اقلیم به شرایط آب و هوایی یک منطقه جغرافیایی نظیر دما، رطوبت، فشار اتمسفر، باد، بارش و سایر ویژگی‌های هواشناسی در مدت زمانی نسبتاً طولانی گفته می‌شود و سازگاری با آن به معنای تطابقِ سامانه‌های طبیعی و انسانی در پاسخ به محرک‌های فعلی یا پیش‌بینی نشده اقلیمی یا اثرات آن‌ها، به‌گونه‌ای است که منجر به تعدیل خسارات و بهره‌مندی از فرصت‌های سودمند شود.

نقش شهرها در سازگاری با اقلیم بسیار مهم است، چراکه با توسعه سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی، مدیریت پسماندها، افزایش سبزی و ارتقای بهره‌وری انرژی می‌تواند به کاهش اثرات تغییرات اقلیمی کمک کند؛ اقداماتی از جمله احداث ساختمان‌های سبز، توسعه سیستم‌های آبیاری مدیریت‌شده و ایجاد فضاهای سبز عمومی نیز از دیگر راهکارهای مهم در این زمینه است.

شهرها نقش مهمی در سازگاری با تغییرات اقلیم دارد و این موضوع به‌عنوان یک اولویت جهانی مطرح شده است، از این‌رو شهرها می‌تواند با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، بهبود کیفیت هوا، استفاده بهتر از منابع، ترویج پروژه‌های معماری پایدار و مشارکت عمومی در سطح جامعه به سازگاری با اقلیم کمک کند، همچنین برنامه‌ریزی طرح‌های مرتبط با سازگاری اقلیمی در سطح جهانی به یک اولویت تبدیل شده است.

امروزه خطر تغییرات اقلیمی و تأثیر آن بر شهرها که محل زیست بیش از نیمی از جمعیت جهان است، مورد توجه برنامه‌ریزان و تصمیم‌سازان شهری قرار گرفته است، زیرا شهرها نقش مهمی در دستور کار جهانی برای پرداختن به چالش تغییرات اقلیمی دارند و اثرات تغییرات اقلیمی بر شهرها به یکی از چالش‌های جدی برای شهرهای جهان، مسئولان و مدیران شهری تبدیل شده است.

تاب‌آوری شهرها در برابر تغییرات اقلیمی نیازمند اقدامات گسترده و هماهنگی از جمله توسعه سیستم‌های آبیاری مدیریت شده برای مواجهه با خشکسالی‌ها، احداث سیستم‌های مقاومت در برابر سیل و سیستم‌های هشداردهی مبتنی بر فناوری برای پیشگیری از حوادث ناشی از اقلیم، ترویج کاهش مصرف انرژی و افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، توسعه فضاهای سبز و ایجاد پارک‌ها و فضاهای باز عمومی با استفاده از روش‌های ساختمانی پایدار و ایجاد طرح‌های مخاطره‌پذیری و آموزش جامعه برای مدیریت بحران‌های طبیعی است.

لزوم سازگاری شهرها با تمام شرایط اقلیمی

عباس حاج‌رسولی‌ها، عضو شورای اسلامی شهر اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: شهرها بر اساس وضعیت‌های اقلیمی مختلفی از جمله جغرافیایی و زیست‌محیطی شکل گرفته‌اند.

وی با بیان اینکه شهرها در مکان‌های مختلفی قرار دارد، ادامه می‌دهد: به‌طور مثال بعضی از شهرها روی گسل قرار گرفته‌اند و بعضی مواقع نیز در مسیل قرار می‌گیرند.

عضو شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: نوع آب و هوا و اقلیم شهرها با یکدیگر متفاوت بوده و به‌طور مثال اصفهان یک شهر تاریخی چهار فصل است.

