یافتن راه‌حل‌هایی برای خنک کردن فضاهای شهری با افزایش فراوانی و شدت موج‌های گرمایی در شهرهای بزرگ، اهمیت بیشتری یافته است. در این میان، پناهگاه‌های اقلیمی به‌عنوان راهکاری جدید و مؤثر برای حمایت از مردم در مقابل دمای شدید مطرح شده‌اند. این پناهگاه‌ها می‌توانند فضاهای عمومی مانند پارک‌ها، باغ‌ها، کتابخانه‌ها، مراکز فرهنگی، موزه‌ها و مدارس و حتی سایبان‌ها و فواره‌های موقت شهری باشند که در طول روز پذیرای افراد آسیب‌پذیر در برابر گرما هستند.

کارشناسان می‌گویند که اثر جزیره گرمایی شهری در این موج‌های گرما شدت می‌یابد و این پدیده بیشتر در شهرهای با تراکم ساخت‌وساز بالا و سطح زیادی از آسفالت و سنگفرش که حرارت خورشید را جذب می‌کنند، رخ می‌دهد. به عنوان مثال، در شهر لیسبون، تحلیل‌ها نشان می‌دهد که با وجود پایان تابش مستقیم خورشید در ساعات شامگاهی، سطح زمین هنوز گرما را آزاد می‌کند و دمای محیط بسیار بالا باقی می‌ماند. خیابان‌های باریک و ساختمان‌های متعدد نیز گردش هوا را محدود و این وضعیت را تشدید می‌کنند.

شهر لیسبون، پایتخت پرتغال، در مواجهه با چالش‌های ناشی از افزایش دما و شدت یافتن اثر جزیره گرمایی، اقدام به ایجاد نقشه‌ای تعاملی کرده است که مناطق شهری مؤثر در کاهش دمای محیط و کمک به مردم در روزهای گرم سال را شناسایی و معرفی می‌کند. این نقشه ویژگی‌هایی چون باغ‌ها، فواره‌ها، آب‌خوری‌ها، استخرهای عمومی و کتابخانه‌ها را به عنوان پناهگاه‌های اقلیمی در نظر گرفته و با تأکید بر توانایی این مکان‌ها در کاهش اثرات گرما و ایجاد سایه و خنکی، آنها را در نقاط مختلف شهر نمایش می‌دهد.

این رویکرد که مبتنی بر داده‌های شدت اثر جزیره گرمایی است، به ساکنان و گردشگران امکان می‌دهد با دسترسی آسان به این پناهگاه‌های طبیعی و شهری، از گرمای افراطی در فصل تابستان در امان بمانند و در فضایی آرامش‌بخش و خنک‌تر وقت بگذرانند. لیسبون، با مساحت قابل‌توجه فضاهای سبز و پارک‌ها، تلاش کرده است تا از طریق این نقشه، بهره‌برداری بهتر و هوشمندانه‌تری از منابع موجود شهر در جهت بهبود شرایط اقلیمی و رفاه عمومی حاصل کند.

آمارها نیز نشان می‌دهد که موج‌های گرمایی اخیر در پرتغال سبب افزایش مرگ‌ومیر شده است و طی موج گرمایی ۲۸ ژوئن تا ۳ ژوئیه سال جاری، ۲۸۴ مرگ بیش از حد انتظار گزارش شده است. این ارقام بر نیاز به تدابیر فوری و کارآمد برای مقابله با اثرات گرمای شدید دلالت دارد.

در اروپا، بارسلونا نمونه‌ای قابل‌توجه در ایجاد شبکه‌ای گسترده از پناهگاه‌های اقلیمی است. این شهر بیش از ۴۰۰ سایت را به صورت رسمی برای حمایت از جمعیت آسیب‌پذیر در برابر دماهای بالا آماده کرده است. دمای این فضاها معمولاً به حدود ۲۶ درجه سانتی‌گراد در تابستان محدود می‌شود تا شرایط خنکی و راحتی حرارتی فراهم آید. در کنار این، دسترسی رایگان، امکاناتی مانند آب آشامیدنی، صندلی برای استراحت و امکانات ویژه برای افراد دارای معلولیت از ویژگی‌های مهم پناهگاه‌های اقلیمی است. مراکزی همچون مرکز خدمات اورژانس اجتماعی بارسلونا در مواقع اعلام هشدارهای گرمای شدید، خدمات ویژه‌ای مانند اتاق‌های انتظار با دمای مطلوب و امکان اقامت شبانه برای بیماران و افراد بسیار آسیب‌پذیر ارائه می‌دهند.

شبکه پناهگاه‌های اقلیمی در بارسلونا به گونه‌ای طراحی شده که بیش از ۹۸ درصد جمعیت شهر در فاصله ۱۰ دقیقه پیاده‌روی به یکی از این مراکز دسترسی دارند. همچنین این پناهگاه‌ها نه‌تنها در فضای بسته بلکه شامل فضاهای سرسبز و سایه‌دار بیرونی مانند پارک‌ها و زمین‌های بازی کودکان نیز می‌شوند. به منظور اطلاع‌رسانی به شهروندان، این مراکز روی نقشه‌های تعاملی شهری نشان داده شده و با علامت مشخص قابل شناسایی هستند.

با توجه به گسترش شهرنشینی، پدیده گرمای شدید، به ویژه در مناطق پرجمعیت شهری و محله‌های محروم که فاقد فضای سبز کافی هستند و زیرساخت‌های ناکارآمدی دارند، مشکل‌زا شده است. برنامه‌ریزی‌های جامع شهری می‌تواند با افزودن فضای سبز، کاهش مصالح جذب‌کننده حرارت و ارتقا شبکه پناهگاه‌های اقلیمی، به مقابله با اثر جزیره گرمایی و کاهش آسیب‌های وارده کمک کند.

پناهگاه‌های اقلیمی برنامه‌ای عملی و سریع‌الاجرا هستند که می‌توانند در کنار سایر اقدامات بلندمدت شهرسازی و ارتقای بهره‌وری انرژی، از زندگی مردم در برابر گرمای طاقت‌فرسا حفاظت کنند و شهرها را به مکان‌هایی مقاوم‌تر در برابر تغییرات اقلیمی تبدیل نمایند.