در میانه تحولات دیجیتال جهانی و روند پرشتاب شهرنشینی، کشور آرژانتین با تدوین و امضای یک منشور ملی برای شهرهای هوشمند، گامی بزرگ و نظام‌مند به سوی ساخت شهرهایی پایدار، هوشمند و مردم‌محور برداشته است. این منشور که در رویداد «نمایشگاه شهر هوشمند سانتیاگو دل استرو» در ژوئیه ۲۰۲۵ رونمایی شد، نه‌تنها یک سند سیاست‌گذاری نمادین، بلکه چهارچوبی عملی برای هدایت توسعه شهری در دهه‌های آینده محسوب می‌شود.

آرژانتین همچون بسیاری از کشورهای در حال توسعه، با چالش‌هایی نظیر رشد سریع جمعیت شهری، ضعف در زیرساخت‌ها، نابرابری فضایی، تغییرات اقلیمی و ناپایداری منابع روبه‌روست و در چنین شرایطی، نیاز به رویکردی جامع برای برنامه‌ریزی هوشمند و مدیریت یکپارچه شهرها به‌شدت احساس می‌شود. منشور شهرهای هوشمند، پاسخی به این نیاز است که سعی دارد با تأکید بر عدالت اجتماعی، مشارکت مردمی و پایداری زیست‌محیطی، مسیر جدیدی برای حکمرانی شهری ترسیم کند.

سه اصل کلیدی منشور شهرهای هوشمند آرژانتین عبارت است از:

مردم‌محوری و عدالت اجتماعی: در منشور شهرهای هوشمند آرژانتین، فناوری نه به‌عنوان هدف نهایی، بلکه به‌عنوان ابزاری کارآمد برای بهبود کیفیت زندگی شهروندان معرفی شده است. این سند تأکید می‌کند که شهرهای هوشمند تنها زمانی موفق خواهند بود که کیفیت زندگی ساکنان را بهبود دهند، عدالت اجتماعی و فضایی را تحقق ببخشند و نابرابری‌ها را کاهش دهند. تمرکز بر مشارکت فعال مردم، شفافیت و پاسخ‌گویی در فرایندهای شهری، از بخش‌های کلیدی این رویکرد است.

پایداری زیست‌محیطی: پایداری زیست‌محیطی یکی از اصول بنیادین در توسعه شهری به‌شمار می‌آید که مستلزم طراحی و مدیریت شهرها به‌گونه‌ای است که نه‌تنها نیازهای کنونی جامعه را به‌طور کامل پاسخگو باشد، بلکه حقوق و فرصت‌های نسل‌های آینده را نیز به‌طور کامل حفظ و تضمین کند. در این چهارچوب، منشور شهرهای هوشمند آرژانتین تأکید ویژه‌ای بر ضرورت مقابله با چالش‌های ناشی از تغییرات اقلیمی دارد و آن را به‌عنوان یکی از اولویت‌های اصلی برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های شهری خود معرفی می‌کند. این منشور همچنین بر اهمیت کاهش انتشار آلاینده‌های محیط زیستی به‌منظور بهبود کیفیت هوا و حفظ سلامت عمومی شهروندان تأکید می‌کند. مصرف انرژی پاک و تجدیدپذیر به‌عنوان جایگزینی پایدار برای منابع انرژی فسیلی و مدیریت بهینه و مسئولانه منابع طبیعی، از دیگر محورهای کلیدی این رویکرد به‌شمار می‌روند.

طراحی در مقیاس انسانی: منشور شهرهای هوشمند آرژانتین تأکید دارد که توسعه شهری باید به سمت ایجاد محیط‌هایی حرکت کند که در آن‌ها مقیاس محلی، ارتباطات اجتماعی و دسترسی آسان به خدمات و امکانات، محور اصلی برنامه‌ریزی باشد. این نوع طراحی، فضاهای پیاده‌محور، ایمن و فراگیر را ارتقا می‌دهد و تضمین می‌کند که تمام گروه‌های جامعه، بدون تبعیض، بتوانند از امکانات شهری بهره‌مند شوند و در محیطی سالم و قابل زیست زندگی کنند.

