خانه چرخان در تهران، معماری شگفت انگیز

این پروژه توسط علیرضا تغابنی، معمار موفق عصر حاضر طراحی شده است. او از سال ۱۳۸۳ فعالیت مستقل خود را شروع کرد و در سال ۱۳۸۷ با مشارکت، دفتر رازان را تاسیس نمود و به مدیریت آن پرداخت. در سال ۱۳۸۸ با حفظ امتیاز و مالکیت معنوی طرح‌های گذشته خود، دفتر معماری دیگر (Next Office) را پایه‌گذاری کرد و هم‌اکنون هم در همین دفتر فعالیت حرفه ای خود را ادامه می دهد.

علیرضا تغابنی تاکنون بیش از چهل پروژه طراحی کرده و در همین راستا توانسته جوایز معماری متعددی کسب کند. از جمله آنها می توانیم به کسب رتبه اول در دو دوره از جایزه بزرگ معمار (ویلایی برای یک دوست در سال ۱۳۸۷ و ویلای امیر در سال ۱۳۹۰)، رتبه دوم جایزه بزرگ معمار (ویلای کوهسار در سال ۱۳۹۱)، رتبه اول مسابقه طراحی نما (ساختمان ۹۳ تهران‌پارس در سال ۱۳۸۸) و فینالیست شدن در فستیوال معماری بارسلونا (ساختمان نظام مهندسی قزوین در سال ۱۳۹۰) اشاره کنیم. اما  یکی از برجسته ترین و تاثیرگذارترین آثار وی طراحی خانه شریفی هاست که در ادامه این مطلب، آن را بررسی خواهیم کرد.

موقعیت پروژه

خانه شریفی‌ ها در منطقه ۳ تهران، یکی از قدیمی‌ترین محله های شهر تهران (دروس) طراحی شده است. این منطقه در مرز جنوبی به بلوار شهرزاد ختم می شود و در مرز شمالی آن خیابان دولت (شهید کلاهدوز) قرار دارد. همچنین از سمت شرق به خیابان پاسداران و از غرب به خیابان کی‌نژاد، مرز بین قلهک و دروس، منتهی می‌شود.

طراحی خانه شریفی ها

این ساختمان در هفت طبقه طراحی شده که طبقات زیرزمین آن برای فعالیت‌های ورزشی و تفریحی در نظر گرفته شده و شامل سالن ورزشی و امکاناتی از قبیل یک میز بیلیارد می باشند. طبقه همکف شامل پارکینگ و سرایداری است. طبقه اول و دوم به فضاهای عمومی اختصاص داده شده از جمله آشپزخانه، اتاقی برای تماشای تلویزیون و… در نهایت طبقات باقی مانده شامل عرصه خصوصی هستند و فضاهایی مثل اتاق خواب، حمام و آشپزخانه را در خود جای داده اند.

کارفرمای این پروژه جوانی تحصیل کرده بود و می خواست طراحی خانه‌ او به گونه انجام شود که  بسیار ویژه و شاخص باشد. او بیشتر نمونه‌های نئوکلاسیک در نظر داشت و طرح هایی با تزئینات رومی و ستون‌های متقارن در ایوان ورودی و از این قبیل اقدامات را پیشنهاد می کرد.

اما معمار این پروژه (علیرضا تغابنی) ایده های متفاوت تری داشت. او با کانسپتی انعطاف پذیر شروع کرد و در نظر داشت تا ساختمان‌ نماهایی متغیر داشته باشد. ایده خانه ای که هم درونگرا باشد و هم برونگرا و همچنین مطالعه‌ در زمینه اقلیم تابستانی شمال تهران (معتدل) و اقلیم زمستانی آن (سرد)، او را به فکر داشتن حجمی متفاوت سوق داد. حجمی که در زمستان بسته، با حداقل بازشو و در تابستان حجمی شفاف و باز با تراس‌هایی عمیق و پنجره‌هایی بزرگ باشد.

کانسپت اصلی

در طراحی خانه شریفی ها در نهایت به ایده ای جذاب رسیدند: اتاق خواب هایی شبیه به باکس های چوبی بزرگ که با استفاده از یک سیستم دوار قابلیت چرخش دارند. چنین ایده ای با تبدیل نمای دو بعدی به حجم سه بعدی، شکلی عمیق تر به نما می داد و مانند خانه‌های قدیمی، امکان زمستان‌نشین شدن و تابستان‌نشین شدن را فراهم می کرد. به گفته معمار” این ایده با ایجاد تغییری مداوم در حجم و فضای خانه نوعی معماری غیر قطعی به وجود می‌آورد که هم به خواسته‌های ما در زمستان و تابستان جواب مناسبی می‌داد و هم نظر کارفرما را جلب می کرد.”

درواقع این عدم قطعیت و همچنین انعطاف پذیری را می توان به عنوان مشخضه اصلی طراحی خانه شریفی ها معرفی کرد زیرا با چرخش اتاق ها، کیفیت فضاهای داخلی و فرم بیرونی، به طور مداوم تغییر می‌کنند و منجر به باز و بسته شدن یا درون‌گرا و برون‌گرا شدن پروژه می‌شود. این تغییرات در فصل‌های مختلف یا در سناریوهای متنوع عملکردی می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد.

چالش ها

همانطور که گفتیم سه اتاق خواب موجود در این ساختمان در آب و هوای سرد قابلیت “بسته” شدن دارند. این در حالیست که در زمان تابش شدید نور خورشید، هر اتاق می تواند با لمس یک دکمه ۹۰ درجه به سمت خارج بچرخد، و در حالت “باز” قرار بگیرند. در چنین شرایطی امکان استفاده از حداکثر میزان نور و تهویه وجود خواهد داشت. اما این ایده در عین جذابیت چالش هایی را هم با خود به همراه داشت. محدودیت نور طبیعی در هنگام بسته بودن نما یکی از مهمترین آن ها بود.

برای جبران این نقیصه در مرکز بنا ویدی بزرگ تعبیه شده که نور مورد نیاز اتاق‌های خواب و فضاهای دیگر را تامین می کند. در نتیجه جبهه نورگیر ساختمان به کاربری‌هایی مثل اتاق مهمان، کار و صبحانه‌خوری اختصاص داده شده است. در عوض اتاق‌های خواب، سرویس‌ها و فضاهای ارتباطی آن ها در انتهای خانه جایگذاری شده اند.

طراحی خانه شریفی ها، نوع استفاده از فضاها امکان‌های متفاوتی را برای کاربران فراهم می کند. به طور مثال، اتاق مهمان در طبقه دوم، با حضور یا عدم حضور مهمان، می‌تواند تغییر شکل دهد و یا اتاق‌های کار و فضاهای صبحانه‌خوری (اتاق‌های گردان طبقات سه و یک)، بر اساس نوع عملکرد و خواست استفاده‌کنندگان، می‌توانند تغییر حالت دهند. به عبارت دیگر، امکان ایجاد سناریوهای مختلف برای فضاها وجود دارد که بعضی از آنها در برنامه BMS پروژه دیده شده است.

پلان

سازماندهی پلان خانه شریفی‌ ها از چهار قسمت اصلی تشکیل شده است که به ترتیب عبارت اند از قسمت ثابت (Fix) قسمت خالی (Void) قسمت ثابت (Fix)  و قسمت متحرک (Mobile). هنگام بسته بودن باکس های چرخان ارتباط بین دو قسمت، با پل‌هایی معلق که در فضای خالی مرکزی وجود دارند، صورت می‌گیرد.