کتیبه سه‌زبانه داریوش اول در تخت جمشید در معرض بازدید گردشگران قرار می‌گیرد

مجتبی درودی، مسئول موزه تخت‌جمشید و از متخصصان زبان‌های باستانی ایران در حاشیه بازدید خبرنگاران از مجموعه تخت جمشید و روند مرمت کتیبه جنوب تخت‌گاه داریوش اول گفت: این کتیبه به سه زبان نوشته شده و جزو اولین کتیبه‌های داریوش بزرگ هخامنشی به شمار می‌رود.

وی با بیان اینکه کتیبه جنوب تخت‌گاه داریوش اول جزو اولین کتیبه‌های تخت جمشید است، گفت: در این کتیبه دو ستون به فارسی باستان نوشته شده است و دو ستون دیگر به‌تنهایی یکی ایلامی و دیگری بابلی است.

محتوای ستون نخست؛ دعاهای داریوش برای سرزمین ایران

درودی درباره محتوای ستون اول، که به DPD یعنی «داریوش، پرسپولیس، شماره دی» معروف است، گفت: این ستون با نام اهورامزدا شروع می‌شود. داریوش خودش را معرفی می‌کند و در پایان یک جمله دعایی دارد که می‌گوید: «به این کشور خشکسالی، دشمن و دروغ نیاید.

وی ادامه داد: این آرزویی که داریوش در این کتیبه بیان می‌کند نشان می‌دهد که سرزمین ما در دوره هخامنشی هم با مسئله خشکسالی مواجه بوده و مدیریت آب و حفاظت از آن‌همه کانال‌ها، سدها و بندها ـ مثل سد باستانی درودزن که مربوط به روزگار داریوش است ـ چقدر با برنامه‌ریزی انجام شده بوده است.

محتوای ستون دوم؛ توصیه داریوش درباره حفظ مردم پارس

مسئول موزه تخت‌جمشید درباره ستون دوم این کتیبه نیز گفت: این ستون بسیار جالب است. داریوش علاوه بر معرفی خودش، به اقوام و ملیت‌هایی که حکومت هخامنشی بر آنها فرمانروایی می‌کرده اشاره می‌کند؛ مثلاً مصر و مودرای اسگررت یعنی یونانی‌ها، مصری‌ها و تمام اقوامی که تحت فرمان او بوده‌اند.

وی افزود: در این کتیبه، داریوش به فرمانروایان آینده توصیه می‌کند که اگر می‌خواهند هیچ‌وقت آسیب نبینند، باید هوای مردم پارس را داشته باشند. اگر هوای مردم پارس را داشته باشند، به کشورشان هرگز آسیبی نمی‌رسد.

زمان نگارش کتیبه و ارتباط آن با ساخت‌وسازهای هخامنشی

درودی با توضیح درباره دوره نگارش این کتیبه ادامه داد: به‌نظر می‌رسد نگارش این متن مربوط به زمانی است که داریوش در حال تکمیل مجموعه بوده است. چون ورودی دوره هخامنشی ـ دیوار جنوبی ـ بعدها با ساخت‌وسازهای خشایارشاه و تغییر مسیر، اصلاح شده است. همزمان با ساخت تخت‌جمشید، نگارش این کتیبه انجام شد.

مسئول موزه تخت جمشید در پایان گفت: به یاری خدا در عید نوروز امسال بازدید از این کتیبه در معرض دید گردشگران تخت جمشید قرار خواهد گرفت.

مرمت کتیبه بزرگ باستانی با استفاده از پیشرفته‌ترین مواد و رعایت اصل برگشت‌پذیری

شهرام رهبر، کارشناس ارشد مرمت آثار تاریخی و معادل دکترای مرمت سنگ و آثار صخره‌ای و مسئول مرمت کتیبه جنوب تخت‌گاه داریوش اول تخت جمشید نیز در حاشیه بازدید خبرنگاران از این کتیبه، از آغاز پروژه مرمت یکی از بزرگ‌ترین کتیبه‌های تخت جمشید خبر داد و گفت: مطالعات، استحکام‌بخشی و مرمت این کتیبه با حضور متخصصان خط و زبان‌های باستان و استفاده از به‌روزترین مواد و مصالح در حال انجام است.

وی افزود: این کتیبه یکی از بزرگ‌ترین کتیبه‌های تخت جمشید است و خوشبختانه تا زمان شروع کارهای ما، مورد آسیب انسانی قرار نگرفته بود. مطالعات فتوگرامتری و تحقیقات علمی چند سال پیش آغاز شد و در طول این مدت اقدامات حفاظتی و مرمتی متعددی انجام شده است.

رهبر ادامه داد: سه حوزه اصلی برای مرمت کتیبه وجود دارد: نخست، استحکام‌بخشی پشت کتیبه تا از هرگونه خطر ریزش یا حرکت بر اثر زلزله جلوگیری شود؛ دوم، طراحی و اجرای سایبان محافظ؛ و سوم، مرمت مستقیم خود سنگ کتیبه.

مرمت سنگ و حضور متخصصان خط و زبان‌های باستان

وی بیان کرد: مرمت سنگ بسیار پیچیده بود، زیرا برخی قطعات ریزش کرده و بخش‌هایی ترک داشتند. برخی از بخش‌ها نیاز به بازسازی داشت و برخی صرفاً استحکام‌بخشی شدند. کوچک‌ترین دخل و تصرف در اثر می‌توانست کتیبه را دچار آسیب کند، بنابراین از دو متخصص برجسته خط و زبان‌های باستان دعوت شد: یکی متخصص خط و زبان پارسی باستان و دیگری متخصص زبان‌های ایلامی و بابلی. هر علامت‌گذاری یا اقدام مرمتی با حضور این مشاوران انجام می‌شود.