با اتخاذ سیاست‌های سازگار باید با تمام پیامدهای تغییرات اقلیمی مقابله کرد

حاج‌رسولی‌ها با بیان اینکه امروزه تغییر اقلیم شهرها به یکی از مهم‌ترین مسائل جهانی تبدیل شده است، می‌گوید: با اتخاذ سیاست‌های سازگار باید با تمام پیامدهای تغییرات اقلیمی مقابله کرد و برنامه‌ریزی‌های مناسبی در راستای تاب‌آوری شهرها در نظر گرفته شود.

وی با بیان اینکه تغییر اقلیم به تغییرات طولانی‌مدت در دما، بارش، باد و سایر عناصر آب و هوایی اطلاق می‌شود، اضافه می‌کند: این تغییرات می‌تواند ناشی از فرایندهای طبیعی همچون فعالیت‌های آتش‌فشانی یا تغییرات در تابش خورشیدی باشد، اما در دهه‌های اخیر، فعالیت‌های بشری همچون سوزاندن سوخت‌های فسیلی و تخریب جنگل‌ها، نقش عمده‌ای در این تغییرات داشته است.

عضو شورای اسلامی شهر اصفهان با بیان اینکه شهرها باید با تمام شرایط اقلیمی سازگار باشد، خاطرنشان می‌کند: به‌طور مثال امروزه با محاسبات عمرانی جدید در ساختمان‌سازی از وقوع تخریب و حوادث جدی هنگام زمین لرزه جلوگیری شده است.

شهرها پیش‌رانان اصلی تغییرات اقلیمی هستند

فریاد پرهیز، رئیس اداره مطالعات و برنامه‌ریزی شهری شهرداری اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: تغییرات اقلیمی در عصر حاضر مهم‌ترین تهدید برای توسعه پایدار قلمداد می‌شود و به منابع طبیعی، منابع پایه، محیط زیست، سلامت انسان، امنیت غذایی و فعالیت‌های اقتصادی آسیب می‌رساند.

وی ادامه می‌دهد: در دهه‌های اخیر اثرات شهرنشینی و تغییر اقلیم در مسیر خطرناکی است و تهدیدات جدی برای پایداری شهرها در ابعاد زیست‌محیطی، اقتصادی، و اجتماعی ایجاد می‌کند، چراکه شهرها پیش‌رانان اصلی تغییرات اقلیمی هستند.

رئیس اداره مطالعات و برنامه‌ریزی شهری شهرداری اصفهان تاکید می‌کند: در حال حاضر تغییرات اقلیمی کره زمین سریع‌تر از هر زمان دیگری در تاریخ بشر تغییر می‌کند و تأثیرات حاصل از آن بر جامعه و محیط زیست به‌طور فزاینده‌ای در سراسر جهان قابل مشاهده است.

پرهیز می‌گوید: از سال ۱۹۵۰ غلظت CO2 و سایر گازهای گلخانه‌ای به‌دلیل صنعتی شدن و فعالیت‌های مرتبط با آن به طرز چشمگیری افزایش پیدا کرده است و این موضوع موجب افزایش گرم شدن کره زمین به‌دلیل نبود تعادل چرخه انرژی جهانی شده است.

وی اضافه می‌کند: امروزه تغییر اقلیم احتمالی دور از ذهن نیست، بلکه واقعیتی جاری است و به‌طور مثال خسارت‌های ناشی از سیل‌ها و طوفان‌ها در این سال‌ها، به‌ویژه در شهرهای انباشته از جمعیت و سرمایه‌های زیاد، تکرار شده است.

رئیس اداره مطالعات و برنامه‌ریزی شهری شهرداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: شهرها بیشتر تحت تأثیر افزایش دما به‌دلیل پدیده جزیره گرمایی شهری قرار دارد و این موجب افزایش دما در شهرها نسبت به مناطق روستایی می‌شود، همچنین انتظار می‌رود تغییرات اقلیمی موجب تشدید این پدیده و به‌دنبال آن موجب افزایش دما شود و تهدیدی جدی برای مردم در شهرها باشد.

