حفظ هویت فرهنگی در مسیر هوشمندسازی شهری عمان
عمان با ورود به عرصه شهرهای هوشمند، الگویی متفاوت از توسعه شهری را رقم زده است که نهتنها بر پیشرفت و فناوریهای نوین تکیه دارد، بلکه به شکل خلاقانهای میراث فرهنگی و طبیعت بومی این سرزمین را در متن شهرسازی جدید حفظ و بازآفرینی میکند.

عمان در مسیر توسعه شهرهای هوشمندی گام گذاشته است که نهتنها پاسخگوی نیازهای معاصر باشند بلکه هویتی زنده و پیوسته با گذشته و حال این سرزمین را حفظ کنند. در چشمانداز صنعت ساختوساز عمان، تأکید ویژهای بر ایجاد هارمونی میان میراث فرهنگی و عناصر نوین از طریق رویکردهای نوآورانه و متمایز وجود دارد. این رویکرد در تلاشهای جامع برای ارتقای پایداری شهری و توسعهای انسانمحور به وضوح نمود پیدا کرده است.
به گفته معمار دفتر اجرایی پروژههای شهر هوشمند وزارت مسکن و شهرسازی عمان، شهرهای هوشمند عمان از معماری سنتی عمان و درک عمیق آن از محیط زیست و رفتارهای اجتماعی الهام میگیرند. عمان پایبند به اصولی معماری است که از دیرباز وجود داشته و با فناوریهای مدرن همچون سیستمهای حسگر هوشمند، کنترل روشنایی و شبیهسازی اقلیمی ترکیب شدهاند.
معماری سنتی عمانی مدل عملکردی پیشرفتهای ارائه میکند که با استفاده از مصالح محلی، انتشار آلایندهها را کاهش میدهد و عایق حرارتی طبیعی فراهم میآورد. پنجرهها و مشربیهها بهصورت هوشمندانه تهویه و نور را تنظیم میکنند و برنامهریزی فشرده شهری با مسیرهای سایهدار، گرمای خیابانها را کاهش میدهد و پیادهروی را تشویق میکند.
شهرهای هوشمند عمان بر پایه استراتژیهایی شکل میگیرند که رابطه میان انسان و فضا را بازتعریف میکنند، زیرساختها را بهبود میبخشند، کیفیت زندگی را ارتقا میدهند و رشد اقتصادی را تسریع میکنند. یکی از نمونههای برجسته این تلاشها، پروژه «شهر سلطان هیثم» است که تعادل میان مدرنیته و ویژگیهای فرهنگی را حفظ کرده است و بهعنوان الگویی برای توسعه شهری آینده و مقصدی جذاب برای سرمایهگذاری معرفی میشود. این پروژه در چهارچوب برنامه کلان «چشمانداز عمان ۲۰۴۰» اجرا میشود و نمایانگر هویت ملی در قالب فناوری و فرهنگ است.
پروژه راهبردی شهر هوشمند سلطان هیثم
شهر سلطان هیثم یکی از بزرگترین و پیشرفتهترین پروژههای عمرانی در در نزدیکی مسقط است که از چند سال پیش کلید خورده و با سرعت قابلتوجهی در حال پیشرفت است. این شهر با وسعت تقریبی ۱۵ میلیون متر مربع ظرفیت اسکان حدود ۱۰۰ هزار نفر را در قالب ۲۰ هزار واحد مسکونی در ۱۹ محله مختلف دارد. بیش از ۲.۹ میلیون متر مربع از این مساحت به فضاهای سبز و پارکها اختصاص یافته است که نقش مهمی در ارتقای کیفیت زندگی و حفظ تعادل زیستمحیطی ایفا میکند.
این شهر نخستین نمونه از شهرهای هوشمند عمان محسوب میشود و با بهرهگیری از فناوریهای روز دنیا همچون انرژیهای تجدیدپذیر (بهطور عمده انرژی خورشیدی)، سیستمهای هوشمند مدیریت ترافیک، ایستگاههای میکروموبیلیتی و شبکه روشنایی هوشمند، محیطی پایدار و پیشرفته را فراهم میآورد. مدیریت جامع بازیافت مواد، استفاده مجدد از پسابها و کاهش پسماندها در راستای اهداف کربن صفر تا سال ۲۰۵۰ از دیگر ویژگیهای مهم این پروژه است.
