گنج هایی که نفس می کشند

فاطمه مقدم/ میراث فرهنگی ناملموس میراثی است که در عین تاریخی و سنتی بودن، معاصر و زنده نیز است و همچنان در میان گروه‌های اجتماعی ریشه دارد. اهمیت میراث فرهنگی ناملموس صرفا به عنوان یک کالای فرهنگی نیست بلکه در دانش و مهارت‌ها ‌و آئین‌هایی است که نسل به نسل، سینه به سینه منتقل می‌شود. این میراث در روند انتقال بین نسل ها به طور مداوم بازآفرینی شده و حس هویت و استمرار را برای یک جامعه به همراه می آورد و بدین ترتیب احترام به تنوع فرهنگی و خلاقیت بشری را ترویج می دهند.

سازمان یونسکو در سال ۱۹۷۲ میلادی کنوانسیونی با عنوان حفظ میراث فرهنگی و طبیعی جهان تصویب کرد و این آغاز توجه به اهمیت میراث فرهنگی معنوی یا میراث ناملموس در جهان بود. ایران نیز در ۲۲ آذر ۱۳۸۴ هجری خورشیدی به عنوان چهلمین کشور عضو، به این کنوانسیون جهانی پیوست. وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، اداره های کل هر استان را به عنوان متولی این امر مامور کرده است. اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس تا کنون 103 پرونده از میراث ناملموس این استان را به ثبت ملی رسانده است. مسئول مردم شناسی و ثبت آثار معنوی میراث فرهنگی استان فارس، در گفت و گو با «خبر جنوب» از ارسال پنج پرونده میراث ناملموس استان برای ثبت در فهرست آثار معنوی کشور خبر داد.  

مژگان ثابت قدم با بیان خبر فوق و با اشاره به اینکه هم اكنون 103 اثر و آداب و رسوم در استان فارس در فهرست ملي ميراث ناملموس (معنوي) ثبت شده است، گفت: پرونده 5اثر ناملموس استان شامل این دو پرونده در حوزه آداب و رسوم مراسم العوثی و مراسم حسینیه سنگابی از شهرستان گراش، دو پرونده از مهارت های پخت خوارک شامل مهارت پخت آش کارده کازرون، مهارت تهیه خوراک ماسوا در شهرستان ایزد خواست و پنجمین پرونده بازی کموس در منطقه شمال استان فارس است که برای ثبت در فهرست میراث ملی ناملموس به تهران فرستادیم و منتظریم که برای ثبت در میراث کشور درباره آن ها تصمیم گیری شود.

ثابت قدم با تاکید بر اینکه در ثبت معنوي برخي از پرونده ها مانند صنايع دستي، خوراك و پوشاك و يا آداب و رسوم بايد اتفاقي يا فناوري رخ دهد گفت: به طور مثال اين فناوري در پخت آش كارده كازرون مشهود است زيرا براي آماده سازي سبزي كارده، آن را در آهك شست و شو مي دهند.

وی میراث فرهنگی ناملموس را تجلیات غیرمادی زندگی بشر خواند و گفت: 103 اثر ثبتی ناملموس فارس در 5 حوزه دسته بندی می شود در حوزه هنرهای اجرایی، در حوزه ادبیات شفاهی، در حوزه صنایع دستی، حوزه آداب و روسوم مربوط به سال شمسی و قمری و در حوزه ارتباط انسان با محیط مثل نجوم، علم کیهان.

این مسئول برخی از میراث های ناملموس ثبت شده فارس را به این شرح برشمرد: سینه‌زنی قطاری شیراز، مراسم عمه کبار در خرم بید، سینه زنی سنتی لار، خاتم شیراز و چهارشنبه‌سوری قنات سعدی، موسیقی محلی جهرم، مراسم شنبه اول سال در نی ریز، مهارت تهیه کاشی هفت رنگ شیراز، مهارت تهیه حلوای ارده در زرقان و مهارت تهیه حلوای مسقطی لاری، فالوده شيرازي، جوك كاري، دست بافته هاي فارس، پوشاك عشايري و... در فهرست ملي ميراث ناملموس جاي گرفته اند.

مسئول مردم شناسی و ثبت آثار معنوی میراث فرهنگی استان فارس با تاکید بر اینکه یکی از رسالت هایی که اداره کل میراث فرهنگی در دهه های اخیر به ثبت رساندن میراث ناملموس است، اظهار داشت: میراث ناملموس، تجلیات غیرمادی زندگی انسان هاست که از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود و وظیفه هویت بخشی به جامعه و افرادش را دارد. میراث ناملموس به دنبال صلح است و تمرکز کردن روی آن به حفظ تنوع اقوام بشر کمک می کند.

