، با هزینه پایین و مقیاس‌پذیری بالا، امکان پایش مستمر کیفیت هوا و دمای سطحی را در مناطق پرتردد فراهم کرده است و به‌طور مستقیم در تنظیم سیاست‌های اقلیمی و انرژی شهری نقش دارد.

سئول با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین، الگوهای رفت‌وآمد شهروندان را تحلیل و خدمات شهری همچون جمع‌آوری پسماند، نورپردازی معابر و امدادرسانی را با دقت بیشتری مدیریت می‌کند. آمار و داده‌های لحظه‌ای نه‌تنها ابزار پشتیبان، بلکه عنصر مرکزی در طراحی و اجرای خدمات شهری محسوب می‌شوند. این شهر با جمع‌آوری و تحلیل روزانه بیش از ۲۵۰ میلیون نقطه داده از منابع مختلف از جمله حسگرهای محیطی، اپلیکیشن‌های شهروندی، دوربین‌های ترافیکی و سامانه‌های حمل‌ونقل عمومی توانسته است الگوریتم‌های یادگیری ماشین را در مرکز مدیریت شهری جای دهد.

طبق گزارش شهرداری سئول در سال ۲۰۲۵، استفاده از این داده‌ها موجب شده است زمان پاسخ‌دهی به تماس‌های اضطراری تا ۲۵ درصد کاهش و دقت تخصیص منابع امدادی در مناطق پرتردد تا ۱۸ درصد افزایش پیدا کند. در حوزه مدیریت پسماند، مدل‌های پیش‌بینی مبتنی‌بر داده‌های تاریخی و لحظه‌ای، حجم زباله تولیدی در هر محله را با دقت بالا تخمین می‌زنند. این پیش‌بینی‌ها منجر به کاهش هزینه‌های عملیاتی جمع‌آوری زباله تا ۱۷٫۶ درصد و افزایش بهره‌وری ناوگان حمل‌ونقل پسماند تا ۲۲ درصد شده است.

سئول در کنار خدمات اضطراری، در سال ۲۰۲۵ مرکز «شهر هوشمند» را افتتاح کرد که به‌عنوان فضای عمومی تجربه فناوری‌های هوش مصنوعی برای شهروندان طراحی شده است. این مرکز، با هدف گسترش فرهنگ داده‌محور، سالانه میزبان بیش از پنج میلیون بازدیدکننده خواهد بود. این اقدامات نشان می‌دهند که آمار، فراتر از ابزار فنی، به‌عنوان زبان مشترک میان شهروندان، مدیران و فناوری عمل می‌کند و باید بیش از همیشه مورد توجه قرار گیرد.

شهرهای هوشمند نه‌تنها داده‌ها را جمع‌آوری می‌کنند، بلکه با استفاده از پلتفرم‌های تحلیلی و داشبوردهای مدیریتی، تصمیم‌گیری‌های شهری را بر پایه شواهد و روندهای آماری انجام می‌دهند تا تاب‌آوری شهر را به بیشترین میزان ممکن برسانند. برای مثال، در مواقع بحران همچون بارندگی شدید یا آلودگی هوا، داده‌های لحظه‌ای به مدیران شهری امکان می‌دهد تا هشدارهای فوری صادر کنند، مسیرهای جایگزین پیشنهاد دهند یا خدمات اضطراری را فعال کنند. این نوع واکنش سریع، تنها با اتکای کامل به داده‌های دقیق و به‌روز ممکن است.

این شهرها نه‌تنها داده‌ها را جمع‌آوری می‌کنند، بلکه با استفاده از پلتفرم‌های تحلیلی و داشبوردهای مدیریتی، تصمیم‌گیری‌های شهری را بر پایه شواهد و روندهای آماری انجام می‌دهند. برای مثال، در مواقع بحران همچون بارندگی شدید یا آلودگی هوا، داده‌های لحظه‌ای به مدیران شهری امکان می‌دهد تا هشدارهای فوری صادر کنند، مسیرهای جایگزین پیشنهاد دهند یا خدمات اضطراری را فعال کنند. این نوع واکنش سریع، تنها با اتکای کامل به داده‌های دقیق و به‌روز ممکن است.

در چنین مدل‌هایی از مدیریت شهری، آمار دیگر فقط ابزار تحلیل گذشته نیست، بلکه به موتور تصمیم‌سازی و پیش‌بینی آینده تبدیل شده است. داده‌ها به بهینه‌سازی خدمات شهری کمک می‌کنند و رضایت شهروندان را افزایش می‌دهند؛ چرا که تصمیم‌ها بر اساس نیازهای واقعی، رفتارهای جمعی و شرایط محیطی گرفته می‌شوند. این شهرها نشان داده‌اند که با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آماری و دیجیتال، می‌توان شهری هوشمند، پاسخ‌گو و پایدار ساخت.