وی درباره مواد و مصالح استفاده شده گفت: مواد مورد استفاده بر پایه آهک هستند و به نام عمومی لدان شناخته می‌شوند. این مواد از لحاظ شیمیایی هیچ آسیبی به سنگ وارد نمی‌کنند، ضریب انبساط و انقباض آنها تقریباً برابر با سنگ است، جذب رطوبت مشابه دارند و کمی نرم‌تر از خود سنگ هستند تا در صورت نیاز، بتوان مرمت‌ها را به راحتی برداشت. این اصل در مرمت به عنوان اصل برگشت‌پذیری شناخته می‌شود.

رهبر در ادامه افزود: مواد ما گران‌قیمت هستند، اما از نظر ظاهری بسیار شبیه سنگ‌های کتیبه‌اند و بافت و رنگ آن‌ها را هماهنگ می‌کنند. برخلاف مواد قدیمی مثل سیمان، این مواد حساس هستند و تنها در بازه‌های دمایی مشخص می‌توان از آنها استفاده کرد. به‌عنوان مثال، دما نباید از حدود ۳۵ تا ۶ درجه سانتیگراد بالاتر یا از ۵ درجه بالای صفر کمتر باشد.

این کارشناس ارشد مرمت آثار تاریخی گفت: حدود چهار تا پنج ماه، سه تا چهار نفر به صورت مداوم روی این کتیبه کار می‌کنند تا اقدامات حفاظتی و مرمتی به پایان برسد. با توجه به تحریم‌ها، تأمین این مواد زمانبر و پرهزینه شده است. برخی نمونه‌های لدان تا سه سال طول می‌کشد تا در کارخانه‌ها تولید شود و قیمت هر کیلوگرم آن گاهی تا ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان است. چسب‌های ویژه هم تا ۵۰ میلیون تومان قیمت دارند. با این حال، با توجه به اهمیت کتیبه، این هزینه‌ها توجیه‌پذیر هستند و تا کنون بهترین مواد موجود در جهان برای مرمت استفاده شده‌اند.

مسئول مرمت کتیبه جنوب تخت‌گاه داریوش اول تخت جمشید گفت: با رعایت اصل برگشت‌پذیری، حضور مشاوران متخصص و استفاده از مواد پیشرفته، امیدواریم تا پایان سال اقدامات حفاظتی و مرمتی کتیبه به صورت کامل انجام شده و این اثر مهم تاریخی برای نسل‌های آینده حفظ شود.

کارشناس زبان‌های باستان درباره کتیبه ایلامی و بابلی داریوش

محمدجواد اولادحسین، کارشناس حوزه زبان‌ها و خط‌های باستانی در مجموعه میراث فرهنگی تخت‌جمشید نیز درباره کتیبه جنوب تخت‌گاه داریوش اول تخت جمشید با اشاره به ساختار کتیبه چهارستونی داریوش گفت: داریوش شاه در ستون متن ایلامی پس از ستایش اهورامزدا و معرفی خودش ـ که پیش‌تر در فارسی باستان هم آمده بود ـ می‌گوید: وقتی من آمدم، این دژی که اینجا ساخته شده بود، وجود نداشت. من آن را در اینجا زیبا، ایمن و به اندازه ساختم. سپس آرزو می‌کند که این بنا هیچ‌وقت به دست نااهلان و بداندیشان نیفتد. این خلاصه محتوای صورت ایلامی است.

وی درباره متن بابلی/اکدی نیز گفت: در صورت اکدی نیز داریوش ابتدا خدای بزرگ اهورامزدا را ستایش می‌کند و می‌نویسد که در ساخت و به‌وجود آمدن اینجا، مردمان بسیاری از سرزمین‌های مختلف نقش داشته‌اند؛ از جمله مردم ماد و پارس ـ عذر می‌خواهم، ماد و پارس ـ و همچنین سرزمین‌هایی که آن‌سوی دریا و این‌سوی دریا، آن‌سوی خشکی و این‌سوی خشکی هستند. همه این سرزمین‌ها در ایجاد این مجموعه و پشتیبانی از پادشاهی داریوش مشارکت داشته‌اند.

اولادحسین با اشاره به تنوع زبانی این کتیبه توضیح داد: این کتیبه چهار ستون و سه زبان دارد. دو ستون اول به فارسی باستان است؛ زبانی ایرانی که ادامه‌اش در فارسی میانه و سپس فارسی نو و فارسی امروزی دیده می‌شود. دو ستون دیگر ایلامی و بابلی هستند؛ دو زبان بسیار مهم در ساختار حکومتی هخامنشی.

جایگاه زبان ایلامی و اکدی در امپراتوری هخامنشی

این پژوهشگر زبان‌های باستانی افزود: زبان ایلامی، که از سرزمین ایلام می‌آید، یک زبان منفرد است و با هیچ زبان دیگری هم‌خانواده نیست. این زبان پیش از دوره هخامنشی در ایران حضور داشته و به همین دلیل در فرمان‌ها و اسناد رسمی حفظ شده است. زبان بابلی یا اکدی نیز از زبان‌های مهم بین‌النهرین است و چون پادشاهی‌های بزرگ جهان آن را می‌شناختند، داریوش و سایر پادشاهان هخامنشی ترجیح می‌دادند در فرمان‌ها و کتیبه‌های شاهی از آن استفاده کنند.