تیغ توسعه بر گلوی آب انبار «کَلو» در لامرد فارس

 آمنه سپهر/ آب‌انبارها، بخشی از تاریخ معماری جنوب فارس از سده‌های پیشین تابه اکنون است. سازه‌هایی که با هنرمندی سرانگشتان معماران و با استفاده از ذوق و استعدادشان بر پهنه‌های کویری فارس قد علم کردند تا ضمن حفظ منابع محدود آب در اقلیم گرم و خشک این استان، حیات جنوب‌نشینان فارس را تداوم بخشند.

حالا تیشه تخریب‌ها به جغرافیای این آب انبارهای قدیمی رسیده که روزگاری به زندگی مردم حیات می‌بخشیدند و تأمین کننده نیاز حیاتی آنها برای زندگی یعنی آب بودند.

در آن زمان، ساخت آب انبارها در شهرهای جنوبی فارس خصوصاً لامرد که گرمای بالای پنجاه درجه‌اش آدم را کباب می‌کند، آنقدر اهمیت داشت که به عنوان یک اقدام خیریه، بسیاری از آب انبارهای جنوب فارس به صورت موقوفه احداث و بهره‌برداری می‌شدند، اما امروز در گوشه و کنار فارس، خبر از ویرانی آب انبارها در سایه بی توجهی به این سازه‌ها می‌رسد که با پیشروی خشکسالی‌ها و بحران کم آبی، می‌توان آنها را احیا و آهنگ زندگی را در این مناطق نواخت.

«کلو» دستاویز توسعه

آب انبار «کلو» با ظرفیت ۱۱۰ هزار لیتر آب در عمق ۷ متری زمین و با قطر آب انبار ۹ متر در دهستان ده‌شیخ از توابع شهرستان لامرد بنا شده است.

این بنای تاریخی در منطقه تجاری «ده‌شیخ» از توابع شهرستان لامرد یکی از این آب انبارهایی است که دستاویز طرح‌های توسعه‌ای شده است.

آب انباری که علاوه بر تأمین آب، نمادی از فرهنگ، معماری و تاریخ سکونتگاه‌های روستایی جنوب فارس است که بخاطر ارزش مادی و معنوی این آثار از قدیم‌الایام مورد توجه خاصی بوده است.

بدون شک ناآگاهی و توجه نکردن به این آثار و رعایت نشدن حریم این سازه در طرح هادی روستایی، ناقوس نابودی تاریخ گذشتگان را در این منطقه به صدا در می‌آورد.

از آنجایی که اکثر روستاهای شهرستان لامرد با توجه به اقلیم گرم و خشک، فاقد فضای سبز و بوستان روستایی برای گذراندن اوقات فراغت هستند بهترین مکان برای ایجاد فضای سبز و بالا بردن سرانه فضای سبز روستایی، حریم آب انبارهاست.

بر اساس شناسنامه میراثی آب انبار «کَلو»، این سازه تاریخی قدمتش به قبل از اسلام (ساسانیان) بر می‌گردد، سازه‌ای که از سنگ و ساروج تشکیل شده و از سوی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فارس به عنوان با یک اثر تاریخی دارای ارزش فرهنگی و واجد شرایط شناخته شده و ضمن تعیین حریم آن، حریم آب انبار نیز برای ایجاد فضای سبز و یک مکان تفریحی و فرهنگی در نظر گرفته شده است.

آنگونه که فعالین میراثی لامرد می‌گویند کاربری حریم آب انبار «کلو» در طرح هادی روستایی، فضای سبز است و از همه مهم‌تر، این آب انبار، تنها اثر باقیمانده با ارزش تاریخی در منطقه تجاری ده شیخ و روستای ده شیخ از توابع شهرستان لامرد است.

علاقمندان به حوزه میراث فرهنگی لامرد، اذعان می‌کنند که مابقی آثار تاریخی این منطقه بر اثر بی توجهی و توسعه روستا تخریب و از بین رفته است.

حسن از اهالی این منطقه گففت: دهیاری روستای ده شیخ به دنبال بازگشایی و احداث یک جاده غیر ضرور در حریم این آب انبار است موضوعی که باعث اعتراض شدید اهالی و دوستداران میراث فرهنگی شده و اجرای این طرح، مانع از اجرای فضای سبز و همچنین باعث آسیب به این اثر تاریخی می‌شود.

محمد یکی دیگر از اهالی این منطقه در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: با توجه به اینکه مکان‌یابی آب انبارها بگونه‌ای طراحی شده که آب‌های سطحی اطراف را جمع آوری کند، هرگونه دخل و تصرف در حریم آب انبارها، موجب تغییر مسیرهای آب و همچنین آب‌گرفتگی معابر می‌شود.

