زلزله‌ای به بزرگی ۷.۷ ریشتر صبح روز گذشته در مرکز میانمار رخ داد و خسارات گسترده‌ای در این کشور و مناطق همجوار، از جمله تایلند، به جا گذاشت. بر اساس گزارش سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده آمریکا (USGS)، این زلزله در عمق کم ۱۰ کیلومتری زمین اتفاق افتاده است. مرکز زلزله در نزدیکی شهر ماندالی، دومین شهر بزرگ میانمار، قرار داشت که باعث تخریب شدید ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها در این منطقه شد.

در میانمار، بسیاری از ساختمان‌ها از جمله بناهای تاریخی و مذهبی فرو ریخته‌اند. در ماندالی، یک ساختمان پنج‌طبقه و یک مسجد هنگام نماز تخریب شدند که منجر به مرگ چندین نفر شد. همچنین شهر باستانی باگان، معروف به معابد و پاگوداهای تاریخی، آسیب جدی دیده و تعدادی از سازه‌های نمادین آن به کلی نابود شده‌اند. دولت میانمار وضعیت اضطراری را در شش منطقه اعلام کرده و درخواست کمک‌های بین‌المللی برای عملیات امداد و نجات کرده است.

در تایلند نیز لرزش‌های شدید احساس شد، به‌ویژه در بانکوک که منجر به فرو ریختن یک ساختمان بلند در حال ساخت شد. دست‌کم سه نفر کشته شده‌اند و هنوز ده‌ها نفر دیگر همچنان مفقود هستند و احتمالاً زیر آوار گرفتار شده‌اند.

این زلزله همچنین با پس‌لرزه‌ای به بزرگی ۶.۴ ریشتر همراه بود که بر نگرانی‌ها افزود. تعداد قربانیان همچنان در حال افزایش است و گزارش‌های اولیه حاکی از کشته شدن ۷۰۰ نفر و صدها زخمی یا مفقود است.. سازمان زمین شناسی ایالات متحده تخمین زده است که تعداد قربانیان می‌تواند به ۱۰ هزار نفر برسد.

زمین‌لرزه‌ها زمانی رخ می‌دهند که صفحات عظیم سنگی تشکیل‌دهنده پوسته زمین، معروف به صفحات تکتونیکی، نسبت به یکدیگر حرکت کنند. زمین‌لرزه‌ای که در میانمار رخ داد، طبق گزارش سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده (USGS)، نتیجه «لغزش امتدادی» بین صفحات هند و اوراسیا بود؛ به این معنا که این دو صفحه تکتونیکی به صورت جانبی در کنار یکدیگر ساییده شدند.

مقیاس ریشتر که بسیاری از افراد با آن آشنا هستند، یک روش قدیمی برای اندازه‌گیری بزرگی زمین‌لرزه‌ها است. این مقیاس در ابتدا برای زمین‌لرزه‌های کوچک در کالیفرنیا طراحی شده بود و توانایی تفکیک بزرگی زمین‌لرزه‌های بزرگ‌تر را به خوبی ندارد. در حال حاضر، استاندارد جهانی برای اندازه‌گیری بزرگی زمین‌لرزه، مقیاس «بزرگای گشتاوری» (Moment Magnitude Scale) است.

بر اساس توضیحات وب‌سایت سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده (USGS)، محاسبه بزرگای گشتاوری بر اساس سه عامل انجام می‌شود: استحکام سنگ در محل لغزش، مساحت گسل لغزیده، و میزان جابه‌جایی گسل. بنابراین، سنگ‌های قوی‌تر، مساحت بزرگ‌تر گسل یا میزان جابه‌جایی بیشتر در یک زمین‌لرزه، همگی موجب افزایش بزرگی زمین‌لرزه می‌شوند.

مانند مقیاس ریشتر، مقیاس بزرگای گشتاوری نیز لگاریتمی است؛ به این معنا که با افزایش یک واحد در بزرگی، شدت لرزش زمین ۱۰ برابر می‌شود. علاوه بر بزرگی، عمق زمین‌لرزه نیز اهمیت دارد. زمین‌لرزه‌هایی که در عمق کم رخ می‌دهند (مانند ۱۰ کیلومتر) تأثیر بیشتری نسبت به زمین‌لرزه‌هایی با عمق زیاد (مثل ۱۰۰ کیلومتر) دارند.

با این حال، اندازه‌گیری‌ها ممکن است بسته به موقعیت شبکه‌های لرزه‌ای متفاوت باشد. برای مثال، مرکز شبکه‌های لرزه‌ای چین اعلام کرده که زمین‌لرزه میانمار به بزرگی ۷.۹ بوده و لرزش‌های آن در استان یون‌نان چین نیز احساس شده است.

با توجه به وقوع زمین لرزه‌های اخیر، احتمال وقوع پس لرزه‌ها روزهای آینده وجود دارد. این پس لرزه‌ها ممکن است ساختمان‌های آسیب‌پذیر را تخریب کرده و کار امدادگران را پیچیده‌تر کنند.