آمار به شهرها کمک می‌کند تا در برابر چالش‌های جهانی همچون تغییرات اقلیمی، مهاجرت و نابرابری اجتماعی واکنش مؤثر نشان دهند. داده‌های اقلیمی می‌توانند مناطق آسیب‌پذیر را شناسایی کنند و اطلاعات جمعیتی می‌توانند به طراحی سیاست‌های مهاجرتی و خدمات اجتماعی هدفمند منجر شوند. برای مثال، تجربه شهر بارسلونا نشان‌دهنده نقش آمار در رویارویی با چالش‌های جهانی کرد. این شهر در سال‌های اخیر با افزایش مهاجرت و فشار بر زیرساخت‌های شهری روبه‌رو بوده است. مدیران شهری با استفاده از داده‌های جمعیتی و مهاجرتی، الگوهای اسکان مهاجران را شناسایی کردند و دریافتند که بعضی مناطق با تراکم بالای جمعیت مهاجر، از نظر دسترسی به خدمات بهداشتی، آموزشی و حمل‌ونقل عمومی دچار کمبود هستند.

شهرداری بارسلونا در واکنش به این یافته‌ها، با طراحی برنامه‌های خدمات اجتماعی هدفمند، مراکز مشاوره مهاجران، کلاس‌های زبان و مراکز درمانی سیار را در همین مناطق مستقر کرد، همچنین با تحلیل داده‌های اقلیمی، مناطقی که در برابر موج‌های گرمای تابستان آسیب‌پذیرتر بودند شناسایی شدند و در آن‌ها ایستگاه‌های خنک‌کننده عمومی و فضای سبز بیشتری ایجاد شد. این مثال نشان می‌دهد که آمار چگونه می‌تواند به شناسایی دقیق مسائل، تخصیص هوشمند منابع و طراحی سیاست‌های عادلانه و مؤثر در برابر چالش‌های پیچیده شهری کمک کند.

شفافیت، عدالت و مشارکت؛ سه دستاورد داده‌محور

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای بهره‌گیری از آمار در مدیریت شهری، شفافیت است. زمانی که داده‌ها به‌صورت عمومی منتشر شوند، شهروندان می‌توانند عملکرد سازمان‌های شهری را ارزیابی کنند، پرسش‌گری کنند و در فرایندهای تصمیم‌گیری مشارکت داشته باشند. این شفافیت، اعتماد عمومی را افزایش می‌دهد و زمینه‌ساز حکمرانی پاسخ‌گو و مسئولانه می‌شود.

شهر نیویورک با راه‌اندازی پلتفرم «داده باز نیویورک» به‌عنوان یکی از پیشگامان شفاف‌سازی داده‌های شهری در جهان شناخته می‌شود. این سامانه بیش از ۳۰۰۰ مجموعه داده از اطلاعات مربوط به کیفیت آب و هوا گرفته تا آمار جرایم، بودجه شهرداری و وضعیت پروژه‌های عمرانی را در اختیار عموم قرار می‌دهد. شهروندان، پژوهشگران و روزنامه‌نگاران می‌توانند به این داده‌ها دسترسی داشته باشند، آن‌ها را تحلیل کنند و عملکرد سازمان‌های شهری را زیر ذره‌بین ببرند.

دسترسی آزاد به این داده‌ها، امکان تحلیل دقیق و مستقل را برای کاربران فراهم کرده است. شهروندان می‌توانند با بررسی این اطلاعات، از نحوه تخصیص منابع، پیشرفت پروژه‌ها، یا وضعیت خدمات محله خود آگاه شوند. رسانه‌ها نیز با اتکا به این داده‌ها، گزارش‌هایی مستند و مبتنی بر شواهد منتشر می‌کنند که به ارتقای کیفیت گفت‌وگوی عمومی و نظارت اجتماعی کمک می‌کند. نتیجه این شفافیت، افزایش اعتماد عمومی، تقویت پاسخ‌گویی سازمان‌های شهری و مشارکت فعال‌تر مردم در فرایندهای تصمیم‌گیری است.

دومین دستاورد، عدالت اجتماعی است. آمار می‌تواند نابرابری‌های فضایی و اجتماعی را از تفاوت در دسترسی به خدمات درمانی و آموزشی گرفته تا توزیع درآمد و کیفیت زندگی در مناطق مختلف شهری آشکار کند. این اطلاعات به سیاست‌گذاران کمک می‌کند تا برنامه‌هایی عادلانه‌تر و هدفمندتر طراحی کنند که به بهبود زندگی گروه‌های آسیب‌پذیر منجر شود.