وی ادامه داد: احداث این جاده یا مسیر غیر ضروری در حریم آب انبار «کلو» هیچ گونه توجیه علمی و فنی ندارد.

بر اساس قانون هرگونه تعرض و دست اندازی به آثار تاریخی پیگرد قانونی دارد

خلیل ترزبان، یک باستان شناس در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: بر اساس پژوهش‌های انجام شده، قدمت آب انبار «کلو» در حدود قرون میانه اسلامی است و از مصالحی چون ساروج و قلوه سنگ در ساخت آن به کار گرفته شده است.

وی ادامه داد: حالت اندودی ضخیم این آب انبار، نشان از دقت و حساسیت در ساخت آن دارد، چراکه ظرافت در ساخت این سازه موجب شده که با گذشت چندین قرن از ساخت آن، همچنان مقاوم و پا برجا بماند.

این باستان شناس افزود: در ساخت آب انبار «کلو» عمق و قطر این سازه آبی و متر مکعبی که آب نگهداری می کرده، حکایت از جمعیت بالای مصرف کننده آب از این آب انبار دارد و شاید هم پیش بینی شده که در سده‌های بعد و با تعدد بالای سکنه و افزایش جمعیت، روستای ده شیخ با کمبود آب مواجه نشوند.

ترزبان گفت: متأسفانه در سالیان اخیر، با توجه به رشد جمعیت و پیشرفت علم و تکنولوژی و گرایش جامعه به زندگی ماشینی و استفاده آب آشامیدنی تسویه شده، دیگر کمتر کسی به سراغ آب انبارها می‌رود و همین روند، این آثار تاریخی ارزشمند را در معرض فراموشی قرار داده است.

وی ادامه داد: معمولاً عوامل آسیب‌زا به سازه‌ها و بناهای تاریخی، عوامل انسانی و طبیعی هستند که هرکدام به نوعی باعث از بین رفتن آثار می‌شوند، عوامل خطر آفرینی که آگاهانه و نا آگاهانه باعث چنین آسیب‌های می‌شوند، ساخت و ساز در عرصه و حریم اثر، انتقال خطوط آب و برق و گاز در حریم آن و تعرض و حفاری و حتی مرمت غیر اصولی می‌تواند عواقب بدی برای یک سازه تاریخی داشته باشد.

این باستان شناس افزود: آب انبار «کلو» با توجه به تکمیل پرونده ثبتی آن و قرار گرفتن آن به عنوان یک اثر واجد شرایط ثبت، عملاً در تعهد میراث فرهنگی قرار می‌گیرد و با توجه به قانون صیانت از آثار تاریخی و باستانی هرگونه تعرض و دست اندازی به این سازه آبی پیگرد قانونی دارد.

میراث فرهنگی مخالف توسعه نیست، اما باید حریم آثار رعایت شود

محسن ضیایی سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن ابراز بی اطلاعی از این موضوع گفت: طی بازدیدی که دو ماه پیش از این آب انبار داشتم، مالک این آب انبار تلاش زیادی برای حفظ این بنای تاریخی با احداث فضای سبز در این مکان داشت.

وی ادامه داد: حتی دهیاری و شورای اسلامی روستای ده‌شیخ نیز از ایده مالک این آب انبار استقبال کرده و هیچ صحبتی در ارتباط با احداث جاده در حریم این اثر تاریخی به میان نیاوردند.

سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس افزود: میراث فرهنگی مخالف توسعه نیست اما به شرطی که جرایم تاریخی رعایت شود.

ضیایی پاسخگویی بیشتر در این رابطه را منوط به بازدید مسئول اداره میراث فرهنگی شهرستان لامرد از این اثر تاریخی دانست اما تماس‌های چند باره خبرنگار مهر با این مقام مسئول نتیجه‌ای نداشته است.

لازم به ذکر است آب انبار «کلو» با ظرفیت ۱۱۰ هزار لیتر و با عمق ۷ متری و قطع ۹ متر به عنوان یکی از سازه‌های آبی تاریخی در جنوب فارس، نیازمند حفظ و پاسداری بیشتر است، ضرورتی که غیر قابل انکار و رسالتی است که بر دوش اداره میراث فرهنگی و گردشگری سنگینی می‌کند، از همین رو می‌طلبد تا این سازمان برای نگهداری و صیانت از این اثر ارزشمند در منطقه» ده شیخ» لامرد اهتمام بورزد.