پیش‌بینی زمین لرزه‌ها

پیش‌بینی دقیق زلزله با مشخص کردن تنها سه پارامتر زمان، مکان و بزرگی هنوز امکانپذیر نیست. با این حال، لرزه‌شناسان می‌توانند احتمال وقوع زمین لرزه‌ها را بر اساس فعالیت‌های تاریخی گسل‌ها تخمین بزنند.

در مورد زمین‌لرزه‌های اخیر، این رویداد در مکانی رخ داد که به‌عنوان «شکاف لرزه‌خیز» شناخته می‌شود. این مناطق به‌دلیل نبود طراحی درست ساختمان‌ها برای مقاومت در برابر نیروهای لرزه‌خیز، آسیب‌پذیری بیشتری دارند و خسارات بیشتری ایجاد می‌کنند.

دلایل زلزله میانمار

موقعیت لرزه‌ای و پیچیدگی زمین‌ساختی میانمار ناشی از قرار گرفتن آن در امتداد کمربند آلپید است؛ منطقه‌ای که به فعالیت‌های زمین‌ساختی قابل‌توجه شهرت دارد.

منطقه فرورانش آندامان

این منطقه فعال فرورانش در غرب میانمار قرار دارد، جایی که صفحه هند با نرخ ۲ تا ۳.۵ سانتی‌متر در سال زیر صفحه برمه فرو می‌رود. تاریخچه زمین‌لرزه‌های بزرگ در این منطقه نشان‌دهنده توانایی ایجاد سونامی است، همان‌طور که در زلزله سوماترا ۲۰۰۴ مشاهده شد و خساراتی به میانمار وارد کرد.

منطقه گسل ساگاینگ

این گسل بزرگ که از مرکز میانمار عبور می‌کند، مسئول بسیاری از رویدادهای لرزه‌ای این کشور بوده است؛ از جمله زمین‌لرزه‌های کم‌عمقی که مناطق پرجمعیت را تحت تأثیر قرار داده‌اند. مطالعات اخیر لرزه‌شناسی نشان داده‌اند که بخش‌های فعالی از گسل‌های ساگاینگ، کیاوکیان و کاباو وجود دارند که تهدید مداوم لرزه‌های ناگهانی و شدید را برجسته می‌کنند.

آسیب‌پذیری زمین‌شناسی

ترکیب این شرایط زمین‌ساختی با خط ساحلی طولانی ۲۲۰۰ کیلومتری میانمار، این کشور را نه‌تنها در معرض لرزش‌های لرزه‌ای بلکه تهدید سونامی‌ها نیز قرار می‌دهد. داده‌های تاریخی نشان می‌دهند که میانمار در ۱۷۰ سال گذشته حداقل ۱۶ زمین‌لرزه بزرگ (با بزرگی ۷.۰ یا بیشتر) را تجربه کرده است که آسیب‌پذیری مکرر آن را تأیید می‌کند.

رویدادهای گذشته در مناطق فرورانش، از جمله زمین‌لرزه‌های قابل‌توجه ایجادکننده سونامی در سال‌های ۱۸۸۱ و ۱۹۴۱ نزدیک جزایر آندامان-نیکوبار، پتانسیل مخرب فعالیت‌های لرزه‌ای در منطقه را نشان می‌دهند. مطالعات زمین‌شناسی پدیده موسوم به «پادگانه دریایی» برجسته‌ای را در امتداد ساحل شمالی «راخین» شناسایی کرده‌اند که برخی از آن‌ها متعلق به دوره زمانی بین ۱۴۰۰ قبل از میلاد تا ۱۸۶۰ میلادی هستند. این یافته‌ها الگوی سه زمین‌لرزه بزرگ طی ۳۴۰۰ سال گذشته را با فواصل تکرار تخمینی بین ۱۰۰۰ تا ۱۸۰۰ سال نشان می‌دهند.

مسائل کلیدی که آسیب‌پذیری میانمار را تشدید می‌کنند، شامل شهرنشینی سریع بدون برنامه‌ریزی است که باعث ساخت ساختمان‌هایی غیرمهندسی در شهرهای یانگون و ماندالای شده است. این سازه‌ها از طراحی مقاوم در برابر نیروهای شدید زمین‌لرزه برخوردار نیستند.

به‌رغم اجرای برنامه‌های ملی مانند برنامه اقدام میانمار برای کاهش خطر بلایا، شکاف‌های عمده در آگاهی عمومی، زیرساخت‌های فنی و قابلیت‌های واکنش اضطراری باقی مانده است.

زیرساخت‌های حیاتی مانند جاده‌ها، پل‌ها و سدها نیز با آسیب‌پذیری در برابر حوادث ثانویه مانند شکست سدها یا ریزش پل‌ها همراه است. زمین‌لرزه اخیر با تخریب گسترده، زندگی‌های بسیاری را تنها در چند لحظه نابود کرده است.