ثابت قدم در خصوص اهمیت حفظ میراث ناملموس به «خبر جنوب» گفت: با توجه به اینکه پیشرفت های زیادی در حوزه تکنولوژی در عصر فناوری اتفاق افتاده، ورود این فناوری گسست عمیقی بین نسل جوانان با نسل پیشین انداخته است و هجوم آن همه اخبار و اطلاعات باعث فراموش شدن سنت ها و آداب شده است به همین دلیل هم مردم و هم ارگان های دولتی باید در شناساندن میراث فرهنگی ناملموس دخالت کنند و با حفظ این میراث به سبب آن که متعلق به خود مردم است کوشا باشند. 

وی ادامه داد: جز حفاظت و تلاش برای ادامه یافتن این سنت ها توسط مردم، مسئولین نیز باید با شناسایی این میراث ارزشمند به ثبت مستندسازی آن ها بپردازند و از این میراث حفاظت کنند.

نکته مهم دیگر این است که پاسداری از میراث ناملموس بسیار دشوار است و با توجه به اینکه در حفاظت از میراث ملموس می توان جز انتقال آن ها به موزه ها دور بناهای تاریخی حصار کشید و برای آن ها نگهبان گذاشت اما جای میراث ناملموس در ذهن و دل افراد جامعه است و از نسل های قبلی به نسل های بعدی انتقال پیدا می کند از این رو حفاظت از آن ها دشوار است و می طلبد که مردم در وهله اول میراث دار هستند باید از آن محافظت کنند زیرا با از دنیا رفتن نسلی ممکن است بخشی از این میراث برای همیشه با آن ها به خاک رود و فراموش شود. 

به گزارش «خبر جنوب»، مراسم العوثی در شهرستان گراش مراسمی مربوط به شب های احیا ماه رمضان است و مراسم حسینیه سنگابی دیگر پرونده ارسال شده برای ثبت در میراث ملی مراسمی است که در شهرستان ‌گراش برگزار می شود این حسینیه قدیمی ترین حسینیه این منطقه می دانند که از زمان قاجار در این شهر وجود دارد و در سال ۱۳۸۴ در ‌فهرست آثار ملی ثبت شد. دلیل نام گذاری این حسینیه ظرف سنگی بزرگی به شکل یو انگلیسی در معماری حسینیه وجود دارد که در ایام عزاداری در این سنگ‌آب برای عزاداران شربت آماده می کنند و به صورت نذر به مردم ‌می دهند. کاسه سنگ این حسینیه از کلات به گراش منتقل شده است و سه ماه، شش سنگ‌تراش برای ساخت سنگ‌آب کار کرده‌اند. ظرفیت سنگاب ۱۲۰۰ ‌لیتر حجم است.  پرونده دیگر ارسال بازی کموس در منطقه شمال استان فارس است. این بازی از دل فرهنگ‌شناسی مردم ‌شمال فارس است شکل صفحه بازی کموس که روی زمین معمولا رسم می  شود به‌صورت متقارن است و حریفان؛ بازی را ‌از دو سوی بازی آغاز می‌کنند. روش بازی آن مبتنی بر تلاش در تصرف زمین بازی رقیب است. تعقیب و گریز و ‌رسیدن به مهره‌های حریف، حذف آن ها با روش زدن تا تمام شدن مهره‌ها از وجه‌های این بازی است. صدای برخورد چوب‌های نیم ‌گرد چون شمشیر با یکدیگر به همراه همهمه و رجز حریفان قدرت تخیل را برانگیخته و تداعی کننده صدای سپاهیان و نبرد و ‌گریز است. مهارت پخت آش کارده کازرون، مهارت تهیه آش ماسوا در ایزدخواست دو پرونده دیگر ارسالی برای ثبت در میراث ملی است. «ماسوا» در زبان محلی به معنی «ماست با» است و ‌‌«با» در اینجا به‌معنای «آش» است و از آنجا که در گویش لری، حرف «ب» در بیشتر مواقع «و» تلفظ می‌شود، این واژه از ‌‌«ماست با» تبدیل به «ماست وا» شده است. شاید مهارت پخت این آش برای ثبت به نام ایزدخواست فارس مراحل دشواری را پیش رو داشته باشد چون این آش در شهرهای مختلف ‌لرستان و خوزستان نیز پخته می شود.