روند تدوین و مشارکت فراگیر

فرایند تدوین این منشور با مشارکت گسترده‌ای از سازمان‌های دولتی، دانشگاه‌ها، شهرداری‌ها، فعالان بخش خصوصی و سازمان‌های جامعه مدنی صورت گرفته است. دانشگاه «آسترال» با همراهی دولت ملی، نمایندگان کلان‌شهرهای بوئنوس‌آیرس، کوردوبا و سالتا، همچنین نمایندگان وزارتخانه‌های محیط زیست، فناوری و نوآوری در تهیه این سند نقش مؤثری ایفا کرده‌اند.

بر اساس این منشور، دولت‌ها و سازمان‌های محلی در سراسر آرژانتین موظف شدند در مسیر توسعه دیجیتال خود، اصول عدالت، پایداری و مشارکت‌پذیری را لحاظ کنند، همچنین در راستای اجرای این منشور، قرار است کارگروه‌های بین‌شهری در حوزه‌هایی همچون حمل‌ونقل پایدار، هوش مصنوعی در حکمرانی، نوآوری شهری و تأمین مالی پروژه‌های شهری تشکیل شود که به تبادل تجربه‌ها، استانداردسازی شاخص‌ها و پایش پیشرفت پروژه‌ها خواهند پرداخت.

اهمیت منشور در سطح منطقه‌ای

در قاره آمریکای لاتین که بسیاری از شهرها با نابرابری‌های عمیق، زاغه‌نشینی و ضعف در زیرساخت‌های شهری روبه‌رو هستند، منشور شهرهای هوشمند آرژانتین می‌تواند به الگویی برای دیگر کشورها تبدیل شود. این منشور می‌تواند به‌عنوان الگویی پیشرو و جامع برای سایر کشورهای منطقه مطرح شود و مسیر توسعه پایدار و عادلانه شهرها را هموار سازد. آنچه منشور آرژانتین را متمایز می‌کند، تمرکز ویژه آن بر مفهوم عدالت مکانی است که تضمین می‌کند تمام ساکنان شهرها به منابع، خدمات و فرصت‌ها به شکلی عادلانه دسترسی داشته باشند.

از سوی دیگر، رویکرد انسان‌محور این منشور بر بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال به‌گونه‌ای است که بر ارتقای کیفیت زندگی مردم متمرکز است و توسعه فناوری را به‌عنوان هدفی مستقل نمی‌بیند. تأکید بر حکمرانی مشارکتی، یعنی مشارکت فعال و مؤثر تمام ذی‌نفعان و شهروندان در فرایندهای تصمیم‌گیری و مدیریت شهری، از دیگر ویژگی‌های برجسته این سند است که آن را از رویکردهای بر پایه فناوری و تخصص‌گرا (تکنوکراتیک) صرف متمایز می‌سازد. منشور شهرهای هوشمند آرژانتین به‌عنوان سندی راهبردی و فراگیر، می‌تواند نقش مهمی در تسریع روند توسعه شهری عادلانه، پایدار و مبتنی بر مشارکت مردمی در آمریکای لاتین ایفا کند و به ایجاد شهرهایی منصفانه‌تر، زیست‌پذیرتر و مقاوم‌تر منجر شود.

اجرای مؤثر این منشور با چالش‌هایی از جمله محدودیت منابع مالی، ظرفیت سازمانی ناکافی در بعضی مناطق و مقاومت ساختارهای سنتی در برابر تغییر همراه است و تضمین دسترسی برابر به فناوری در مناطق دورافتاده و روستایی و جلوگیری از گسترش «شکاف دیجیتال» از مهم‌ترین نگرانی‌ها در این مسیر است.