برای مثال شهرداری لندن با استفاده از داده‌های آماری، نقشه‌ای از شاخص محرومیت اجتماعی تهیه کرده است که مناطق مختلف شهر را بر اساس معیارهایی چون درآمد خانوار، نرخ اشتغال، سطح تحصیلات، دسترسی به خدمات درمانی، کیفیت محیط زندگی و امنیت اجتماعی طبقه‌بندی می‌کند. این اطلاعات به سیاست‌گذاران کمک کرده است تا با دیدی دقیق‌تر و مبتنی بر شواهد، منابع عمومی همچون خدمات درمانی، مراکز آموزشی و حمل‌ونقل را به‌صورت هدفمند در مناطقی با بیشترین نیاز تخصیص دهند.

برای مثال، در مناطق جنوب شرقی لندن که طبق داده‌ها از محرومیت بالاتری برخوردارند، شهرداری سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های بهداشتی و آموزشی را به‌طور چشمگیری افزایش داده است. احداث مراکز درمانی جدید، توسعه مدارس دولتی و راه‌اندازی برنامه‌های مشاوره اجتماعی و روان‌شناختی از جمله اقدامات اجرایی در این مناطق است. داده‌های آماری به شهرداری کمک کرده‌اند تا الگوهای نابرابری فضایی را شناسایی کند و در طراحی مسیرهای حمل‌ونقل عمومی، اولویت را به مناطقی بدهد که پیش‌تر از دسترسی کافی برخوردار نبودند. در نتیجه، ساکنان این مناطق نه‌تنها از خدمات شهری بهتری بهره‌مند شده‌اند، بلکه احساس تعلق و مشارکت اجتماعی نیز در آن‌ها تقویت شده است.

مشارکت عمومی با ارتقای سواد آماری در جامعه تقویت می‌شود. زمانی که شهروندان بتوانند داده‌ها را بخوانند، تحلیل کنند و درک کنند، فاصله میان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان داده کاهش پیدا می‌کند. این امر نه‌تنها به افزایش مشارکت در تصمیم‌گیری‌های شهری کمک می‌کند، بلکه کیفیت سیاست‌گذاری‌ها را نیز ارتقا می‌دهد. آمار ابزاری برای توانمندسازی شهروندان و تقویت دموکراسی شهری است.

نمونه‌ای موفق از این رویکرد را می‌توان در شهر هلسینکی فنلاند مشاهده کرد. شهرداری هلسینکی با راه‌اندازی «سامانه اشتراک داده‌های منطقه‌ای هلسینکی» مجموعه‌ای گسترده از داده‌های شهری را به‌صورت عمومی و قابل فهم در اختیار شهروندان، پژوهشگران، روزنامه‌نگاران و فعالان اجتماعی قرار داده است. این داده‌ها شامل اطلاعاتی درباره جمعیت، حمل‌ونقل، محیط زیست، بودجه شهری و خدمات عمومی هستند که به‌صورت نمودار، نقشه و جدول‌های تعاملی ارائه می‌شوند تا استفاده از آن‌ها برای عموم آسان‌تر شود.

افزون بر این، شهرداری هلسینکی با برگزاری کارگاه‌های آموزشی، مسابقات تحلیل داده و برنامه‌های مشارکتی تلاش کرده است سواد آماری را در میان شهروندان ارتقا دهد. در این برنامه‌ها، شهروندان تشویق می‌شوند تا با استفاده از داده‌های موجود، پیشنهادهایی برای بهبود خدمات شهری از طراحی مسیرهای دوچرخه‌سواری گرفته تا برنامه‌ریزی فرهنگی و توسعه فضاهای عمومی ارائه دهند. این مشارکت فعال، نه‌تنها کیفیت تصمیم‌گیری‌های شهری را افزایش داده، بلکه حس تعلق و اعتماد اجتماعی را نیز تقویت کرده است.

در چنین مدل‌هایی، آمار به ابزاری برای توانمندسازی شهروندان و تقویت دموکراسی شهری تبدیل می‌شود. داده‌هایی که پیش‌تر تنها در اختیار سازمان‌های تخصصی بودند، اکنون به بستری برای گفت‌وگوی عمومی، مطالبه‌گری آگاهانه و طراحی مشترک آینده شهر تبدیل شده‌اند. این تجربه نشان می‌دهد که ارتقای سواد آماری، نه‌تنها یک هدف آموزشی، بلکه یک راهبرد کلیدی برای توسعه شهری پایدار و فراگیر است.