پرهیز می‌گوید: شهرها به‌عنوان نیروگاهی برای تولید، مصرف و تجارت پدید آمده و در حال حاضر ۵۴ درصد از جمعیت جهان را در خود جای داده و ۸۰ درصد از ثروت جهانی را جمع‌آوری کرده است.

برنامه‌ریزی مناسب شهرها وضعیت مناسب‌تری برای توسعه پایدار نسبت به شهرهای بدون برنامه‌ریزی را ایجاد می‌کند

وی ادامه می‌دهد: شهرها که برای مرکز اجتماعی و اقتصادی عمل می‌کند، در حال حاضر به کانون مصرف انرژی و بزرگترین انتشار دهنده گازهای گلخانه‌ای در سراسر جهان تبدیل شده است و دو سوم مصرف انرژی جهانی را تشکیل می‌دهد و مسئولیت ۷۰ درصد انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی را بر عهده دارد.

رئیس اداره مطالعات و برنامه‌ریزی شهری شهرداری اصفهان با بیان اینکه شهرها بخشی از مسئله تغییر اقلیم و بخش کلیدی از راه‌حل تغییر اقلیم است، تاکید می‌کند: شهرها با جمعیت بسیار متمرکز، ثروت و زیرساخت‌ها، یکی از قربانیان اصلی تغییرات اقلیمی است و این موضوع می‌تواند تا حد زیادی به‌مصرف انرژی مرتبط باشد.

پرهیز می‌گوید: با توجه به تأثیرات فزاینده قابل توجه تغییرات آب و هوایی، بسیاری از شهرها تلاش خود را از کاهش مصرف انرژی فسیلی و انتشار گازهای گلخانه‌ای به سمت توسعه سازگاری با تغییرات آب و هوایی گسترش داده است

وی ادامه می‌دهد: بسیاری از کشورهای توسعه یافته از انواع انرژی‌های تجدیدپذیر همچون باد و خورشید برای تأمین انرژی بهره گرفته است تا مصرف سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد.

رئیس اداره مطالعات و برنامه‌ریزی شهری شهرداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: کمی کردن و ارزیابی خطر تغییرات آب و هوا دارای اهمیت ارزشمندی برای یک شهر در راستای درک مزایای بالقوه سازگاری با تغییرات اقلیمی و در نتیجه انجام اقدامات انطباقی پیشگیرانه است.

پرهیز با بیان اینکه برنامه‌ریزی شهری نقش مهمی در مدیریت تغییر اقلیمی دارد، می‌گوید: برنامه‌ریزی مناسب شهرها وضعیت مناسب‌تری برای توسعه پایدار نسبت به شهرهای بدون برنامه‌ریزی را ایجاد می‌کند.

وی اضافه می‌کند: مسئولان شهری می‌توانند با اتخاذ سیاست‌های سازگاری و کاهنده، دامنه اثرات و پیامدهای تغییرات اقلیمی را محدود کرده و با آن مقابله کنند.

رئیس اداره مطالعات و برنامه‌ریزی شهری شهرداری اصفهان با بیان اینکه عملکردهای سازگاری و کاهش نیازمند برنامه‌ریزی شهری است، تصریح می‌کند: برنامه‌ریزی شهری و کنترل توسعه می‌تواند به کاهش اثر جزایر گرمایی شهری با ایجاد فضاهای باز و بوستان‌ها به‌منزله خروجی‌های حرارت در مناطق شهری، کاهش ردپای اکولوژیکی از طریق برنامه‌ریزی برای بهره‌وری بیشتر (انرژی)، فشردگی فرم‌های شهری و اختلاط کاربری و گذار به حمل‌ونقل عمومی کمک کند.

تغییر اقلیم یکی از چالش‌های بزرگ قرن بیست‌ویکم بوده که کاهش اثرات آن نیازمند اقدامات فوری و جدی است؛ سازگاری شهرها با اقلیم موجب تقویت پایداری شهری خواهد شد و به راهکارهای پایدار در فرایند توسعه پایدار منجر می‌شود.