شهر سلطان هیثم دارای ۳۹ مدرسه، یک دانشگاه، ۲۵ مسجد، ۱۱ مرکز سلامت و بیمارستانی با ظرفیت ۱۲۰۰ تختخواب خواهد بود. مراکز فرهنگی، ورزشی و تجاری مدرن، از جمله باشگاهها و مراکز خرید نیز بهصورت متوازن در سطح شهر توزیع شدهاند تا عدالت اجتماعی و حس تعلق ساکنان تقویت شود.
طراحی شهری این کلانشهر برگرفته از فرهنگ و طبیعت عمان است و با بهکارگیری فناوریهای نوین ساخت و انرژی، تلفیقی از هویت بومی و پیشرفتهای مدرن را نمایان میسازد. شعار پروژه «ارزشمند داشتن آینده» و لوگوی الهامگرفته از نسبت طلایی و طبیعت عمان، نماد این تعهد به آیندهای پایدار است.
این پروژه در چهار فاز توسعه مییابد و پیشبینی میشود فاز نخست با حدود هفت هزار واحد مسکونی تا سال ۲۰۳۰ تکمیل شود و به بهرهبرداری برسد، در حالی که کل پروژه تا سال ۲۰۴۵ به پایان خواهد رسید. سرمایهگذاریهای داخلی و بینالمللی قابلتوجهی در این شهر جذب شده است که مشارکت شرکتهای معتبر بینالمللی را نیز شامل میشود.
شهر سلطان هیثم نمادی از تلفیق هوشمندانه میراث فرهنگی عمان با فناوریهای نوین شهری است. استفاده از سامانه سنتی آبیاری «افلاج»، معماری ساختمانهای خاکی و کوچههای باریک، چهارچوبی منحصربهفرد برای طراحی شهری فراهم میکند که نهتنها مصرف انرژی را بهطور چشمگیری کاهش میدهد، بلکه کیفیت هوا را بهبود میبخشد، حرکت عابران پیاده را هدایت میکند و هماهنگی بصری و شهری را ارتقا میدهد.
این رویکرد برگرفته از درک عمیق و هنرمندانه مردم عمان در همنوایی با طبیعت و احترام به منابع طبیعی است. حکمت و مهارتهای نسلهای گذشته، پایههای محکمی برای انتقال این دانش به نسلهای فعلی و توسعه شهری پایدار فراهم کرده است. شهر سلطان هیثم نهتنها آیندهای هوشمند و پیشرفته بلکه هویتی ریشهدار و هماهنگ با محیط زیست را به تصویر میکشد که زمینههای تاریخی در آن رونق دارند.
چالشها و فرصتها در طراحی شهر
یکی از چالشهای مهم شهرسازی عمان، حفظ هویت فرهنگی در چهارچوب شهرهای هوشمند است. این چالشها شامل استانداردسازی واردات مدلهای جهانی، ضعف مستندسازی دیجیتال میراث معماری، تعارض میان فناوریهای نوین و ارزشهای اجتماعی، کمبود متخصصان محلی در حوزه میراث فرهنگی و فناوریهای هوشمند و هزینههای اقتصادی مرتبط است. با این حال، این مسائل میتوانند فرصتی برای بومیسازی نوآوری و تقویت هویت فرهنگی فراهم کنند.
راهکارهای پیشنهادی برای پاسخ به این چالشها شامل مستندسازی جامع و دیجیتال آثار معماری عمان، تصویب مقرراتی که حفظ یکپارچگی هویت فرهنگی را در طراحیهای شهری الزامآور کند، آموزشهای ترکیبی و چندجانبه در حوزه میراث و فناوری و ایجاد شراکتهای هوشمند در این زمینه است. عمان از ظرفیت قابلتوجهی برخوردار است تا بتواند اصالت و نوآوری را بهگونهای هماهنگ در پروژههای شهری خود به هم بیامیزد.
ارزشهای میراثی در شهر سلطان هیثم، بهطور کامل در زیرساختهای فنی و طراحی شهری ادغام شدهاند. فناوری مدرن با اصول اصیل عمانی همنشینی دارد؛ بهطوری که احترام به حریم خصوصی در طراحی محلهها و واحدهای مسکونی به روشنی مشاهده میشود و فضاهای خانوادگی به خوبی محافظت میشوند. با حفظ بافت اجتماعی از طریق ایجاد مساجد، مجالس جمعی و فضاهای پارکی، تعامل اجتماعی میان ساکنان نیز تقویت شده است.