با شدت گرفتن تأثیرات تغییرات اقلیمی، شهرهای ساحلی در سراسر جهان با چالش جدی افزایش سطح دریاها روبه‌رو شده‌اند که تهدیدی بزرگ برای زیرساخت‌های شهری محسوب می‌شود. براساس گزارش هیئت بین‌دولتی تغییرات اقلیمی (IPCC)، پیش‌بینی می‌شود سطح جهانی دریاها تا پایان قرن جاری تا یک متر افزایش پیدا کند. روش‌های سنتی همچون ساخت دیوارهای ساحلی و سیل‌بندها ممکن است توانایی حفاظت کامل از شهرها در برابر این تهدیدها را نداشته باشند، به همین دلیل، معماران و مهندسان به‌دنبال راهکارهایی نوین و پایدار همچون معماری شناور هستند.

معماری شناور کلید پایداری و انعطاف شهری

معماری شناور به ساختارهای روی آب گفته می‌شود که به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که با نوسانات سطح آب هماهنگ شوند و در عین حال محیطی پایدار و مطمئن برای زندگی یا فعالیت‌های کاری فراهم کنند. این سازه‌ها به‌طور معمول روی سکوهای شناور ساخته‌شده از بتن یا فوم مهندسی‌شده قرار می‌گیرند که ضمن فراهم آوردن ثبات لازم، خطر وقوع سیل را کاهش می‌دهند. ساختمان‌های شناور می‌توانند ثابت یا مدولار باشند و امکان جابه‌جایی یا گسترش ساختارهای شهری را فراهم کنند. بیشتر این ساختمان‌ها با مصرف پایین انرژی و بهره‌گیری از منابع انرژی تجدیدپذیر همچون پنل‌های خورشیدی و سیستم‌های خنک‌کننده مبتنی‌بر آب، طراحی می‌شوند تا پایدارتر از ساختمان‌های معمولی باشند.

مزیت اصلی این نوع معماری، سازگاری طبیعی آن با افزایش سطح آب و محیط زیست است؛ به جای تلاش برای مقابله با آب از طریق ساخت سازه‌های بزرگ حفاظتی، معماری شناور از نیروی شناوری آب بهره‌برداری و آن را به نقطه قوت خود تبدیل می‌کند. چنین رویکردی به‌ویژه برای مناطق کم‌ارتفاع، مستعد سیل و شهرهای ساحلی بسیار مناسب است.

معماری شناور از لحاظ محیط زیستی، موجب آسیب کمتر به اکوسیستم‌های دریایی می‌شود؛ چراکه برخلاف روش‌هایی همچون حفر کانال و برش موانع طبیعی که به تخریب زیست‌بوم‌های آبی منجر می‌شوند، این بناها به‌صورت مستقیم روی آب ساخته و موجب حفظ تنوع زیستی و کیفیت آب می‌شوند. ساختمان‌های شناور همچنین با انعطاف‌پذیری ویژه خود، امکان برنامه‌ریزی شهری پویا را فراهم می‌آورند. این انعطاف‌پذیری به مدیران شهری اجازه می‌دهد تا با تغییر جمعیت یا شرایط محیطی، محله‌های شناور را توسعه یا تغییر دهند. یک مزیت دیگر، ادغام آسان فناوری‌های پاک و بهره‌گیری بهتر از انرژی خورشیدی به‌دلیل نبود سایه است که سبب کاهش هزینه‌ها و اثرات زیست‌محیطی می‌شود.

طرح‌های موفق جهانی در معماری شناور و شهرسازی نوین

نمونه‌هایی موفق از معماری شناور در نقاط مختلف جهان وجود دارد که الهام‌بخش سایر مناطق هستند. به‌عنوان مثال، «شوون‌شیپ» در آمستردام هلند یکی از شناخته‌شده‌ترین محله‌های شناور است که شامل ۴۶ خانه شناور و بیش از ۱۰۰ ساکن می‌شود. این خانه‌ها در زمینه انرژی خودکفا هستند و از پنل‌های خورشیدی و پمپ‌های حرارتی استفاده می‌کنند. برای مدیریت آب باران نیز از بام‌های سبز و باغ‌های مشترک بهره‌مند می‌برند.

مزرعه شناور لبنیات در روتردام از دیگر نمونه‌های موفق کشاورزی شهری روی آب است که با جمع‌آوری آب باران و استفاده از انرژی خورشیدی، تولید مواد غذایی را به‌صورت پایدار و نزدیک به مصرف‌کنندگان ممکن می‌کند. هتل شناور موسوم به «کشتی نوح» در روسیه نیز نمونه‌ای از طراحی مقاوم در برابر شرایط جوی سخت است که فضاهای سبز، منابع انرژی تجدیدپذیر و سیستم پیشرفته تصفیه هوا را در خود جای داده است. طرح مفهومی شهر شناور «لی‌لی‌پد» با الهام از برگ‌های نیلوفر آبی نیز ترکیبی از انرژی‌های خورشیدی، بادی و جمع‌آوری آب باران است که به‌عنوان نمونه‌ای بلندپروازانه برای اسکان پناهندگان اقلیمی مطرح است.

معماری شناور با چالش‌هایی نیز روبه‌روست. هزینه‌های اولیه ساخت‌وساز روی آب به‌طور معمول بالاتر از ساختارهای سنتی است که البته انتظار می‌رود با پیشرفت فناوری و افزایش تقاضا کاهش پیدا کند. از سوی دیگر نیاز به همکاری و هماهنگی بیش‌تر میان معماران، برنامه‌ریزان شهری و دولت‌ها برای تصویب قوانین و مجوزهای لازم وجود دارد، به‌ویژه در شهرهای پرتراکم که زمین‌های ساحلی ارزشمندند. فراهم کردن زیرساخت‌های ضروری همچون آب، برق، مدیریت پسماند و ارتباطات نیز از جمله دغدغه‌های مهم در این حوزه به‌شمار می‌رود. علاوه‌بر این، نگرش عمومی نسبت به زندگی در سازه‌های شناور تغییر کرده و پذیرفته شدن این سبک زندگی نیازمند آموزش و جلب اعتماد مردم است.

معماری شناور به‌عنوان راهکاری هوشمندانه و پایدار، می‌تواند بخشی از استراتژی‌های مقابله با افزایش سطح دریاها و تغییرات اقلیمی باشد. این مدل با تکیه بر سازگاری با محیط زیست، کاهش اثرات مخرب و امکان توسعه انعطاف‌پذیر، چشم‌انداز نوینی را برای شهرهای ساحلی فراهم می‌آورد و هرچند ممکن است جایگزین کامل روش‌های سنتی نشود، به‌عنوان مکملی مهم در برنامه‌ریزی شهری و تاب‌آوری شهرهای آسیب‌پذیر، ارزشمند و ضروری است. معماری شناور این نوید را می‌دهد که بتوان به جای مبارزه با آب، از آن بهره برد و شهرهایی ساخت که نه‌تنها بر آب پا بگذارند، بلکه در کنار آن به شکوفایی دست پیدا کنند.